13 jas – alǵashqy múshel
Taqyryby: 13 jas – alǵashqy múshel
Maqsaty:
Múshel týraly qyzyqty pikirlermen balalardy tanystyrý.
Múshelde qandaı syr bar, ol qandaı sózden shyqqanyna túsinik berý.
Balalardyń alǵashqy múshel jasyna sıpattama berý. Olardyń ata - analaryn syılaýǵa, meırimdilikke, qaırymdylyqqa, ádeptilikke, syılastyqqa, dostaryn syılaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Naqyl sózder, sharlar, taqyryp.
Sabaqtyń epıgrafy:«Bala bolsań, bolǵandaı bol,
Aǵaıynǵa qorǵandaı bol!»
İ. Uıymdastyrý.
İİ. Sabaqtyń taqyryby men maqsatyn tanystyrý.
Barysy:
Muǵalim:
Ata - anaǵa kóz qýanysh
Aldyna alǵan erkesi
Kókiregine kóp qýanysh
Gúldenip oı ólkesi, dep Abaı atamyz ata - ana men perzent arasyndaǵy baılanysty tamasha jarıalaǵan.«Adamnyń bir qyzyǵy bala degen! Dep qazaq halqy shyr shertip dúnıege kelgennen bastap balaǵa arnap ótkizetin jıyn - toıy qanshama.
Qandaı bala toılaryn bilemiz?
Búginimiz qandaı toı?
Ol jaıynda bar ma oı?
Jigit boldy balanyń
Qurban shalyp, maldy soı,
Dep,- eń aldymen oqýshylarymyzdy ótken týǵan kúnderimen quttyqtap, búgingi sabaǵymyzdyń epıgrafy retinde Nurjan sheshenniń myna bir ulaǵatty sózin aıtýǵa ruqsat etińizder,
«Bala bolsań bolǵanda bol,
Aǵaıynǵa qorǵandaı bol!» Búgingi kórsetkeli otyrǵan bastamasyz ata – babamyzdan qalǵan, bizge jetken qyzyqty derek múshel jas týraly bolmaq. Músheldiń taralý sheńberi óte úlken. Múshel esebindegi jyldar ret sany boıynsha atalmaıdy. 12 túrli haıýannyń atymen atalady. Ár jylǵy bir haıýanattyń aty berilgen.
Múshel jasty anyqtaǵanda bir erekshelikti este ustaǵan jón. Bala 13 jasqa tolǵana bir múshel dep qaıyrady da, keıingilerge 12 jyldy qosyp otyrady. Sonda bir múshel - 13 jas, eki múshel – 25, úsh múshel – 37, tórt múshel – 49, bes múshel – 61, alty múshel – 73, jeti múshel – 85, segiz múshel – 97 dep qaıyryp, adam jasyn ońaı shyǵarady.
Balalar, múshel jastardyń adam jasyna saı attary bolady. Bul jyl qaıyrý halyqtyń tapqyrlyq esebiniń biri. Eskishe jyl qaıyrý ádisimen óziniń qazaqsha qaı jyly týǵanyn neshe múshelge tolǵanyn bilgisi kelse, ol óziniń jylyn 12-ge bólý kerek. Qaldyqsyz bólinse - meshin, qaldyq bireý bolsa – taýyq, ekeý bolsa – ıt, úsheý bolsa – dońyz, tórteý bolsa – tyshqan, beseý bolsa – sıyr, altaý bolsa – barys t. s. s bolyp kete beredi.
1 - oqýshy: 25 jas – jigittiktiń alǵashqy satysy. Ol kezde er jigit býsanyp, dene qurylysy ósip, jetilip, kúshi tasyp turatyn kez.
2 - oqýshy: 37 jas - adam ómirindegi eń basty múshel Bul múshelde adam jigitshilikten mosqaldaý kezeńge ótip, aqyl toqtatyp, dúnıege qyzyǵa da, qyzǵana da qaraıtyn kez.
