70 – 80 jyldardaǵy aýyl sharýashylyǵy
Qazaqstan tarıhy 9 synyp
Ashyq sabaq: 70 - 80 jyldardaǵy aýyl sharýashylyǵy.
Sabaqtyń taqyryby: 70 – 80 jyldardaǵy aýyl sharýashylyǵy.
Sabaqtyń maqsaty: Qazaqstandaǵy 70 - 80 j. aýyl sharýashylyǵynyń damý jaǵdaıyn, ony basqarý men uıymdastyrýda oryn alǵan baǵyttardy, jetistikter men kemshilikterdi, olardyń sebepterin túsiný.
Sabaqtyń mindetteri: 1. Bilimdik: aýyl sharýashylyǵynda reformalardyń sońyna deıin júrgizilmeý sebepterin taldaý.
2. Damytýshylyq: mal sharýashylyǵynyń damýynda Shubartaýlyq komsomol jastardyń bastamasynyń atqarǵan rolin ólketaný materıaldaryn paıdalana otyryp taldaý.
3. Tárbıelik: oqýshylardy óz Otanyn súıýge eńbekti qadirleı bilýge tárbıeleý.
Kórnekiligi: 1. Interaktıvti taqta, slaıdtar.
2. Q. R ekonomıkalyq kartasy.
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, taldaý, pikir alysý.
Pán aralyq baılanys: geografıa.
Sabaqtyń túri: jańa bilimdi ıgerý sabaǵy.
Sabaqtyń júrisi: 1. Uıymdastyrý
2. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý.
3. Maǵynany taný.
4. Oı - tolǵanys.
5. Úıge tapsyrma.
İİ. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý:
1. 1964 j. Qazan plenýmynda qabyldanǵan ekonomıkalyq reformalar ónerkásipti damytýda qandaı ózgerister ákeldi?.
2. Qazaqstan ónerkásiptiń negizgi salalary boıynsha qandaı jetistikterge jetti? Kartamen jumys. 3. Ekonomıkalyq reformalardyń ońdy nátıje bere almaý sebepteri ne? 4. Ekologıalyq daǵdarystyń shıelenisýine ne sebep boldy?(slaıdtar kórsetý)
İİİ. Maǵynany taldaý:
1. Aýyl sharýashylyǵynyń damýyndaǵy erekshelikter jáne ony basqarýdaǵy kemshilikter.
2. Mal sharýashylyǵynyń damýy. Qazaq jastaryn mal sharýashylyǵynda turaqtandyrý saıasaty.
Sabaqtyń barysy:
a) Oqýshylar geografıa páninen bilesińder aýyl sharýashylyǵyna ne jatady?
á). Aýyl sharýashylyǵyn damytýdyń ekstensıvti jáne ıntensıvti damý joly degen ne?
á). Aýyl sharýashylyǵynyń ónerkásipten qandaı aıyrmashylyǵy bar?
1. a). Oqýshylardyń jaýabyn tirek – syzbany paıdalana otyryp qorytyndylap, tolyqtyramyz. (Keste: Aýyl sharýashylyǵynyń ónerkásipten aıyrmashylyǵy). Aýyl sharýashylyǵy — materıaldyq óndiristiń eń mańyzdy túrleriniń biri. Aýyl sharýashylyǵy halyqty azyq - túlikpen jáne ónerkásipti shıkizattyń keıbir túrlerimen qamtamasyz etýmen aınalysady. Aýyl sharýashylyǵy eki úlken saladan, ıaǵnı ósimdik sharýashylyǵynan jáne mal sharýashylyǵynan turady. Sonymen qatar onyń quramyna balyq aýlaý, ańshylyq jáne omarta sharýashylyǵy da kiredi.
Aýyl sharýashylyǵy — sharýashylyq salalarynyń ishindegi eń ejelgi jáne tabıǵat jaǵdaılaryna tikeleı táýeldi salasy. Shyndyǵynda, dúnıejúzinde halqy aýyl sharýashylyǵynyń túrli salalarymen aınalyspaıtyn birde - bir el joq. Qazirgi málimet boıynsha dúnıejúzinde bul salada shamamen 1, 3 mlrd - tan astam adam eńbek etedi, Jeke elder boıynsha aýyl sharýashylyǵynda jumys isteıtinder sany úlken aıyrma jasaıdy. Mysaly, Batys Eýropa elderinde bul kórsetkish — 8%, AQSH - ta — 3%, Kanadada — 4%, Reseıde — 14%, Qazaqstanda 40%- ǵa jýyq bolsa, al damýshy elderde ol óte joǵary.
