InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Abaı Qunanbaev. Shoqpardaı kekili bar qamys qulaq
Sabaqtyń maqsaty:
1. Abaı Qunanbaıulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly túsindirý. Aqyn shyǵarmalarynyń taqyryby týraly málimetter berý. Óleńdegi adamnyń, er jigittiń senimdi serigi – báıge atynyń syny men baǵasynyń berilýi týraly túsindirý.
2. Oqýshylardyń tapsyrmalar arqyly oılaý qabiletterin, til baılyqtaryn damytý.
3. Uly aqynǵa degen qurmet, maqtanysh sezimderin tárbıeleýge yqpal etý.
Aqyn shyǵarmalary arqyly balalar boıyna adamgershilik, izettilik qasıetterdi tárbıeleýge úles qosý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń tıpi: jańa bilimdi meńgertý
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, baıandaý, mánerlep oqý, suhbat júrgizý
Sabaqtyń kórnekiligi: aqyn portreti, ınteraktıvti taqta, oqýlyq
Sabaqtyń barysy:

İ. Uıymdastyrý kezeńi. Oqýshylarmen amandasý. Joq oqýshylardy belgileý. Oqýshy nazaryn sabaqqa aýdarý.

İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý: «Jaqsy men jaman adamnyń qasıetteri»
Satylaı keshendi taldaý jáne óleńnen jaman men jaqsy qasıetterdi jazyp kelý.
Jaqsy adam qasıetteri – eshkimdi jatsynbaıdy, sózine saq, eldiń aǵasy, eldiń basshy serkesi, júzi jyly, sózi maıda, júzi jaqsy, úlken - kishiniń bári jaqsy, jyl qusyndaı, alysty jaqyn eter
Jaman adam qasıetteri – kókiregi – kór, kózi – soqyr, júrer joldan tal túste adasýshy, ótirikshi, ósegi kóp, iritki salýshy, el arasyn sózben byqsytýshy, urynshaq, tentek, súıkimsiz, jylqynyń qotyr bolǵan alasyndaı, jaman adam baltanyń uńǵysyndaı, ósek - aıań aıtyp júredi, keýdesi úlken, sózi kesek, aqyly aýysqan. Óz oılaryn jazý.

İİİ. Jańa sabaq «Maǵynany taný» kezeńi
a) Abaı HİH ǵasyrdaǵy qazaqtyń danyshpan, sýretker aqyny, óz urpaǵyn óner - bilimge úndegen oıly aǵartýshy ekendigin túsindirý. 1845 - 1904 jyldarda ómir súrgen, qazaq ádebıetiniń atasy, qazaqtyń Uly aqyny Shyǵys Qazaqstan oblysy, Shyńǵystaý bókterinde dúnıege kelgen. Ájesi - Zere, anasy - Uljan. Tabıǵat lırıkasyna baılanysty óleńder jazǵan, sazger, aýdarmashy (arab, parsy, túrik, orys aqyndarynyń shyǵarmasyn aýdarǵan)
Abaı tegi: 1. Kishik.
2. Áıtek.
3. Oljaı.
4. Qaıdos.
5. Yrǵyzbaı.
6. Óskenbaı.
7. Qunanbaı.
Analary: 1. Kúńke - Qudaıberdi - Shákárim.
2. Uljan – Táńirberdi, Abaı, Ysqaq, Ospan
3. Aıqyz – Halıolla, Ysmaǵul
4. Torǵaı (Nurǵanym) – bala joq

Oqýlyqpen jumys.
Bala Abaı týraly oqý. «Asosıasıa» ádisi (dápterlerine jazyp otyrý, túrtip alý.)
Shartty belgilermen jumys. «v»- bilemin, «+» – jańalyq, «-»- bilmeımin, «?»- tolyǵyraq bilgisi keledi.
á) Abaı týraly ne bilemiz? taqyrybyna suhbattasý
b) Óleńniń taqyryby, attyń syny - jaratylystyń jandy bir beınesi bolǵan báıge atqa arnalǵan óleń. Ǵasyrlar boıynda mal ósirýmen, kóshpeli kúıde tirlik etken eldiń aqyny attyń baǵasyn ózgeshe túsinedi. Sonyń ishinde báıge attyń orny múlde bólek. Ol qazaqtyń baǵzy zamannan bergi aýyzsha ádebıetinde de san alýan «qıal pyraǵy» bolyp jyrlanyp kelgen. Abaı ómir keshken kezde de at – er qanaty júırik at, ásirese, qazaq bilgen janýardyń ishindegi adamǵa eń ystyǵy, qadirlisi ekendigi.

b) «Shoqpardaı kekili bar qamys qulaq» óleńin barlyq oqýshylar oqýlyqtan daýys yrǵaǵymen mánerlep oqý, ınteraktıvti taqtadan jylqynyń syrtqy múshelerin kórsetý, sondaı - aq, aqyn sýretteýinen attyń túr - tulǵasy, júris - turysy, shabys - jelisi beıneli sózdermen aıshyqtalǵany jaıly oqýshylarǵa málimetter berý.

v) Sózdikpen jumys: Sózmarjan
Saǵaq – jylqynyń saǵaldyryq turatyn tamaǵynyń astyńǵy jaǵy.
Jersoǵar – at tuıaǵynyń art jaǵyndaǵy qatty jeri, óksheligi.
Ashamaıly – ashamaı salynǵan degen maǵynada.
Ashamaı – atqa minip júre almaıtyn jas balalar úshin jasalǵan arnaýly maǵynada: arsa - arsa bolǵan, arbıǵan.
Shiderlik – attyń sıraǵynyń shider salatyn jeri.
Shider – attyń sıraǵynyń eki aıaǵy men artqy bir aıaǵyn qosyp salatyn tusaý.

