Adam jáne órt saıysy
Taqyryby: Adam jáne órt saıysy
Maqsaty: Balalarǵa órttiń qanshalyqty qaýipti ekendigi týraly túsindirý, ottyń tilsiz jaý ekenin uqtyrý. Órtten, ottan saqtaný joldaryn ót óshiretin quraldy paıdalanýdy, adam ómirine órttiń zıandy ekenin bile otyryp sirińkeni, turmystyq – tehnıkalyq zattardy paıdalaný kaýipsizdik erejelerin aıtyp úıretý. Balalardy órttiń aldyn alýǵa yntalandyrý, qorshaǵan ortany qorǵaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: jańa sabaq (aralas sabaq)
Sabaqtyń ádisi: kórsetý, túsindirý, suraq – jaýap, áńgimeleý.
Kórnekilikter: sýretter
Pánaralyq baılanys: ana tili, dúnıetaný.
Barysy.
Uıymdastyrý barysy:
Balalar sheńber boıyna turyp, shattyq sheńberin oryndaıdy.
Kúndeı jarqyrap,
Aıdaı araılap.
Juldyzdaı jarqyrap,
Kóterińki kóńilmen,
Sabaǵymyzdy bastaımyz.
Muǵalim: Ot ómirimizge qýat berip, boıymyzdy jylytady. Ot – ómir sáni. Otsyz tirshilik joq. Ot jaǵylmasa, tamaǵymyzda pispeıdi, úıimizde jylymaıdy. Al tamaq ishpesek boıymyzǵa qýat bitpeıdi. Boıymyzda qýat bolmasa ómirge degen qyzyǵýshylyǵymyz joǵalady. Sonymen ot – ómirimiz desek te, onyń álemi jaılaǵan alapattyń biri – órt qaýpin shyǵaratynyn da esten shyǵarmaǵanymyz jón. Ózimizdiń uqypsyzdyǵymyzdan nemese baıqampazdyǵymyzdan keıde órttiń qalaı kúsh alyp ketkenin de baıqamaı qalamyz.
Taqpaqtar:
Oqýshy: Ot jaqpa, kúıersiń,
Órtenip júrersiń.
Sirińkeni ustasań,
Bálege sen túsersiń.
Oqýshy: Ottyń isi qýyrmaq,
Jeldiń isi sýyrmaq.
Qazir janǵan jalyndy,
Alyp – ushyp qýalamaq.
Oqýshy: Alyńdar uǵyp, balalar,
İsteri keıde shalalar.
Shyrpy, ottyq, elektrge
Shama kelse jolamańdar.
Muǵalim: Olaı bolsa, balalar men sendermen «Qatelespe» degen oıyn oıńaǵym keledi. Oıynnyń sharty: otta janatyn zattardy aıtqanda qoldy joǵary kóteremiz, otta janbaıtyn zattar aıtylǵanda qolymyz tómende bolýy shart.
Sózder: qaǵaz, tereze, japqysh, dápter, kıimder, jıhazdar, shópter, benzın, japyraqtar, aǵashtar, kitaptar, shege, áınek, qasyq, metal, muz, qar, tas, sý.
Muǵalim: As úıge sán beretin gaz plıtasy (turmysqa qajetti zattardy paıdalaný erejesimen tanystyrý. Gaz – plıtasyn paıdalaný). Kógildir ot turmys – tirshiligimizde kóp oryn atqarady. Desek te, ony uqypty ustap, jaǵa bilýimiz kerek. Eger gaz plıtasynan bir kemshilikter baıqalsa, ata – anańa aıtyp eskert. Óıtkeni ata – anań gaz bólimshesiniń arnaýly mamandaryn shaqyrtady. Turmysymyzda taǵy bir kóp qoldanatynymyz – elektr. Elektr – jaryq kózi. Bir kún úıimizge elektr qýaty kelmeı qalsa, dúnıeni qarańǵy túnek basady. Degenmen, ony da uqypty paıdalanbasaq odan da órt shyǵýy múmkin.
1. Elektr prıborlaryn ýaqytyly óshirý, elektr júıesinen ajyratýdy umytpaý;
2. Ruqsat etilmegen jerge elektr júıesin júrgizbeý;
3. Órttiń aldyn alý qaýipsizdigin saqta;
4. Órtti sóndirýge arnaıy zattardy daıarlap qoıǵan jón. Olarǵa qum, sý, kúrek, kıiz, t. b.
5. Órt jańadan bastalǵanda sýmen, qum seýip óshiredi;
6. Adamnyń kıimi órtense sýǵa túskeni durys. Sý joq bolsa, topyraqqa aýnap, ústine qum sebý kerek. Ia bolmasa, adamdy qalyń matamen orap óshiredi.