3 - oqýshy: 49 jas – bul adamnyń danalyqqa aıaq basatyn kezeńi. Bul múshelde keıbireýi nemere súıse de, kárilikke moıyn burmaı, «maǵan kárilik kelmese eken, áli de bolsa qartaımaı oınap - kúlip qalaıynshy» deıtin kezeńi.
4 - oqýshy: 61 jas - adamnyń danalyǵy artyp, ózinen týǵan balaǵa syn kózben qarap, basqan izin ańdyp, jaman - jaqsysyn ajyratyp, ózi de tárbıege keletin kezeńi.
5 - oqýshy: 73 jas – bul káriliktiń moıynǵa minip, aıaǵyn tusap, otyrsa turýy, tursa otyrýy muń, jatsa uıqy joq, adamnyń dińkesi quryp, «aıhaı, jas kezim - aı» dep kókiregi qars aıyryla kúrsinip, dóńbekship baryp uıyqtaıtyn kez.
Muǵalim: 85 jas – bul múshelde adamnyń aıdaı basy qatyp, ózinen keıingilerimen bala qusap ursyp, jegen tamaǵyn jegen joqpyn dep, ókpelegish bolatyn kez. Sol úshin de el arasynda «kúlseń kárige kúl», bul jasqa jetken de bar, jetpegen de bar desedi.
Muǵalim: 13 jas – jaqsy men jamandyqty, ar men namysty, dos pen joldasty aıyra biletin kezeń. Qazaq halqy jas jetkinshekterdiń tárbıesine kóp kóńil bólgen, olardyń boıyna meırimdilik, qaırymdylyq, ádeptilik, sypaıylyq sıaqty jaqsy qasıetterdi sińire bilgen. Mine osyndaı qasıet senderdiń boılaryńnan da tabylsa deımin.
Balalar: jyl qaıyrý týraly ańyzdy bilesińder me?
Qane myna múshel jas ıelerinen surap kóreıik!
6 - oqýshy:
Ertede túrki qaǵandarynyń biri ózinen birneshe jyl buryn ótken atyshýly bir soǵystyń tásilin úırenbekshi bolady. Biraq ol soǵys qaı jyly ótkenin bilmeı ábden shatasady. Sonda qaǵan óziniń qaýymyna bylaı depti.«Biz tarıhymyzdy anyqtaýda kóp jańylystyq, al budan keıingiler budan da jaman jańylysady. Biz endi jyldarǵa at qoıaıyq. Bul bizdiń keıingilerge qaldyrǵan eskertkishimiz bolsyn».
Sóıtip İle ózeniniń ekinshi basyna aý qurǵyzyp, jabaıy haıýandardy ózenge qaraı qýýǵa buıryq beredi.
Nókerler haıýandardy qaýmalap úrkite bastaıdy. Bári birdeı óte almaı, on ekisi ǵana sýdan aman shyqqan eken. Eń aldymen sýdan ótken tyshqan bolypty. Osydan jyl basy Tyshqan atalypty. Odan keıin sýdan sıyr, sosyn barys, qoıan, ulý, jylan, jylqy, qoı, meshin, taýyq, ıt, dońyz ótipti. Sóıtip ár qaısysy bir - bir jyldyń atyn alypty.
7 - oqýshy:
Keıbir derekterde «múshel» sóziniń «múshe» sózinen aıtylady, sonda múshege ıe bolǵan haıýan degen uǵymdy beredi, ıaǵnı barlyq haıýan emes, kıeli, qasıetti haıýan ǵana ýaqyt ólshemine ıe bolǵan.
Keıbir derekterde«múshel» sózi qatar degen uǵymdy bildirgen, múshel jyly sol adamda qaterli jyl bolady dep eseptegen. Soǵan baılanysty jaratylystan tys turǵan kúshterge jalbarynyp, qudaı berip, qan shyǵaryp, múshelden aman - esen shyǵarý úshin dep sol adamnyń qımas kıimin jáne matadan jyrtyp jarly - jaqybaılarǵa taratylady eken.
