InfoHub Logo

Alǵashqy tólqujattar orta ǵasyrda paıda boldy. Bul qujat túri sol kezdegi turǵyndardyń bir qaladan ekinshi qalaǵa eshbir tólem nemese salyqsyz, erkin saıahattaýyna múmkindik berdi. Tipti, osy erkindiktiń aýqymyn barynsha keńeıtý úshin qalalar arasynda qujatqa qatysty ózara kelisim jasalatyn. Erkin saıahataýshylarǵa pass porte berildi.

Al, sheneýnikterge tólqujat beretin bıleýshiniń ózi boldy. Qundy qujatqa ıe bolǵan sheneýnikterdiń qaı-qaısysy bolmasyn, koróldiktiń kez-kelgen qalasyna ońaı kirýge múmkindik aldy. Eń alǵashqy tólqujatty qoldanysqa engizgen Anlıanyń Genrıh V koroli. Mundaǵy negizgi maqsat saıahattaý erkindigin qalyptastyrý ekenin joǵaryda aıtyp óttik.

^{Albanıa tólqujaty 1921 jyl}

Tólqujattyń qysqasha tarıhy osyndaı. Al, búginde tólqujat birneshe jyldarǵa sozylǵan túrli kezeńderden ótip, birshama ózgergenin aıta ketpeske bolmas. Tipti, búgingi tańda tólqujattaǵy sýretke qatysty ár elde óz zańy men erejeleri qabyldanyp úlgergen. Máselen, Jańa Zelandıada tek aq-qara tústi sýretterge ǵana ruqsat etilse, Ulybrıtanıada jymıyp, kúlip túsýge tyıym salynady.
 
Alaıda, tólqujatqa sýret qoıý tek 19 ǵasyrdyń sońy men 20 ǵasyr basynda ǵana paıda bolǵan úrdis. Biraq eshqandaı sharttary bolmaǵan.

^{1914 jyldardaǵy tólqujat}

Sýret qoıý úrdisi qashan jáne qalaı qalyptasqanyn bilý úshin tarıhqa oıysaıyq. 1876 jyly Fıladelfıada ótken kórme kezinde, bıletke ıeleriniń rettik qatary, aty-jónimen birge sýretteri jabystyrylǵan bolatyn. Keıin osy ıdeıanyń kóńilden shyqqany sonshalyq, tólqujatqa sýret qoıý úrdisi bastalyp ketti.

Bir qyzyǵy, buǵan deıin tólqujat tek adamdardyń túr-álpetin ǵana sıpattap keldi. Máselen, qujat ıesiniń keskinin baıandaý úshin ol adamnyń túr-álpetin sýretteýge týra keletin. Soǵan sáıkes, «tólqujat ıesi qyrmurynda, aqquba, buıra shashty» sekildi tirkester qaldanylatyn. Munda bet-pishindi sıpattaý barysynda jańylyspaý mańyzdy boldy.

^{1841 jyldardaǵy adamnyń sıpattamasy jazylǵan amerıkalyq tólqujat}

Alǵashqyda qujatqa kez-kelgen sýret túri jaraı beretin, tipti toptasqan túri de. Sonyń aıqyn bir dáleli, tanymal jazýshy Artýr Konan Doıldyń otbasylyq sýreti. Jazýshynyń 1915 jylǵy qujatynda jary, balalarymen túsken sýreti qoıylǵan.

^{Barlyq otbasy músheleriniń sýreti bar tólqujat}

Qazirgideı emes, sol dáýirde sýretke qalaı túsýdi tólqujat ıesi ózi sheshetin. Uzynynan tolyq boıy alynǵan nemese qalpaq kostúmmen túsken sýretter, tipti ózińniń súıikti isińniń ústindegi sýretterdi qoıýǵa eshbir kedergi bolǵan joq.

^{Áıeliniń sýreti qoıylǵan kúıeýiniń tólqujaty}

Birinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde memleketter shekaralyq baqylaýdy engizdi. Osyndaı almaǵaıyp kezeńde tólqujat tyńshy sekildi  kúmándi adamdardy kirgizbeıtin saqtandyrý quralyna aınaldy. Saıahattaýshylardyń osy syndy saqtyq sharalardy kedergisiz ótýin tólqujattar qamtamasyz etti. 1918 jyly beıbitshilik ornaǵan kezde kóptegen memleketter shekaralyq qaýipsizdikti saqtaı otyryp, tólqujatty da saqtap qaldy.

bilim-all.kz, Nazerke Ásetova

Oqýǵa keńes beremiz:

Álemniń eń kishkentaı alty qalasy

Jalǵyz saıahattaýǵa bolatyn álemdegi eń qaýipsiz elder

Ibn Battýta deshti-qypshaqqa saıahat (1330-mıladi jyly, 730-hıjra jyly)

Qazaqstannyń kóz toımas kórikti jerleri

---