á) 70 - 80 jyldardaǵy aýyl sharýashylyǵynyń damýyndaǵy erekshelikter jáne ony basqarýdaǵy kemshilikter týraly mátinmen jumys isteýge tapsyrma beriledi. Kesteni toltyrý:
1. Jetistikter: 1. Aýyl sharýashylyǵynyń ónimderin satyp alý baǵasy eki ese artty.
2. Jospardan tys ónim óndirgeni úshin ústeme aqy tólendi.
3. Aýyl sharýashylyǵyna bólinetin qarjy kóbeıdi.
4. Aýyl sharýashylyq tehnıkasy molaıdy.
5. 1960 jyldardyń sońynan bastap aýyl sharýashylyǵyn ıntensıvtendirý sharalary júrgizildi. 6. Respýblıkanyń 50 - den astam kásiporny aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy men qosalqy bólshekter shyǵara bastady.
7. 1970 jyly Qazaqstan Odaqta bıdaıdyń 23, 9 %, kúrishtiń 24, 6 % óndirdi. 8. Astyq óndirýden 2 – shi, et pen jumyrtqa óndirýden 3 - shi, sút óndirýden 4 – shi, qarakól daıyndaýdan 2 – shi orynda boldy.
Kemshilikter:
1. 1971 – 1975 jyldary aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndirý 13% quldyrady.
2. Kóptegen damyǵan elderge qaraǵanda respýblıkada aýyl sharýashylyǵynda eńbek etetin adamdar sany ósti.
3. Jyrtylǵan jer kóleminiń artýyna baılanysty mal jaıylymy taryldy.
4. 1965 – 1985 jyldary 4, 2 mln iri qara, 5, 1 mln shoshqa shyǵynǵa ushyrady.
5. Jol qatynas nashar boldy.
6. Óńdeý kásiporyndary az.
7. Jospardy qol jetken tabystarǵa qaraı qurý.
8. Aýyl sharýashylyǵynyń ekstensıvti damýy.
b) Ujymsharlardy keńsharlarǵa aınaldyrý týraly ólketaný materıaldaryn paıdalaný arqyly túsindirý. Ózimizdiń týǵan aýylymyzda V. I. Lenın atyndaǵy ujymshardyń qurylýy týraly (Krasnyı morák, Erkinqala, Rakýsha ujymsharlaryn biriktirý týraly) Álibekov Qýanyshtyń habarlamasyn tyńdaý.
2. Mal sharýashylyǵynyń damýy.
Respýblıkadaǵy mal sharýashylyǵynyń damý jaǵdaıymen tanystyrý. Shubartaýlyq jastardyń bastamasy.
70 - 80 jyldary qazaq jastary men jastar uıymdaryn shopandar brıgadasyn qurýǵa májbúrledi. Malshy eńbegi ońaı jumys emes. Táýlik boıy demalmaıtyn kezderi bolady. Óz bilimin kóterýge, mádenı oryndarǵa barýǵa ýaqyty da bolmaıdy. 1960 jyldary ókimet basyna kelgen KOKP Ortalyq Komıtetiniń Bas hatshysy L. I Brejnev qoı sharýashylyǵynyń damýyna qanaǵattanbaıtynyn bildirdi. Sóıtip tyń ıgerýdi qalaı qolǵa aldyq, bul isti de solaı qolǵa alý kerek dep qoǵam aldyna úlken mindet qoıdy. Eger óz kezinde tyń jáne tyńaıǵan jerlerdi ıgerýge Odaqtyń barlyq túkpirinen jastar tartylǵan bolsa, qoı sharýashylyǵyn órkendetý tek qazaq ultynyń jastaryna tapsyryldy. Partıa men úkimet mektep bitirýshi jastardy aýyl sharýashylyǵy jumystaryna komsomol - jastar brıgadasyn qurý arqyly tartpaq boldy. «Qoı sharýa - shylyǵy – jastar isi» degen uran tastaldy. Ol jastar arasynda ilezde taralyp, qoı ósirýshi komsomol – jastar brıgadalaryn qurý naýqany bastaldy. Máskeýdiń sheshimin Qazaqstan Jastar Odaǵynyń Ortalyq Komıteti qoldady. Alǵashqy bolyp respýblıkada qoı sharýashylyǵyna kómekke kelýge Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Shubartaý aýdanynyń mektep bitirýshileri bastama kóterdi. Shubartaýlyqtardyń bastamasy barlyq jastar uıymdaryna jetkizilip «Qoı sharýashylyǵy – komsomoldyń ekpindi eńbegi» dep jarıalanyp, aýyl jastarynyń uranyna aınaldy. Almaty, Aqmola, Qostanaı, Qaraǵandy, Shyǵys Qazaqstan oblystarynyń mektep bitirýshi túlekteri synybymen birden mal fermalaryna attandy. Mal sharýashylyǵyndaǵy jastardyń jarqyn ómiri baspasózde ústi – ústine jazylyp jatty. Patrıottyq bastama retinde kóterilgen bul baǵyt jyldan – jylǵa shopandardyń komsomol – jastar brıgadalarynyń sanyn kóbeıtti. Sondaı komsomol – jastar brıgadalary Atyraý oblysynda da quryldy.