Múshel jas kúni mal soıyp, quran oqytý da múshel jastan aman - esen shyǵyp, uzaq súrý úshin. baqytty bolý úshin isteletin yrym eken.
8 - oqýshy:
Qazaqtar jyl qaıyrýdyń adamnyń jasyn esepteýge, ne aýa - raıyn boljaýǵa paıdalanyp, sońǵy kezde adamdardyń týǵan jyly, kúni, aıyna baılanysty minez - qasıetterdiń qalyptastyrý aıtylyp júr. Buny zertteıtin adamdar astrologtar deımiz, ol ǵylymdy astrologıa dep ataıdy.
9 - oqýshy:
Astrologtar, juldyzshalar adamnyń boıyndaǵy minez qasıetine Kún men Aıdyń, shoq juldyzdardyń áser yqpaly senimdi joqqa shyǵarmaıdy. Sol sebepti adamnyń týǵan jylyn múshel jyldarymen baılanystyryp týǵan aıyn shoqjuldyzdaryna qarap toptastyryp belgili bir júıege túsirgen.
10 - oqýshy:
Esebindegi jyldar ret sany boıynsha atalmaı, 12 túrli haıýanattyń atymen atalatynyn bildik. Osy sıaqty 12 aıdyń ózindik joramal attary bar ekenin bilemiz. «Juldyz joramal» tyńdaıyq.
1 oqýshy: 21 naýryz ben 2 sáýir. Toqty: Qyzý qandy, alǵyr, aqyldy.
2 oqýshy: 21sáýir men 21 mamyr. Torpaq: Ózimshil, shyndyqty súıetinder.
3 oqýshy: 22 mamyr men 21 maýsym. Egizder: Kekshil, jalqaý.
4 oqýshy: 22 maýsym men 22 shilde. Búıi: Kekshil, ózimshil, órkókirek.
5 oqýshy: 23 shilde men 22 tamyz. Arystan: Erjúrek, tik minezdi.
6 oqýshy: 23 tamyz ben 23 qyrkúıek. Bıkesh: Aldamshy, alaıaq, biraq alǵyr.
7 oqýshy: 24 qyrkúıek pen 23 qazan. Tarazy: Adamgershiligi mol, biraq qý.
8 oqýshy: 24 qazan men 22 qarasha. Shaıan: Kekshil, eshkimge jaqsylyǵy joq.
9 oqýshy: 23 qarasha men 23 jeltoqsan. Mergen: Batyr, erjúrek, meıirimdi.
10 oqýshy: 22 jeltoqsan men 20 qańtar. Taýeshki: Bilimdi, qaıyrymdy, biraq alańǵasar.
11 oqýshy. 21 qańtar men 20 aqpan. Sý quıǵysh: Umytshaq, adal, alańǵasar.
12 oqýshy: 21 aqpan men 20 naýryz. Balyq: Óte qý, daryny az, biraq joly óte jeńil bolady.
Muǵalim: Osy oraıda múshel jasty kim qalaı túsinedi, erekshelikteri jaıly shyǵarma jazý tapsyrylatyn bolatyn. sol shyǵarmalardyń bir - ekeýin oqıyq.
11 - oqýshy: Kóńil aýdar danalardyń sózine.
Adal jandy ónege tut ózińe.
Degendeı uly adamdar ómirine bir sát kóz júgirteıik.
12 - oqýshy: Ulytaý óńirinen shyqqan Qońyrbaı batyr urpaǵy Aǵybaı batyr ese bile bastaǵanynan patsha úkimettiń beıbit jatqan qazaq aýyldaryna aıaýsyz jábir kórsetkenin kórgen Aǵybaı batyr 13 jasynda elin qorǵaýǵa atqa qondy.
13 - oqýshy:
13 jasynda uly Abaı atamyz aqyndyǵymen, aqyldyǵymen elge tanyla bastaıdy.