g) Muǵalimniń túsindirmesi: Júırik baptap, ony báıgege qosý qazaq balasy úshin úlken óner bolǵan. Bul óleńde Abaı báıge atynyń músinin bergen. At sıpatyn beretin árbir sózge toqtalatyn bolsaq, mysaly, «jaýyryny etsiz taqtaıdaı - aq» degen óleń jolyna úńileıikshi. Júırik atta artyq et bolýy múmkin emes. Sol sebepti de jaýyryndy etsiz taqtaıǵa teńeýi aqynnyń shyndyǵy bolyp keledi. Nemese «arty taltaq» degen sýretteme bar. Báıge artynyń qoltyǵy, sany yqsham bolyp, bir - birine jabysyp jatsa, shapqan kezde adymy ashyla ma? «qoıan jaq», «qoı moıyndy» degen sýrettemeler qaz - qalpynda alǵanda tym qarapaıym - aq. Al qoıannyń jaǵy – ol qýraǵan etsiz jaq. Júıriktiń jaǵy maıly bolyp kelmeıtinin aqyn osy «qoıan jaqpen» berip otyr. Osylaısha árbir beıneli sózge túsinik berý kerek.
- Endi balalar, aıtyńdarshy, ózimiz qandaı ataqty báıge attaryn bilemiz?
- Iá, Aqannyń Qulageri.
- Ol týraly qandaı shyǵarmalar bar?
- S. Júnisovtiń «Aqan seri» romany, İ. Jansúgirovtiń «Qulager» poemasy.
- Endeshe, osy shyǵarmalarda Kúreńbaı synshy Qulager sıpatyn qalaı bergen eken, tyńdap kóreıik.

d) Oqýshylarǵa mysal retinde romannan úzindi oqyp berýge bolady.
Sáken Júnisov «Aqan seri» romanynan: Asqa kelgen jurt aýzyna Aqan men onyń Qulageri tústi. Kúreńbaı synshynyń Qulagerge bergen baǵasy: kez kelgen jylqyda 12 qabyrǵa bolady. Al Qulagerde 1 qabyrǵa artyq, mine, qanat degen sol qabyrǵa, kórikteı ókpeni qyspaı, keń tynystanýyna birden - bir sebep sol. Terinde syqpa qurttyń dámindeı dám joq. Jeti teri alynǵan. Qumalaǵynda qoıannyń kóz jasaýyndaı bir tamshy sý joq. «At shappaıdy, bap shabady» degen bar emes pe? Shirkin at ta at eken, baptaýshysy da sabaz eken.

e) Suraqtar:
- Aqyn qazaqtyń kúndelikti paıdalanyp júrgen aýyzeki tilinen qandaı beıneli, aıshyqty oralymdar jasaǵan? Shoqpar degen ne? Ol óleńde qandaı beıneli sózge aınalǵan?
- Júırik atta artyq et bolýy múmkin be?
- Júırik attyń asa bıik bolmaıtynyn qalaı beredi?

İÚ Bekitý «Oıtolǵanys» kezeńi 3 - topqa tapsyrma berý.
Dáptermen jumys 1 - keste
● Óleńniń alǵashqy shýmaǵynan dene múshelerin tirkesken sózimen terip jaz
shoqpardaı kekil, qamys qulaq, qoı moıyn, qoıan jaq, bóken qabaq, aýyz omyrtqa, maıda jal, oı jelke

● Osy sózderden omonım bolatyn sózderdi tap, mysal keltir
Qoı
1. Qorada qoı sý iship tur
2. Kitapty ornyna qoı
Oı
1. Onyń oıy ushqyr
2. Aýyl oıǵa qaraı qonys tepti
Jaq
1. Ot jaq
2. Adamnyń dene múshesi
3. İ, İİ, İİİ jaq

● Tirkesken sózderdiń ishinen tasymaldaýǵa bolmaıtyn sózderdi tap
Qoı, Jaq, Aýyz, Jal

2 - keste
Óleńnen jylqynyń dene múshelerin terip, jaz
Jaýaby: kekil, qulaq, moıyn, jaq, qabaq, aýyz omyrtqa, jal, jelke, muryn, erin, tis, qabyrǵa, jota, omyraý, tós, baqaı, tuıaq, shyntaq, aıaq, jaýyryn, saýyr, myqyn, quıryq, qyl, urshyq, san, baýyr, tirsek (shiderli), kóz
Osy sózderge suraq qoı
Suraǵy: ne?
Qaı sóz tabyna jatady? Zat esim
3 - keste
«Bes joldy óleń» (jańa sabaqqa baılanysty bes joldan turatyn qorytyndy shyǵarý)
1. Kim? Ne? Abaı
2. Qandaı? Aqyldy, zerek
3. Ne istedi? Oqydy, jazdy, qaldyrdy
4. Sóılem Abaı qazaqtyń uly aqyny
5. Sınonım Abaı - aqyn
Úıge tapsyrma berý. Óleńnen ózderińe unaǵan 3 shýmaǵyn mánerlep jatqa oqý, attyń sýretin salý.
Oqýshylar bilimin baǵalaý kezeńi.