Biz búgingi sabaǵymyzǵa 1976 jyly Atyraý oblysy Mahambet aýdany Baqsaı sovhozy Tańdaı aýylynda qurylǵan «Balaýsa» qoı ósirýshi komsomol - jastar brıgadasynyń múshesi Tánıeva Qalyǵyz jáne 1979 jyly Atyraý oblysy, Balyqshy aýdany Erkinqala aýylynda (V. I. Lenın atyndaǵy kolhoz) qurylǵan «Jas talap»komsomol – jastar brıgadasynyń jetekshisi Ótepova Bolǵan apaılaryńdy shaqyryp otyrmyz.
Sóz kezegin qonaqtarǵa beremiz.
Oqýshylar ózderin qyzyqtyrǵan suraqtaryn qoıyp, oǵan qonaqtar jaýap qaıtardy.
İÚ. Oı tolǵanys:
1. Shubartaýlyq jastardyń bastamasyn erlik dep esepteısiń be?
2. Qazirgi jastardyń osyndaı patrıottyq bastamalardy qoldaýy múmkin be?
3. Dıplommen aýylǵa baǵdarlamasy týraly ne bilesiń?
Ú. Úıge tapsyrma: 1. §28
Ashyq sabaq: 70 - 80 jyldardaǵy aýyl sharýashylyǵy.
Sabaqtyń taqyryby: 70 – 80 jyldardaǵy aýyl sharýashylyǵy.
Sabaqtyń maqsaty: Qazaqstandaǵy 70 - 80 j. aýyl sharýashylyǵynyń damý jaǵdaıyn, ony basqarý men uıymdastyrýda oryn alǵan baǵyttardy, jetistikter men kemshilikterdi, olardyń sebepterin túsiný.
Sabaqtyń mindetteri: 1. Bilimdik: aýyl sharýashylyǵynda reformalardyń sońyna deıin júrgizilmeý sebepterin taldaý.
2. Damytýshylyq: mal sharýashylyǵynyń damýynda Shubartaýlyq komsomol jastardyń bastamasynyń atqarǵan rolin ólketaný materıaldaryn paıdalana otyryp taldaý.
3. Tárbıelik: oqýshylardy óz Otanyn súıýge eńbekti qadirleı bilýge tárbıeleý.
Kórnekiligi: 1. Interaktıvti taqta, slaıdtar.
2. Q. R ekonomıkalyq kartasy.
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, taldaý, pikir alysý.
Pán aralyq baılanys: geografıa.
Sabaqtyń túri: jańa bilimdi ıgerý sabaǵy.
Sabaqtyń júrisi: 1. Uıymdastyrý
2. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý.
3. Maǵynany taný.
4. Oı - tolǵanys.
5. Úıge tapsyrma.
İİ. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý:
1. 1964 j. Qazan plenýmynda qabyldanǵan ekonomıkalyq reformalar ónerkásipti damytýda qandaı ózgerister ákeldi?.
2. Qazaqstan ónerkásiptiń negizgi salalary boıynsha qandaı jetistikterge jetti? Kartamen jumys. 3. Ekonomıkalyq reformalardyń ońdy nátıje bere almaý sebepteri ne? 4. Ekologıalyq daǵdarystyń shıelenisýine ne sebep boldy?(slaıdtar kórsetý)
İİİ. Maǵynany taldaý:
1. Aýyl sharýashylyǵynyń damýyndaǵy erekshelikter jáne ony basqarýdaǵy kemshilikter.
2. Mal sharýashylyǵynyń damýy. Qazaq jastaryn mal sharýashylyǵynda turaqtandyrý saıasaty.
Sabaqtyń barysy:
a) Oqýshylar geografıa páninen bilesińder aýyl sharýashylyǵyna ne jatady?