14 - oqýshy:
J. Aımaýytov alǵashqy óleńin 13 jasynda jazǵan.
15 - oqýshy:
Qazaqtyń tuńǵysh ǵaryshkeri T. Áýbákirov 13 jasynda óziniń bolashaq mamandyǵyn tańdap aldyna maqsat etip qoıǵan.
16 - oqýshy:
Isataı men Mahambet bastaǵan top Jáńgir hannyń áskerin tas talqan etip jeńdi. Osy kezde Isataıdyń Jaqıa degen batyr balasy da qatysty. Sol kúnde Jaqıa 14 jasta edi.
17 - oqýshy:
Qazbek bı 13 jasynan rýly elge aıta bilgen.(Kórinis).
Men sizderge ata - babamyzdan jalǵasyp kele jatqan ańyz – áńgimeniń birin aıtyp bereıin.
«Abylaı han birde qalmaq hany Qontaıshyǵa elshi jiberip, solarǵa atqosshy etip 13 – 14 jasar Qazybektiń attandyrady. Qazaq elshilerin qabyldaǵan qalmaq hany olarǵa sózden des bermeı qoıady. Qazaq elshileri tyǵyryqqa tirelip turǵanda, esik jaqta atqosshy bala Qazybek ornynan atyp turyp, Qontaıshyǵa;
Biraq qazaq degen mal baqqan elmiz,
Biraq eshkimge soqtyqpaı jaı jatqan elmiz.
Elimizden qut - bereke qashpasyn dep,
Jerimizdiń shetin jaý baspasyn dep,
Naızaǵa úki taqqan elmiz.
Eshbir dushpandy basynbaǵan elmiz.
... Asqaqtaǵan han bolsa, han ordasyn taptaı bilgen elmiz,- dep áıgili qaz daýysty Qazybek bı babalardyń senderdeı kezinde almastaı ótkir sózben tópeleı kelip, qalmaq hanyn sastyryp, dushpanyn qazaqtyń aldyna jyǵyp beripti»
Men bul ańyzdy aıtqanym sizder osy Qazybek bı atalarymyzdaı sózge sheshen, batyl el basqaratyn azamat bolyńdar.
Muǵalim endi kezekte sizderdiń ulttyq salt - dástúrdi qanshalyqty meńgergenderin suraqtarmen baıqap kóreıik (Salt - dástúrden suraq beriledi).
Barlyq oqýshy.«Tamasha» ániniń áýenimen án aıtady.
Tamasha búgingi kún bizder úshin
Atalyp otyr mine bir múshelim
Tamasha osy toıda aq kóńilden
Dostardyń aqtarylsa aq tilegi
Tamasha mekteptiń biz aldy bolsaq
Baýyndaı tonnyń ishki tatý bolsaq
Tamasha bolar edi synyptastar
Tamasha búgingi kún, múshel toıym
Balalyq shaqtan ótip ósken oıym
Tamasha osy toıda aq nıetpen
Aqtarsa kelgen jıyn jıǵa oıyn
Tamasha aqylǵa aqyl qosa bersek
Bilimmen bıikterge usha bersek
Tamasha jaqsylyqpen ata - anany
Qýantyp, Adam atyn ıelensek.
Muǵalimniń sózi: Búgingi bizdiń sabaǵymyzdyń taqyrybyn, 13 jas – alǵashqy múshel degen sózdiń maǵynasyna qalaı túsindiń?
18 - oqýshy:
Múshel aıaqtalyp, endi 13 jyldy saǵan da bastapqy jyl qaıta keledi, sonda 13 jas – alǵashqy múshel. Qazaq halqy ul balany 15 – de, 13 – de ıesi deıdi, ıaǵnı jaqsy men jamandyqty, ar men namysty, dos men joldastyqty aıyra biletin kezeń.
Túgel oqýshy:
Saryarqanyń samalyndaı esemiz, t
Taısalmaımyz, talaı syndy keshemiz.
Bizdi ósirip, erkeletken týǵan el
Maqtan eter perzentiń bop ósemiz!
