InfoHub Logo

Ábý Nasyr Ál Farabı-álemge áıgili oıshyl, danyshpan, pálsapashy, lıngvıs,áleýmattanýshy. Sonymen qatar Arıstotelden keıingi ekinshi ustaz bolyp sanalady. Ál-Farabı jetpiske tarta kitaptar men zertteý jumystaryn jazyp ketti. Ol kitaptardafılosofıa, astronomıa, logıka, geometrıa, mýzyka syndy ǵylym túrleriniń máseleleri talqylanǵan. Degenmen onyń jazǵan eibekteriniń kóbi joǵalyp ketken. Bizge Ál-Farabı murasynyń az bóligi ǵana jetken. Ál-Farabıdiń shyǵarmashylyq murasy orasan mol. Ál-Farabı – kórnekti oıshyl, óziniń zamandastarynyń arasyndaǵy eń iri ǵalym. 

Ál-Farabıdiń eńbekteri kúni búginge deıin óz mańyzyn joǵaltpaǵan Onyń eńbekteri eýropalyq Renesanstyń órleýine úlken yqpal etti.
Sol eńbekteriniń ishinde dinge de toqtalyp ótken bolatyn. Ál-Farabı din fılosofıadan keıin degen. Al qalam men musylman quqy dinnen keıin paıda bolady dep esepteıdi.. Fılosofıa men dinniń ekinshi paıda bolǵany Ál-Farabı úshin mańyzdy bolǵan. Keıde din men fıolosofıanyń bir-birine qarama-qaıshy keletin tustary bar. Sonymen birge soǵan toqtalyp ótken bolatyn.  Ál-Farabıdiń oıynsha adam adamı mándi ǵylym, fılosofıa, poezıa, mýzyka arqyly iske asyrady. Adam maqsatyn Ál-Farabı jaratýshydan berilgen shyǵarmashylyq áreketten kórdi. Shyndyǵyna kelsek oıshyl uǵymyn kámil meńgerý úshin teologıa baǵytyn meńgerýge mańyzdy, sonda ǵana onyń tereń oılaryn din turǵysynan túsiný jeńilirek bolady dep eseptegen. 

Ábý Nasyr Ál-Farabıdiń óziniń «Fılosofıanyń dinge qatysy» atty eńbegin «Meıirimdi, meıirman Alla úshin...» degen sózdermen bastaýy da beker emes. Kóp jaǵdaılarda onyń Quran mátinderine basa nazar aýdarǵan. Osy arqyly fılosof dúnıedeginiń bári túsindirilýi qajet ekenin jáne túsindirýge bolatynyn kórsete alǵan. Sonymen qatar fılosof «Qaıyrymdy qalalar» atty eńbeginde perishteler jónindegi ıslam iliminiń barlyq jaǵyn qarastyrýǵa tyrysqan. Ál-Farabı traktattarynda perishteniń aıan bolýy men elesteýi týraly bólim bar. Iaǵnı bul jerde fılosof áreket etýshi ıntellekt beınesin óńdeýge qabiletti qıaldaǵy kúshter áreketin qarastyrǵan. Jáne de Ál-Farabı úshinshi senim negizi bolyp tabylatyn qasıetti kitaptarǵa senimdi jeke dara bólip qarastyrmaǵan, degenmen osy  senim negizi týraly tutas túsinik qalyptastyrǵan. Paıǵambarlarǵa senim ál-Farabıdiń ádiletti ákimder týraly tujyrymdamasynda jarqyn kóriniske ıe. Islamnyń tórtinshi senim negizi boıynsha musylman adam barlyq paıǵambarlardyń aqıqattyǵyna sený kerek.

Islam ilimi men Farabı muralary tórkindes, mazmundas bolyp keledi. Dinniń adamzat balasynyń aqyl-oıyn jaýlap alǵanyna qaramastan, ýaqyt jaǵynan alyp qaraǵanda, ol fılosofıadan kesh týǵanyna kóz jetkizemiz. Bir sózben aıtqanda, dinniń kómegimen halyqty aǵartýshylyq, ıaǵnı bilim jolyna sala otyryp, sanalyq jáne tájirıbelik zattardy únemi izdestirýge múmkindik ala alamyz. Jáne de uly danyshpan adam mindetti túrde adal nıetti bolý kerek dep eseptegen. Sonymen birge Ál-Farabı adamdardyń óz kózdegen maqsatyna jetýi kerek onyń ózine ǵana baılanysty ekenin aıtqan. Iaǵnı adam rýhanı jaǵynan únemi ózin-ózi jetildirip otyrýǵa tıis, demek, tek aqıqatty, aınaladyǵy dúnıeni tanyp-bilý arqyly jetiledi dep eseptegen bolatyn.  

Qorytyndylaıtyn bolsaq, Ábý Nasyr ál-Farabı – sońyna baǵa jetpes mol mura qaldyrǵan ǵalym. Ál-Farabı óz zamanynda daryndy aqyn bolǵan.  Ál-Farabı – bir ulttyń sheńberinen shyǵyp, búkil adamzat bıigine kóterilgen qaıtalanbas tarıhı tulǵa!

Ál –Farabı atyndaǵy QazUÝ wwwkaznu.kz, dintaný mamandyǵy 2 kýrs Seıtnur A.B Fılos.ǵ.k Kantarbaeva J.Ý

---