7. Gaz plıtasy turǵan bólmeni jıi – jıi jeldetý kerek. Eger gazdyń kúlimsigen ıisin sezseń sirińke jaǵýǵa, elektr júıesindegi lampany jaǵýǵa bolmaıdy. Tek úıdiń esik – terezelerin ashyp, jeldetý kerek.
8. Elektr symdary toq ótkizgishtiń túbinen janyp jatsa, ony qurǵaq aǵashpen sýyryp alý qajet.
Oıyn: «Kim shapshań?»
Oıyn sharty: Berilgen suraqtarǵa jyldam jaýap berý kerek.
• Órt sóndiretin adamdy qalaı ataıdy? (órt sóndirýshi)
• Órt sóndirýshiniń adamdarǵa qandaı kómegi bar? (olar úıdegi, ormandaǵy órtterdi sóndiredi)
• Olardyń jumysy qandaı? (adamdarǵa qajet, óte aýyr, qıyn)
• Órt sóndirýshiler qandaı bolý kerek? (batyl, ójet, shapshań, epti)
• Olar nege batyl, shapshań bolý kerek? (óıtkeni órt kezinde adamdardy, t. b. qutqarady)
• Órt bolǵan kezde qandaı nómirge telefon shalý kerek? (101)
• Órt sóndirýshige telefon shalǵan kezde qandaı maǵlumattar berý kerek? (ne bolǵanyn, meken – jaıyn aıtý).
«Ajyrata bilý» oıyny
Oıynnyń sharty: taqtada órt sóndirýshiniń sýreti turady. Al oqýshylar shyǵyp órt sóndirýshige kerek zattardy ajyratyp qoıady.
Jaǵdaıattyq suraqtar.
Qaltashalardyń ishindegi suraqtarǵa jaýap beremiz.
1. Sen úıde jalǵyz qaldyń. Ata – anań qonaqqa ketti. Kenet elektr toǵynyń pyshyrlap jana bastaǵanyn baıqadyń. Ne ister ediń?
2. Eki dosyńmen (úsheýiń) demalys kúni birigip oınap júrsińder. Qaryndaryń ashyp, kúlge kartop kómip jegileriń keldi. Sóıtip sirińke ákelip, aýlaǵa ot jaǵa bastadyńdar. Bir kezde jaqqan ottaryń jelmen ushyp aýladaǵy úıilgen shópke tıip, shóp jana bastady. Ne isteısiń?
3. Úıge kóp qonaq keldi. Qonaqtar shaı iship bolǵan soń úlken kisiler shylym shegýge syrtqa shyqty. Sóıtti de bir kisiniń shekken shylymynyń sónbeı qalǵan tuqylynan jerdegi qýraǵan shóp jana bastady. Mundaı jaǵdaıda ne isteısiń?
4. Úıge anań ot jaǵyp, ózi dalaǵa shyǵyp ketti. Janyp jatqan peshtiń esigi ashylyp ketip, ishinen janǵan ot túsip ketti. Sen ne ister ediń?
5. Sen sabaqqa kelgende synyptasyń ottyq ustap júrgenin kórdiń. Mundaı jaǵdaıda ne ister ediń?
Muǵalim: Ot týraly maqal – mátelder aıtaıyq.
1 - oqýshy:
1. Otpen oınama, kúıersiń.
2. Oıyn túbi – ot.
2 - oqýshy:
1. Otyn degen shóp bolar,
Jınaı berseń kóp bolar.
2. Ot jaqpa - pisersiń,
Or qazba – túsersiń.
3 - oqýshy:
1. Sýmen oınama – batarsyń,
Otpen oınama – kúıersiń.
4 - oqýshy:
Ot pen sý – tilsiz jaý.
5 - oqýshy:
Ózi saqqa qudaı jaq.
6 - oqýshy:
Saq júrseń saý júrersiń.
7 - oqýshy:
Saqtyqty suńqardan úıren.
8 - oqýshy:
Jaý joq deme – jar astynda.
Bóri joq deme – bórik astynda.
Oıyn: «Bolady – bolmaıdy»
Oıynnyń sharty: Qoldaryńa myna baǵdarshamdy alyńdar. Qyzyl tústi – bolmaıtyn jaǵdaıda kóteresińder, al kók tústi – bolatyn jaǵdaıda kóteresińder.
• Órt bolǵanda 101 nómirine qońyraý shalýǵa............
• Janyp turǵan sirińkeni tastaýǵa............