Sońy.
Maqsaty:
Múshel týraly qyzyqty pikirlermen balalardy tanystyrý.
Múshelde qandaı syr bar, ol qandaı sózden shyqqanyna túsinik berý.
Balalardyń alǵashqy múshel jasyna sıpattama berý. Olardyń ata - analaryn syılaýǵa, meırimdilikke, qaırymdylyqqa, ádeptilikke, syılastyqqa, dostaryn syılaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Naqyl sózder, sharlar, taqyryp.
Sabaqtyń epıgrafy:«Bala bolsań, bolǵandaı bol,
Aǵaıynǵa qorǵandaı bol!»
İ. Uıymdastyrý.
İİ. Sabaqtyń taqyryby men maqsatyn tanystyrý.
Barysy:
Muǵalim:
Ata - anaǵa kóz qýanysh
Aldyna alǵan erkesi
Kókiregine kóp qýanysh
Gúldenip oı ólkesi, dep Abaı atamyz ata - ana men perzent arasyndaǵy baılanysty tamasha jarıalaǵan.«Adamnyń bir qyzyǵy bala degen! Dep qazaq halqy shyr shertip dúnıege kelgennen bastap balaǵa arnap ótkizetin jıyn - toıy qanshama.
Qandaı bala toılaryn bilemiz?
Búginimiz qandaı toı?
Ol jaıynda bar ma oı?
Jigit boldy balanyń
Qurban shalyp, maldy soı,
Dep,- eń aldymen oqýshylarymyzdy ótken týǵan kúnderimen quttyqtap, búgingi sabaǵymyzdyń epıgrafy retinde Nurjan sheshenniń myna bir ulaǵatty sózin aıtýǵa ruqsat etińizder,
«Bala bolsań bolǵanda bol,
Aǵaıynǵa qorǵandaı bol!» Búgingi kórsetkeli otyrǵan bastamasyz ata – babamyzdan qalǵan, bizge jetken qyzyqty derek múshel jas týraly bolmaq. Músheldiń taralý sheńberi óte úlken. Múshel esebindegi jyldar ret sany boıynsha atalmaıdy. 12 túrli haıýannyń atymen atalady. Ár jylǵy bir haıýanattyń aty berilgen.
Múshel jasty anyqtaǵanda bir erekshelikti este ustaǵan jón. Bala 13 jasqa tolǵana bir múshel dep qaıyrady da, keıingilerge 12 jyldy qosyp otyrady. Sonda bir múshel - 13 jas, eki múshel – 25, úsh múshel – 37, tórt múshel – 49, bes múshel – 61, alty múshel – 73, jeti múshel – 85, segiz múshel – 97 dep qaıyryp, adam jasyn ońaı shyǵarady.
Balalar, múshel jastardyń adam jasyna saı attary bolady. Bul jyl qaıyrý halyqtyń tapqyrlyq esebiniń biri. Eskishe jyl qaıyrý ádisimen óziniń qazaqsha qaı jyly týǵanyn neshe múshelge tolǵanyn bilgisi kelse, ol óziniń jylyn 12-ge bólý kerek. Qaldyqsyz bólinse - meshin, qaldyq bireý bolsa – taýyq, ekeý bolsa – ıt, úsheý bolsa – dońyz, tórteý bolsa – tyshqan, beseý bolsa – sıyr, altaý bolsa – barys t. s. s bolyp kete beredi.
1 - oqýshy: 25 jas – jigittiktiń alǵashqy satysy. Ol kezde er jigit býsanyp, dene qurylysy ósip, jetilip, kúshi tasyp turatyn kez.
2 - oqýshy: 37 jas - adam ómirindegi eń basty múshel Bul múshelde adam jigitshilikten mosqaldaý kezeńge ótip, aqyl toqtatyp, dúnıege qyzyǵa da, qyzǵana da qaraıtyn kez.