á). Aýyl sharýashylyǵyn damytýdyń ekstensıvti jáne ıntensıvti damý joly degen ne?
á). Aýyl sharýashylyǵynyń ónerkásipten qandaı aıyrmashylyǵy bar?
1. a). Oqýshylardyń jaýabyn tirek – syzbany paıdalana otyryp qorytyndylap, tolyqtyramyz. (Keste: Aýyl sharýashylyǵynyń ónerkásipten aıyrmashylyǵy). Aýyl sharýashylyǵy — materıaldyq óndiristiń eń mańyzdy túrleriniń biri. Aýyl sharýashylyǵy halyqty azyq - túlikpen jáne ónerkásipti shıkizattyń keıbir túrlerimen qamtamasyz etýmen aınalysady. Aýyl sharýashylyǵy eki úlken saladan, ıaǵnı ósimdik sharýashylyǵynan jáne mal sharýashylyǵynan turady. Sonymen qatar onyń quramyna balyq aýlaý, ańshylyq jáne omarta sharýashylyǵy da kiredi.
Aýyl sharýashylyǵy — sharýashylyq salalarynyń ishindegi eń ejelgi jáne tabıǵat jaǵdaılaryna tikeleı táýeldi salasy. Shyndyǵynda, dúnıejúzinde halqy aýyl sharýashylyǵynyń túrli salalarymen aınalyspaıtyn birde - bir el joq. Qazirgi málimet boıynsha dúnıejúzinde bul salada shamamen 1, 3 mlrd - tan astam adam eńbek etedi, Jeke elder boıynsha aýyl sharýashylyǵynda jumys isteıtinder sany úlken aıyrma jasaıdy. Mysaly, Batys Eýropa elderinde bul kórsetkish — 8%, AQSH - ta — 3%, Kanadada — 4%, Reseıde — 14%, Qazaqstanda 40%- ǵa jýyq bolsa, al damýshy elderde ol óte joǵary.
á) 70 - 80 jyldardaǵy aýyl sharýashylyǵynyń damýyndaǵy erekshelikter jáne ony basqarýdaǵy kemshilikter týraly mátinmen jumys isteýge tapsyrma beriledi. Kesteni toltyrý:
1. Jetistikter: 1. Aýyl sharýashylyǵynyń ónimderin satyp alý baǵasy eki ese artty.
2. Jospardan tys ónim óndirgeni úshin ústeme aqy tólendi.
3. Aýyl sharýashylyǵyna bólinetin qarjy kóbeıdi.
4. Aýyl sharýashylyq tehnıkasy molaıdy.
5. 1960 jyldardyń sońynan bastap aýyl sharýashylyǵyn ıntensıvtendirý sharalary júrgizildi. 6. Respýblıkanyń 50 - den astam kásiporny aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy men qosalqy bólshekter shyǵara bastady.
7. 1970 jyly Qazaqstan Odaqta bıdaıdyń 23, 9 %, kúrishtiń 24, 6 % óndirdi. 8. Astyq óndirýden 2 – shi, et pen jumyrtqa óndirýden 3 - shi, sút óndirýden 4 – shi, qarakól daıyndaýdan 2 – shi orynda boldy.
Kemshilikter:
1. 1971 – 1975 jyldary aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndirý 13% quldyrady.
2. Kóptegen damyǵan elderge qaraǵanda respýblıkada aýyl sharýashylyǵynda eńbek etetin adamdar sany ósti.
3. Jyrtylǵan jer kóleminiń artýyna baılanysty mal jaıylymy taryldy.
4. 1965 – 1985 jyldary 4, 2 mln iri qara, 5, 1 mln shoshqa shyǵynǵa ushyrady.
5. Jol qatynas nashar boldy.
6. Óńdeý kásiporyndary az.
7. Jospardy qol jetken tabystarǵa qaraı qurý.
8. Aýyl sharýashylyǵynyń ekstensıvti damýy.
b) Ujymsharlardy keńsharlarǵa aınaldyrý týraly ólketaný materıaldaryn paıdalaný arqyly túsindirý. Ózimizdiń týǵan aýylymyzda V. I. Lenın atyndaǵy ujymshardyń qurylýy týraly (Krasnyı morák, Erkinqala, Rakýsha ujymsharlaryn biriktirý týraly) Álibekov Qýanyshtyń habarlamasyn tyńdaý.