• Úlkenderdi aıqaılap kómekke shaqyrýǵa..........
• Órt shyqqan jerde qalýǵa.........
• Órt kezinde kerýet astyna, shkaf ishine tyǵylýǵa............
• Órt kezinde esik, terezeni ashýǵa.............
• Basymyzdy, bet – aýzymyzdy ylǵal súlgimen oraýǵa............
• Órt kezinde jarǵa, edenge sý shashýǵa...........
• Lıftini paıdalanýǵa..........
• Qoryqpaı órt sóndirýshiniń aıtqanyn tyńdaýǵa..............
• Kórshilerden kómek suraýǵa............
• Órt kezinde gazdy, jaryqty, toqqa qosylatyn quraldardy qosýǵa..........
Jumbaqty sheshýin tabý.
1. Qyp - qyzyl kezinde,
Bet qarıtyn japyraq.
Taby qaıtqan kezinde,
Sup - sur maıda topyraq. (Shoq pen Kúl)
2. Júrgen jerin jalmaıdy,
Tastan basqa qalmaıdy. (Ot)
3. Jerdiń árin jeıdi,
Jolda kezikkenniń,
Aıamaı bárin jeıdi.
Bul qandaı alpaýyt?
Aıta ǵoı, dál taýyp? (Órt)
4. Qımyly ońdyrmas,
Kishkene qońyrbas. (Sirińke)
5. Salyp em shyny saraıdy,
Tilinen jaryq taraıdy. (Sham)
6. Óńkeshi keń,
Dáý aýzymen jutady.
Tóbesi dóń,
Kishi aýzymen qurtady. (Pesh)
7. Úı ústinen
Kókke órlep shyǵady,
Áýe ishinen,
İz - tuz joq bop tynady. (Tútin)
Qorytyndy:
Muǵalim: Balalar esterińde bolsyn, órt kezdeısoq shyqpaıdy, ol durys paıdalanbaǵannan bolady. Búgin sender ottyń dos ta, jaýymyz da bola alatynyna kóz jetkizdińder. Esterińde bolsyn: «Otpen oınama, kúıersiń», «Órt – tilsiz jaý».
Adam jáne órt saıysy. júkteý
Órt - tilsiz jaý. slaıd júkteý
Maqsaty: Balalarǵa órttiń qanshalyqty qaýipti ekendigi týraly túsindirý, ottyń tilsiz jaý ekenin uqtyrý. Órtten, ottan saqtaný joldaryn ót óshiretin quraldy paıdalanýdy, adam ómirine órttiń zıandy ekenin bile otyryp sirińkeni, turmystyq – tehnıkalyq zattardy paıdalaný kaýipsizdik erejelerin aıtyp úıretý. Balalardy órttiń aldyn alýǵa yntalandyrý, qorshaǵan ortany qorǵaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: jańa sabaq (aralas sabaq)
Sabaqtyń ádisi: kórsetý, túsindirý, suraq – jaýap, áńgimeleý.
Kórnekilikter: sýretter
Pánaralyq baılanys: ana tili, dúnıetaný.
Barysy.
Uıymdastyrý barysy:
Balalar sheńber boıyna turyp, shattyq sheńberin oryndaıdy.
Kúndeı jarqyrap,
Aıdaı araılap.
Juldyzdaı jarqyrap,
Kóterińki kóńilmen,
Sabaǵymyzdy bastaımyz.
Muǵalim: Ot ómirimizge qýat berip, boıymyzdy jylytady. Ot – ómir sáni. Otsyz tirshilik joq. Ot jaǵylmasa, tamaǵymyzda pispeıdi, úıimizde jylymaıdy. Al tamaq ishpesek boıymyzǵa qýat bitpeıdi. Boıymyzda qýat bolmasa ómirge degen qyzyǵýshylyǵymyz joǵalady. Sonymen ot – ómirimiz desek te, onyń álemi jaılaǵan alapattyń biri – órt qaýpin shyǵaratynyn da esten shyǵarmaǵanymyz jón. Ózimizdiń uqypsyzdyǵymyzdan nemese baıqampazdyǵymyzdan keıde órttiń qalaı kúsh alyp ketkenin de baıqamaı qalamyz.
Taqpaqtar:
Oqýshy: Ot jaqpa, kúıersiń,
Órtenip júrersiń.
Sirińkeni ustasań,
Bálege sen túsersiń.
Oqýshy: Ottyń isi qýyrmaq,
Jeldiń isi sýyrmaq.
Qazir janǵan jalyndy,
Alyp – ushyp qýalamaq.