3 - oqýshy: 49 jas – bul adamnyń danalyqqa aıaq basatyn kezeńi. Bul múshelde keıbireýi nemere súıse de, kárilikke moıyn burmaı, «maǵan kárilik kelmese eken, áli de bolsa qartaımaı oınap - kúlip qalaıynshy» deıtin kezeńi.
4 - oqýshy: 61 jas - adamnyń danalyǵy artyp, ózinen týǵan balaǵa syn kózben qarap, basqan izin ańdyp, jaman - jaqsysyn ajyratyp, ózi de tárbıege keletin kezeńi.
5 - oqýshy: 73 jas – bul káriliktiń moıynǵa minip, aıaǵyn tusap, otyrsa turýy, tursa otyrýy muń, jatsa uıqy joq, adamnyń dińkesi quryp, «aıhaı, jas kezim - aı» dep kókiregi qars aıyryla kúrsinip, dóńbekship baryp uıyqtaıtyn kez.
Muǵalim: 85 jas – bul múshelde adamnyń aıdaı basy qatyp, ózinen keıingilerimen bala qusap ursyp, jegen tamaǵyn jegen joqpyn dep, ókpelegish bolatyn kez. Sol úshin de el arasynda «kúlseń kárige kúl», bul jasqa jetken de bar, jetpegen de bar desedi.
Muǵalim: 13 jas – jaqsy men jamandyqty, ar men namysty, dos pen joldasty aıyra biletin kezeń. Qazaq halqy jas jetkinshekterdiń tárbıesine kóp kóńil bólgen, olardyń boıyna meırimdilik, qaırymdylyq, ádeptilik, sypaıylyq sıaqty jaqsy qasıetterdi sińire bilgen. Mine osyndaı qasıet senderdiń boılaryńnan da tabylsa deımin.
Balalar: jyl qaıyrý týraly ańyzdy bilesińder me?
Qane myna múshel jas ıelerinen surap kóreıik!
6 - oqýshy:
Ertede túrki qaǵandarynyń biri ózinen birneshe jyl buryn ótken atyshýly bir soǵystyń tásilin úırenbekshi bolady. Biraq ol soǵys qaı jyly ótkenin bilmeı ábden shatasady. Sonda qaǵan óziniń qaýymyna bylaı depti.«Biz tarıhymyzdy anyqtaýda kóp jańylystyq, al budan keıingiler budan da jaman jańylysady. Biz endi jyldarǵa at qoıaıyq. Bul bizdiń keıingilerge qaldyrǵan eskertkishimiz bolsyn».
Sóıtip İle ózeniniń ekinshi basyna aý qurǵyzyp, jabaıy haıýandardy ózenge qaraı qýýǵa buıryq beredi.
Nókerler haıýandardy qaýmalap úrkite bastaıdy. Bári birdeı óte almaı, on ekisi ǵana sýdan aman shyqqan eken. Eń aldymen sýdan ótken tyshqan bolypty. Osydan jyl basy Tyshqan atalypty. Odan keıin sýdan sıyr, sosyn barys, qoıan, ulý, jylan, jylqy, qoı, meshin, taýyq, ıt, dońyz ótipti. Sóıtip ár qaısysy bir - bir jyldyń atyn alypty.
7 - oqýshy:
Keıbir derekterde «múshel» sóziniń «múshe» sózinen aıtylady, sonda múshege ıe bolǵan haıýan degen uǵymdy beredi, ıaǵnı barlyq haıýan emes, kıeli, qasıetti haıýan ǵana ýaqyt ólshemine ıe bolǵan.
Keıbir derekterde«múshel» sózi qatar degen uǵymdy bildirgen, múshel jyly sol adamda qaterli jyl bolady dep eseptegen. Soǵan baılanysty jaratylystan tys turǵan kúshterge jalbarynyp, qudaı berip, qan shyǵaryp, múshelden aman - esen shyǵarý úshin dep sol adamnyń qımas kıimin jáne matadan jyrtyp jarly - jaqybaılarǵa taratylady eken.
