Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 3 kún buryn)
Aǵylshyn tilinde án úıretýdiń mańyzdylyǵy (baıandama)
Aqtóbe oblysy, Oıyl aýdany,
Qaraoı mektep-bala baqshasynyń
aǵylshyn tili páni muǵalimi
Myrzagalıeva Sandıgýl Sandıgalıevna

Aǵylshyn tilinde án úırenýdiń mańyzdylyǵy
«Mektep bitirip shyqqan bala búkil álemge, ózgeniń jáne óziniń ómirine bilim júzimen ashylǵan sanaly aqyl kózimen qaraı bilse,mine, bilimniń kózdeıtin túpki maqsaty osy. Mektep osy baǵytta balanyń keleshekte jetilýine myqty negiz salýy kerek» (J. Aımaýytov)

Shet tilin jańa zamanǵa saı oqytý barysynda til úırenýshilerdiń kommýnıkatıvtik quzyrlyǵyn qalyptastyrý basty maqsat bolyp tabylady. Negizinde shet tilin úıretýde eki jańa komponentti qosý mańyzdy ári tıimdi: mádenıettaný jáne ózindik. Birinshisin qarastyraıyq.
Shet tili – qosymsha qarym-qatynas quraly, atadan balaǵa berilip kele jatqan adamnyń taný,damý jáne áńgimelesý múmkindigine ıe asyl murasy.

Til – qandaı tilde sóılemesin adam úshin qudiret,baılyq,halyq mádenıeti, tarıhy. Til úırený arqyly adam ózge ulttyń mádenıetin, tarıhyn, salt-dástúri men ádet-ǵurpyn tanyp biledi. Ózge ulttyń salt-dástúri men ádet-ǵurpyn, mádenıetin nasıhattaıtyn adamnyń asyl murasy – án. Qaı halyq bolmasyn ánmen ómir súredi. «Adam án salýdy toqtatsa, ómir súrýdi de toqtatqany» dep qaharman Baýyrjan atamyz sózimen aıtsaq, adam tirshilikte ánmen ómir súredi. Kóńil qulazyǵanda da, kóńil shattanǵanda da adamnyń serigi - áýezdi án. Osyndaı ánniń til úırenýge qandaı úlesi, qandaı mańyzdylyǵy bar? Osy suraqqa jaýap qarastyraıyq. Qazaq halqynyń salt-dástúrge, ádet-ǵurypqa, dástúrli merekelerge baılanysty oryndalatyn qoıylymdyq ánderi sıaqty ár halyqtyń óz mentalıtetine saı án túrleri bolady.

Jańadan tildi úırenip jatqan oqýshylarǵa án úırený – jańa bir eldiń jańalyǵyn ashqanmen teń. Olar ol án arqyly sózdik qoryn molaıtady, gramatıkalyq bilimderin keńeıtedi. Ánmen jumys jasaý muǵalim úshin birshama ýaqyt alatyn jumys. Ándi úıretip, sózderin jattatsam boldy degen oıdan aýlaq bolý kerek. Eń aldymen materıalmen tolyq tanysyp alyp, ánge baılanysty qosymsha derekter jınap, ondaǵy kezdesetin sózder men sóılemderge saı leksıkalyq, gramatıkalyq tapsyrmalar daıyndaý qajet. Keıbir ánderdiń ózi beıtanys, kúrdeli bolyp keledi. Mundaı ánder birshama ýaqyt qajet etedi. Ol ándi tolyq túsinip, tarıhy men mazmunyn túsiný úshin muǵalim ózi túsinip, ózi daıyn bolýy kerek.

Ánmen jumys jasaý ádette mynadaı joldarmen ıaǵnı ereje arqyly júzege asady.
- tyńdaýǵa deıin
- tyńdaý kezinde
- tyńdaýdan keıin
Ándi tyńdatpas buryn muǵalim áýeli ánniń tarıhymen tanystyryp nemese qysqasha derek berip ótse oqýshylardyń ándi úırenip, este saqtaýlaryna zor yqpal etedi. Kezdesetin qıynshylyqtardyń aldyn alý úshin jańa leksıkany tanystyryp alǵanda jón. Mundaı jaǵdaıda úırenýshiler ánniń mazmunyn jartylaı bilip otyrady. Ándi tyńdaýǵa nazaryn buryp,ándi tyńdap jatqan kezdegi oqýshylar zeıinin nazardan tys qaldyrmaı baqylaý qajet. Ándi tyńdaǵannan keıin ánniń shýmaqtarymen jumys jasap, ár sóılemdi taldap, ánge baılanysty tapsyrmalar berip oqýshylardyń tildik qoryn molaıtady.