Oqýshy: Alyńdar uǵyp, balalar,
İsteri keıde shalalar.
Shyrpy, ottyq, elektrge
Shama kelse jolamańdar.
Muǵalim: Olaı bolsa, balalar men sendermen «Qatelespe» degen oıyn oıńaǵym keledi. Oıynnyń sharty: otta janatyn zattardy aıtqanda qoldy joǵary kóteremiz, otta janbaıtyn zattar aıtylǵanda qolymyz tómende bolýy shart.
Sózder: qaǵaz, tereze, japqysh, dápter, kıimder, jıhazdar, shópter, benzın, japyraqtar, aǵashtar, kitaptar, shege, áınek, qasyq, metal, muz, qar, tas, sý.
Muǵalim: As úıge sán beretin gaz plıtasy (turmysqa qajetti zattardy paıdalaný erejesimen tanystyrý. Gaz – plıtasyn paıdalaný). Kógildir ot turmys – tirshiligimizde kóp oryn atqarady. Desek te, ony uqypty ustap, jaǵa bilýimiz kerek. Eger gaz plıtasynan bir kemshilikter baıqalsa, ata – anańa aıtyp eskert. Óıtkeni ata – anań gaz bólimshesiniń arnaýly mamandaryn shaqyrtady. Turmysymyzda taǵy bir kóp qoldanatynymyz – elektr. Elektr – jaryq kózi. Bir kún úıimizge elektr qýaty kelmeı qalsa, dúnıeni qarańǵy túnek basady. Degenmen, ony da uqypty paıdalanbasaq odan da órt shyǵýy múmkin.
1. Elektr prıborlaryn ýaqytyly óshirý, elektr júıesinen ajyratýdy umytpaý;
2. Ruqsat etilmegen jerge elektr júıesin júrgizbeý;
3. Órttiń aldyn alý qaýipsizdigin saqta;
4. Órtti sóndirýge arnaıy zattardy daıarlap qoıǵan jón. Olarǵa qum, sý, kúrek, kıiz, t. b.
5. Órt jańadan bastalǵanda sýmen, qum seýip óshiredi;
6. Adamnyń kıimi órtense sýǵa túskeni durys. Sý joq bolsa, topyraqqa aýnap, ústine qum sebý kerek. Ia bolmasa, adamdy qalyń matamen orap óshiredi.
7. Gaz plıtasy turǵan bólmeni jıi – jıi jeldetý kerek. Eger gazdyń kúlimsigen ıisin sezseń sirińke jaǵýǵa, elektr júıesindegi lampany jaǵýǵa bolmaıdy. Tek úıdiń esik – terezelerin ashyp, jeldetý kerek.
8. Elektr symdary toq ótkizgishtiń túbinen janyp jatsa, ony qurǵaq aǵashpen sýyryp alý qajet.
Oıyn: «Kim shapshań?»
Oıyn sharty: Berilgen suraqtarǵa jyldam jaýap berý kerek.
• Órt sóndiretin adamdy qalaı ataıdy? (órt sóndirýshi)
• Órt sóndirýshiniń adamdarǵa qandaı kómegi bar? (olar úıdegi, ormandaǵy órtterdi sóndiredi)
• Olardyń jumysy qandaı? (adamdarǵa qajet, óte aýyr, qıyn)
• Órt sóndirýshiler qandaı bolý kerek? (batyl, ójet, shapshań, epti)
• Olar nege batyl, shapshań bolý kerek? (óıtkeni órt kezinde adamdardy, t. b. qutqarady)
• Órt bolǵan kezde qandaı nómirge telefon shalý kerek? (101)
• Órt sóndirýshige telefon shalǵan kezde qandaı maǵlumattar berý kerek? (ne bolǵanyn, meken – jaıyn aıtý).
«Ajyrata bilý» oıyny
Oıynnyń sharty: taqtada órt sóndirýshiniń sýreti turady. Al oqýshylar shyǵyp órt sóndirýshige kerek zattardy ajyratyp qoıady.
Jaǵdaıattyq suraqtar.
Qaltashalardyń ishindegi suraqtarǵa jaýap beremiz.
1. Sen úıde jalǵyz qaldyń. Ata – anań qonaqqa ketti. Kenet elektr toǵynyń pyshyrlap jana bastaǵanyn baıqadyń. Ne ister ediń?
2. Eki dosyńmen (úsheýiń) demalys kúni birigip oınap júrsińder. Qaryndaryń ashyp, kúlge kartop kómip jegileriń keldi. Sóıtip sirińke ákelip, aýlaǵa ot jaǵa bastadyńdar. Bir kezde jaqqan ottaryń jelmen ushyp aýladaǵy úıilgen shópke tıip, shóp jana bastady. Ne isteısiń?