Múshel jas kúni mal soıyp, quran oqytý da múshel jastan aman - esen shyǵyp, uzaq súrý úshin. baqytty bolý úshin isteletin yrym eken.
8 - oqýshy:
Qazaqtar jyl qaıyrýdyń adamnyń jasyn esepteýge, ne aýa - raıyn boljaýǵa paıdalanyp, sońǵy kezde adamdardyń týǵan jyly, kúni, aıyna baılanysty minez - qasıetterdiń qalyptastyrý aıtylyp júr. Buny zertteıtin adamdar astrologtar deımiz, ol ǵylymdy astrologıa dep ataıdy.
9 - oqýshy:
Astrologtar, juldyzshalar adamnyń boıyndaǵy minez qasıetine Kún men Aıdyń, shoq juldyzdardyń áser yqpaly senimdi joqqa shyǵarmaıdy. Sol sebepti adamnyń týǵan jylyn múshel jyldarymen baılanystyryp týǵan aıyn shoqjuldyzdaryna qarap toptastyryp belgili bir júıege túsirgen.
10 - oqýshy:
Esebindegi jyldar ret sany boıynsha atalmaı, 12 túrli haıýanattyń atymen atalatynyn bildik. Osy sıaqty 12 aıdyń ózindik joramal attary bar ekenin bilemiz. «Juldyz joramal» tyńdaıyq.
1 oqýshy: 21 naýryz ben 2 sáýir. Toqty: Qyzý qandy, alǵyr, aqyldy.
2 oqýshy: 21sáýir men 21 mamyr. Torpaq: Ózimshil, shyndyqty súıetinder.
3 oqýshy: 22 mamyr men 21 maýsym. Egizder: Kekshil, jalqaý.
4 oqýshy: 22 maýsym men 22 shilde. Búıi: Kekshil, ózimshil, órkókirek.
5 oqýshy: 23 shilde men 22 tamyz. Arystan: Erjúrek, tik minezdi.
6 oqýshy: 23 tamyz ben 23 qyrkúıek. Bıkesh: Aldamshy, alaıaq, biraq alǵyr.
7 oqýshy: 24 qyrkúıek pen 23 qazan. Tarazy: Adamgershiligi mol, biraq qý.
8 oqýshy: 24 qazan men 22 qarasha. Shaıan: Kekshil, eshkimge jaqsylyǵy joq.
9 oqýshy: 23 qarasha men 23 jeltoqsan. Mergen: Batyr, erjúrek, meıirimdi.
10 oqýshy: 22 jeltoqsan men 20 qańtar. Taýeshki: Bilimdi, qaıyrymdy, biraq alańǵasar.
11 oqýshy. 21 qańtar men 20 aqpan. Sý quıǵysh: Umytshaq, adal, alańǵasar.
12 oqýshy: 21 aqpan men 20 naýryz. Balyq: Óte qý, daryny az, biraq joly óte jeńil bolady.
Muǵalim: Osy oraıda múshel jasty kim qalaı túsinedi, erekshelikteri jaıly shyǵarma jazý tapsyrylatyn bolatyn. sol shyǵarmalardyń bir - ekeýin oqıyq.
11 - oqýshy: Kóńil aýdar danalardyń sózine.
Adal jandy ónege tut ózińe.
Degendeı uly adamdar ómirine bir sát kóz júgirteıik.
12 - oqýshy: Ulytaý óńirinen shyqqan Qońyrbaı batyr urpaǵy Aǵybaı batyr ese bile bastaǵanynan patsha úkimettiń beıbit jatqan qazaq aýyldaryna aıaýsyz jábir kórsetkenin kórgen Aǵybaı batyr 13 jasynda elin qorǵaýǵa atqa qondy.
13 - oqýshy:
13 jasynda uly Abaı atamyz aqyndyǵymen, aqyldyǵymen elge tanyla bastaıdy.