2. Mal sharýashylyǵynyń damýy.
Respýblıkadaǵy mal sharýashylyǵynyń damý jaǵdaıymen tanystyrý. Shubartaýlyq jastardyń bastamasy.
70 - 80 jyldary qazaq jastary men jastar uıymdaryn shopandar brıgadasyn qurýǵa májbúrledi. Malshy eńbegi ońaı jumys emes. Táýlik boıy demalmaıtyn kezderi bolady. Óz bilimin kóterýge, mádenı oryndarǵa barýǵa ýaqyty da bolmaıdy. 1960 jyldary ókimet basyna kelgen KOKP Ortalyq Komıtetiniń Bas hatshysy L. I Brejnev qoı sharýashylyǵynyń damýyna qanaǵattanbaıtynyn bildirdi. Sóıtip tyń ıgerýdi qalaı qolǵa aldyq, bul isti de solaı qolǵa alý kerek dep qoǵam aldyna úlken mindet qoıdy. Eger óz kezinde tyń jáne tyńaıǵan jerlerdi ıgerýge Odaqtyń barlyq túkpirinen jastar tartylǵan bolsa, qoı sharýashylyǵyn órkendetý tek qazaq ultynyń jastaryna tapsyryldy. Partıa men úkimet mektep bitirýshi jastardy aýyl sharýashylyǵy jumystaryna komsomol - jastar brıgadasyn qurý arqyly tartpaq boldy. «Qoı sharýa - shylyǵy – jastar isi» degen uran tastaldy. Ol jastar arasynda ilezde taralyp, qoı ósirýshi komsomol – jastar brıgadalaryn qurý naýqany bastaldy. Máskeýdiń sheshimin Qazaqstan Jastar Odaǵynyń Ortalyq Komıteti qoldady. Alǵashqy bolyp respýblıkada qoı sharýashylyǵyna kómekke kelýge Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Shubartaý aýdanynyń mektep bitirýshileri bastama kóterdi. Shubartaýlyqtardyń bastamasy barlyq jastar uıymdaryna jetkizilip «Qoı sharýashylyǵy – komsomoldyń ekpindi eńbegi» dep jarıalanyp, aýyl jastarynyń uranyna aınaldy. Almaty, Aqmola, Qostanaı, Qaraǵandy, Shyǵys Qazaqstan oblystarynyń mektep bitirýshi túlekteri synybymen birden mal fermalaryna attandy. Mal sharýashylyǵyndaǵy jastardyń jarqyn ómiri baspasózde ústi – ústine jazylyp jatty. Patrıottyq bastama retinde kóterilgen bul baǵyt jyldan – jylǵa shopandardyń komsomol – jastar brıgadalarynyń sanyn kóbeıtti. Sondaı komsomol – jastar brıgadalary Atyraý oblysynda da quryldy.
Biz búgingi sabaǵymyzǵa 1976 jyly Atyraý oblysy Mahambet aýdany Baqsaı sovhozy Tańdaı aýylynda qurylǵan «Balaýsa» qoı ósirýshi komsomol - jastar brıgadasynyń múshesi Tánıeva Qalyǵyz jáne 1979 jyly Atyraý oblysy, Balyqshy aýdany Erkinqala aýylynda (V. I. Lenın atyndaǵy kolhoz) qurylǵan «Jas talap»komsomol – jastar brıgadasynyń jetekshisi Ótepova Bolǵan apaılaryńdy shaqyryp otyrmyz.
Sóz kezegin qonaqtarǵa beremiz.
Oqýshylar ózderin qyzyqtyrǵan suraqtaryn qoıyp, oǵan qonaqtar jaýap qaıtardy.
İÚ. Oı tolǵanys:
1. Shubartaýlyq jastardyń bastamasyn erlik dep esepteısiń be?
2. Qazirgi jastardyń osyndaı patrıottyq bastamalardy qoldaýy múmkin be?
3. Dıplommen aýylǵa baǵdarlamasy týraly ne bilesiń?
Ú. Úıge tapsyrma: 1. §28
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Qadyr Myrza Áli «Qazaqtardy sheteldik qonaqtarǵa tanystyrý» óleńi.