3. Úıge kóp qonaq keldi. Qonaqtar shaı iship bolǵan soń úlken kisiler shylym shegýge syrtqa shyqty. Sóıtti de bir kisiniń shekken shylymynyń sónbeı qalǵan tuqylynan jerdegi qýraǵan shóp jana bastady. Mundaı jaǵdaıda ne isteısiń?
4. Úıge anań ot jaǵyp, ózi dalaǵa shyǵyp ketti. Janyp jatqan peshtiń esigi ashylyp ketip, ishinen janǵan ot túsip ketti. Sen ne ister ediń?
5. Sen sabaqqa kelgende synyptasyń ottyq ustap júrgenin kórdiń. Mundaı jaǵdaıda ne ister ediń?
Muǵalim: Ot týraly maqal – mátelder aıtaıyq.
1 - oqýshy:
1. Otpen oınama, kúıersiń.
2. Oıyn túbi – ot.
2 - oqýshy:
1. Otyn degen shóp bolar,
Jınaı berseń kóp bolar.
2. Ot jaqpa - pisersiń,
Or qazba – túsersiń.
3 - oqýshy:
1. Sýmen oınama – batarsyń,
Otpen oınama – kúıersiń.
4 - oqýshy:
Ot pen sý – tilsiz jaý.
5 - oqýshy:
Ózi saqqa qudaı jaq.
6 - oqýshy:
Saq júrseń saý júrersiń.
7 - oqýshy:
Saqtyqty suńqardan úıren.
8 - oqýshy:
Jaý joq deme – jar astynda.
Bóri joq deme – bórik astynda.
Oıyn: «Bolady – bolmaıdy»
Oıynnyń sharty: Qoldaryńa myna baǵdarshamdy alyńdar. Qyzyl tústi – bolmaıtyn jaǵdaıda kóteresińder, al kók tústi – bolatyn jaǵdaıda kóteresińder.
• Órt bolǵanda 101 nómirine qońyraý shalýǵa............
• Janyp turǵan sirińkeni tastaýǵa............
• Úlkenderdi aıqaılap kómekke shaqyrýǵa..........
• Órt shyqqan jerde qalýǵa.........
• Órt kezinde kerýet astyna, shkaf ishine tyǵylýǵa............
• Órt kezinde esik, terezeni ashýǵa.............
• Basymyzdy, bet – aýzymyzdy ylǵal súlgimen oraýǵa............
• Órt kezinde jarǵa, edenge sý shashýǵa...........
• Lıftini paıdalanýǵa..........
• Qoryqpaı órt sóndirýshiniń aıtqanyn tyńdaýǵa..............
• Kórshilerden kómek suraýǵa............
• Órt kezinde gazdy, jaryqty, toqqa qosylatyn quraldardy qosýǵa..........
Jumbaqty sheshýin tabý.
1. Qyp - qyzyl kezinde,
Bet qarıtyn japyraq.
Taby qaıtqan kezinde,
Sup - sur maıda topyraq. (Shoq pen Kúl)
2. Júrgen jerin jalmaıdy,
Tastan basqa qalmaıdy. (Ot)
3. Jerdiń árin jeıdi,
Jolda kezikkenniń,
Aıamaı bárin jeıdi.
Bul qandaı alpaýyt?
Aıta ǵoı, dál taýyp? (Órt)
4. Qımyly ońdyrmas,
Kishkene qońyrbas. (Sirińke)
5. Salyp em shyny saraıdy,
Tilinen jaryq taraıdy. (Sham)
6. Óńkeshi keń,
Dáý aýzymen jutady.
Tóbesi dóń,
Kishi aýzymen qurtady. (Pesh)
7. Úı ústinen
Kókke órlep shyǵady,
Áýe ishinen,
İz - tuz joq bop tynady. (Tútin)
Qorytyndy:
Muǵalim: Balalar esterińde bolsyn, órt kezdeısoq shyqpaıdy, ol durys paıdalanbaǵannan bolady. Búgin sender ottyń dos ta, jaýymyz da bola alatynyna kóz jetkizdińder. Esterińde bolsyn: «Otpen oınama, kúıersiń», «Órt – tilsiz jaý».
Adam jáne órt saıysy. júkteý
Órt - tilsiz jaý. slaıd júkteý
You Might Also Like
-
Balabaqshadaǵy balalardyń qaýipsizdigi. Balabaqshadaǵy qaýipsizdik erejeleri