14 - oqýshy:
J. Aımaýytov alǵashqy óleńin 13 jasynda jazǵan.
15 - oqýshy:
Qazaqtyń tuńǵysh ǵaryshkeri T. Áýbákirov 13 jasynda óziniń bolashaq mamandyǵyn tańdap aldyna maqsat etip qoıǵan.
16 - oqýshy:
Isataı men Mahambet bastaǵan top Jáńgir hannyń áskerin tas talqan etip jeńdi. Osy kezde Isataıdyń Jaqıa degen batyr balasy da qatysty. Sol kúnde Jaqıa 14 jasta edi.
17 - oqýshy:
Qazbek bı 13 jasynan rýly elge aıta bilgen.(Kórinis).
Men sizderge ata - babamyzdan jalǵasyp kele jatqan ańyz – áńgimeniń birin aıtyp bereıin.
«Abylaı han birde qalmaq hany Qontaıshyǵa elshi jiberip, solarǵa atqosshy etip 13 – 14 jasar Qazybektiń attandyrady. Qazaq elshilerin qabyldaǵan qalmaq hany olarǵa sózden des bermeı qoıady. Qazaq elshileri tyǵyryqqa tirelip turǵanda, esik jaqta atqosshy bala Qazybek ornynan atyp turyp, Qontaıshyǵa;
Biraq qazaq degen mal baqqan elmiz,
Biraq eshkimge soqtyqpaı jaı jatqan elmiz.
Elimizden qut - bereke qashpasyn dep,
Jerimizdiń shetin jaý baspasyn dep,
Naızaǵa úki taqqan elmiz.
Eshbir dushpandy basynbaǵan elmiz.
... Asqaqtaǵan han bolsa, han ordasyn taptaı bilgen elmiz,- dep áıgili qaz daýysty Qazybek bı babalardyń senderdeı kezinde almastaı ótkir sózben tópeleı kelip, qalmaq hanyn sastyryp, dushpanyn qazaqtyń aldyna jyǵyp beripti»
Men bul ańyzdy aıtqanym sizder osy Qazybek bı atalarymyzdaı sózge sheshen, batyl el basqaratyn azamat bolyńdar.
Muǵalim endi kezekte sizderdiń ulttyq salt - dástúrdi qanshalyqty meńgergenderin suraqtarmen baıqap kóreıik (Salt - dástúrden suraq beriledi).
Barlyq oqýshy.«Tamasha» ániniń áýenimen án aıtady.
Tamasha búgingi kún bizder úshin
Atalyp otyr mine bir múshelim
Tamasha osy toıda aq kóńilden
Dostardyń aqtarylsa aq tilegi
Tamasha mekteptiń biz aldy bolsaq
Baýyndaı tonnyń ishki tatý bolsaq
Tamasha bolar edi synyptastar
Tamasha búgingi kún, múshel toıym
Balalyq shaqtan ótip ósken oıym
Tamasha osy toıda aq nıetpen
Aqtarsa kelgen jıyn jıǵa oıyn
Tamasha aqylǵa aqyl qosa bersek
Bilimmen bıikterge usha bersek
Tamasha jaqsylyqpen ata - anany
Qýantyp, Adam atyn ıelensek.
Muǵalimniń sózi: Búgingi bizdiń sabaǵymyzdyń taqyrybyn, 13 jas – alǵashqy múshel degen sózdiń maǵynasyna qalaı túsindiń?
18 - oqýshy:
Múshel aıaqtalyp, endi 13 jyldy saǵan da bastapqy jyl qaıta keledi, sonda 13 jas – alǵashqy múshel. Qazaq halqy ul balany 15 – de, 13 – de ıesi deıdi, ıaǵnı jaqsy men jamandyqty, ar men namysty, dos men joldastyqty aıyra biletin kezeń.
Túgel oqýshy:
Saryarqanyń samalyndaı esemiz, t
Taısalmaımyz, talaı syndy keshemiz.
Bizdi ósirip, erkeletken týǵan el
Maqtan eter perzentiń bop ósemiz!
Sońy.
You Might Also Like