Shet tili sabaqtarynda beriletin án muqıat tańdalyp alynýy tıis. Án sabaqtyń negizgi taqyryby bola almaıdy, ony negizinen jańa leksıkany nemese gramatıkalyq materıaldy bekitken kezde qoldanamyz jáne ánge beriletin tapsyrmalar til úırenýshilerdiń deńgeıine qaraı tańdalyp alynady.
«Sing and learn» CD-de aǵylshyn jáne amerıkan halyqtarynyń 28 án jınaǵy bar. Bul mýltımedıalyq dıskide tek ánderdi oryndap qana qoımaıdy, sondaı-aq sýretti anımasıalar men sózdikter, án týraly qyzǵylyqty qysqasha derekter, ánniń notasy jáne frazalar berilgen. Mýltımedıalyq CD-di ıntertaqtada paıdalanýǵa yńǵaıly. Ánniń mátinin oqyp úırenip bolǵannan keıin, karaokede aıtyp taspaǵa jazyp ózi de tyńdaýǵa bolatyndaı qyzyqty baǵdarlamasy da engizilgen. Tipti tutynýshyǵa ánniń mátinin, sózdikti, sóılemderdiń aýdarmasymen, ánniń notasyn prınterden shyǵaryp alýǵa múmkindik jasalǵan. Ánniń mátinin, ondaǵy aıtylatyn fraza men jańa sózderdi oqýshylarǵa prınterden shyǵaryp taratyp berýge de bolady.

«Spring is green» ánin úıretý kezinde sýrettegi túlkini tyshqan arqyly batyrmany basyp berilgen frazalardy tyńdaýǵa bolady. Kóktem mezgilindegi kezdi túrtkende:
Spring is a nice season. - Kóktem eń ádemi jyl mezgili.
The sun is not very hot. -Kún asa ystyq emes.
Nature wakes up. -Tirshilik oıanady.
Leaves are small and green and the first flowers appear. -Japyraqtar kishkentaı ári jasyl jáne alǵashqy gúlder sheshek jarady. .
I like flowers very much. -Men gúlderi óte jaqsy kóremin.

Jaz mezilindegi kezdi túrtkende:
Usually, the weather is hot in summer. - Ádette jazda aýa-raıy ystyq bolady.
Forests and fields are green and full of life. - Orman, dala jap-jasyl jáne tirshilikke toly.
You can gather flowers and berries. - Gúlder men jemis-jıdekter terýge boldy.
I like to hunt butterflies. - Men kóbelek aýlaǵandy jaqsy kóremin.
But it is not so easy. - Bul ońaı emes.

Kúz mezilindegi kezdi túrtkende:
I like autumn- Men kúzdi jaqsy kóremin.
The leaves on the trees are all different colours - green, yellow, orange, red and brown. - aǵashtyń japyraqtary ártúrli túste - jasyl, sary, sarǵysh, qyzyl jáne qońyr.
And if you are lucky, you can gather a full basket of mushrooms in the forest. - Eger jolyń bolsa sebetińdi sańyraýqulaqtan toltyrýǵa bolady.
But it often rains in autumn. - Biraq kúzde jańbyr jıi jaýady.

Qys mezgilindegi kezdi túrtkende:
Winter is my favourite season. –Qys - meniń súıikti jyl mezgilim.
The ground is white with snow. - Jer betin aq qar japqan.
The weather is freezing. - Aýa-raıy sýyq.
The sun shines brightly and ice sparkles in the rays of the sun. - Kún jarqyrap, muzdar kún sáýlesine shaǵylysyp jaltyraıdy.

I like to ski in winter. - Men qysta shańǵy tepkendi unatamyn.
Osyndaı frazalardy tyńdap este saqtaý arqyly oqýshylar óz betterimen jyl mezgiline baılanysty topıkter jazýǵa úırenedi, sózdik qory molaıyp áńgimeleýge beıimdeledi. Dıalog quryp sóılesýge, pikirin aıtýǵa daǵdylanady.

Ánmen jumys túrlerine osyndaı kóptegen mysaldar keltire berýge bolady. Jańadan til úırenýdi bastaǵan oqýshylarǵa jyl mezgiline baılanysty «Season» taqyrybyndaǵy sabaqta «Spring is green» ánin úıretý barysynda mynadaı tapsyrmalar qoldanýǵa bolady.
Listen and complete the song with pairs of rhyming words.
_______is green,-------------spring is ______
_______ is bright. -----------Summer is _____
_______ is yellow------------autumn is _____
_______ is white. ------------Winter is ______

Tájirıbede qoldaný arqyly zertteýler anyqtaǵandaı bilim berýdiń jańa tehnologıalarynyń belgili bir pándi meńgerý barysynda dástúrli sabaqtarmen salystyrǵanda bereri mol jáne oqýshylardyń ıntellektýaldy eptilikterdiń qalyptasýyna áserin tıgizeri anyq. Joǵaryda qarastyrylǵan máseleler shet tili sabaqtaryn qyzǵylyqty, tartymdy jáne joǵary deńgeıde ótkizýge septigin tıgizeri anyq. Muny ózimniń is-tájirıbede qoldaný arqyly kózimdi jetkizgennen keıin ǵana oıymdy ortaǵa salyp otyrmyn. Kóńil qoıyp tyńdaǵandaryńyzǵa rahmet!

Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Moldobaeva K. E. Kommýnıkatıvtik daǵdylardy qalyptastyrý barysynda ánmen jumys júrgizýdiń róli. /Mekteptegi shet tili, №4/2008, 53-55b

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama