InfoHub Logo

Sherhan Murtazanyń shyǵarmashylyq jolǵa kelýi ózi dúnıege kelgen asharshylyq jyldarmen, basyna túsken qıynshylqpen, balalyq shaqtyń ashshy dámin sezip, erte eseıýimen baılanysy joq desek – ótirik. Jazýshy Zeınolla Qabdolov aıtpaqshy: "Ár avtordyń týyndysynda qozǵalatyn taqyryp pen ıdeıa – ádebı shyǵarmanyń mazmuny. Al ádebı shyǵarma mazmundy bolý úshin, ádebıetshiniń ómiriniń ózi mazmundy bolý qajet". 

«Aı men Aıshany» qolǵa alǵanda kózge bala Sherhandy elestetetinimiz sózsiz. Sheraǵanyń kitabyn emes, kishkentaıynan zamanynyń qasiretin kórip, azabyna kóngen Barshannyń áńgimesin oqyǵandaı áser etedi. Barshan óz áńgimesinde qıyndyqqa shydaǵan anasyna degen mahabbatyn, alǵysyn aıtyp ǵana qoımady. Ol Aıshanyń aıtatyn ertegi, ańyzdary arqyly ár ýaqytta ózekti tarıhı taqyryptardy kóterdi. 

Kók Bóri — ejelgi túrki halyqtarynyń kıeli janýary. Qazaq halqy qazirgi kúnge deıin erjúrek, batyl jigitterdi Bórige teńeıdi. Kórkem shyǵarmalarda qasqyrdyń beınesi ártúrli keıipte kórinis tabady. 

Sherhan Murtaza “Aı men Aıshasynyń” bir bóliminde qasqyr men adamnyń aıyrmashylyǵyn aıtady: «Qasqyr zatyn adamdar jek kóredi. Kóbi qorqady, tipten bári qorqady. Malyn jep qoıady, sodan óshtesedi. Al – adam mal jemeı me? Jeıdi. Ony eshkim kinálamaıdy. Qasqyrdyń admnan ózgesheligi – adam bárin jeı beredi. Shóp-shalamdy da azyq qylady. Tipti baqa-shaıan jeıtin el de bar. Al, qasqyr shóp jemeıdi. Tek emdik úshin bolmasa, shóp ataýlyny aýzyna almaıdy. Qasqyr tek etpen qorektenedi. Sý ishedi. Araq ishpeıdi. Ol qudaıdan sheker men bal surap jatqan joq. Onyń bári – adamnyń ermegi. Qasqyr adamdar sıaqty toıymsyz emes. Bóri balasyn jurt: «qomaǵaı» dep ǵaıbattaıdy. Qomaǵaılyq aldymen adamǵa tán. Qudaı solaı jaratty. Oǵan bóri balasy kináli me? Amal joq, et kerek, etten basqa qoregi joq». Jazýshy osylaısha adamdardyń toıymsyzdyǵyn áshkerelep, qasıetti kıemizdi kóptiń jalasynan aqtaıdy. Óskeleń urpaqqa, keıingi oqyrmanǵa qazaqtar úshin bóriniń bıiktigin kórsetedi. 

Sheraǵanyń bul oıyn Muhtar Áýezov shyǵarmasynyń jelisimin túsirilgen “Kókserek” fılmimen de baılanystyrýǵa bolady. Kókserek qanyna tartyp ashýly bolǵan joq. Ahanǵul ashyndyrdy. Ol Qurmashpen, laqpen, aýyl ıtterimen de tatý bolǵysy keldi. Biraq oǵan mundaı mursha bermedi. Aqyry ketýge májbúr etti. Ol oralyp, Qurmashqa tap berdi. Bul jerde de qasqyrdy kináli deı almaımyz. Sebebi Qudaı solaı jaratty. Al adam balasynda basqa tirshilik ıesine berilmegen aqyl-oı bar. Demek, adam ózine berilgen artyqshylyqpen ózge tirshilik ıesin basqara alady. Mysaly, Oralhan Bókeıdiń “Qar qyzynda” bir top qasqyr qystyń qaq ortasynda dalada qalǵan úsh jigitke qaraı tap beredi. Biraq jigitter amalyn taýyp, jyrtqyshqa jem bolmaıdy. Mine, osylaısha totemdik janýarymyz ózine tán qasıetterimen  ádebıetimizden oryn alady. Avtorlardyń túpki oıy adamnyń janýardan artyqshylyǵyn kórsetýge baǵyttalǵanmen, erekshe oı ıeleriniń bul týraly oılanbaıtynyn kórsetedi.

Sherhan Murtaza anasyna arnalǵan “eskertkishinde” tek zamanynyń aýyrtpashylyǵyn aıtyp ǵana qoımaı, ultymyzǵa, tarıhymyzǵa, jaratylysymyzǵa qatysty máselelrdi kóterdi. Onyń kitabynda adamdardyń kókeıin tesip júrgen kóp suraqtyń jaýabyn tabýǵa bolady. 
       
Juldyz JAMENKINA

---