InfoHub Logo

Sonaý yqylym zamannan beri qaı halyqty alyp qarasaq ta, sol eldiń ósip-órkendeý jolynda baspasóz róli óte mańyzdy ról atqarady. Rasymen, tasqa qashalyp jazylǵan ári sarǵaıǵan paraqtardaǵy altyn jazýlardyń quny men máni eshqashan joǵalmaıdy. Bul pikirime tarıhymyzdan belgili sonaý "Saryarqa" gazeti dálel bola alady. Búginde tamyry tereńde jatqan ǵasyrdan da uzaq ǵumyry bar bul gazet Qazan tóńkerisi kezinen beri ult múddesi úshin shyryldady. Aldynan kezdesken saıası senzýraǵa, túrli súrleý-soqpaqtarǵa batyl túrde qarsy turdy. Bodan eldiń sanasyna táýelsizdik rýhyn sińirip, jurtty oıatqan “Qazaq” gazetimen úndes, baǵyttas bul basylym 1917-1918 jyldary Semeı qalasynda shyǵyp turdy. Gazettiń jaýapty shyǵarýshysy – alashtyń ardaqty azamaty, sońynan keńestik saıasattyń qurbany bolǵan Halel Ǵabbasuly.

"Saryarqa" gazetinde Alashordalyqtar el úshin eminip, jurt úshin jumylyp qyzmet etken. Halqynyń qalin alystan ańdap, qaıtsek basy azat, kózi ashyq jurt bolamyz dep qam jegen. Sol jolda malyn da, janyn da aıamaǵan. Qaımana qara qazaǵyn órge súırep, oırany shyqqan ordasyn qaıta tigip, álemdik órkenıetten qalmaýyn maqsat etken qaımaqtardyń eńbegi ólsheýsiz. Etken eńbek, tókken terdiń óteýindeı bolyp esimderi el jadynan óshpeıdi, qaıta ýaqyt ótken saıyn jaquttaı jarqyrap, jaqyndaı túsedi. Osyndaı som tulǵalardyń biri-Halel Ǵabbasuly. Sebebi Alash qozǵalysynyń kóshbasshylary bastaǵan osynaý zor tarıhı kúres kerýenin jalǵastyrýshy Halel Ǵabbasulynyń kósemsózdik, ıaǵnı pýblısısıkalyq eńbekteri Alash úni «Saryarqada» jaryq kórdi. Al ol basylym 1917 jyly Alashorda avtonomıasy dúnıege kelip, onyń el tarıhyndaǵy azat memlekettik qurylym ekendigin, halyqtyń ulttyq táýelsiz úkimetiniń maqsat-múddesi jurtymyzdyń ǵasyrlar boıǵy armanynyń tarıh shyndyǵyna aınalǵan kórinisi bolǵanyn elge uǵyndyrýshy basylym, bir aýyz sózben aıtqanda, azat el memleketiniń úni boldy. «Saryarqa» gazetinde ol jaryq kórgen kúnnen bastap tereń oıly, aǵartýshylyq, ult azattyq ıdeıalaryn tý etken, otarlyq ezgige qarsy, qazaq ultynyń ekonomıkalyq, saıası, rýhanı órleýi jalyndy eńbek etip júrgen ult zıalylary qyzmet etti. Olar gazette halyqtyń turmys-tirshiligin, elde bolyp jatqan jaǵdaılardy keńinen qamtyǵan maqalalar legin jarıalap turdy. Sondaı-aq Alashorda úkimetin qurý, qazaq memleketiniń negizin qalaý sekildi mańyzdy máseleler qozǵaǵan saıası maqalalar da jazdy.

Gazettiń ustanǵan maqsaty men baǵytyn basylym betterinde jaryq kórgen maqalalardan da kórýge bolady. Reseı ımperıasyndaǵy saıası ózgerister qazaq qoǵamdyq oıyna qozǵaý salyp, qazaq zıalylaryn saıası-áleýmettik, mádenı kózqarastar turǵysynan ár arnaǵa toǵystyrdy. Eldiń «kózi, qulaǵy hám tili» bolý maqsatynda jumyla eńbek etý, halyqqa qazaq qoǵamyndaǵy saıası ózgeristerdiń mánin jete uǵyndyrý, jańa shyqqan Alashorda úkimetiniń ulttyq múddeni tý etken sheshimderi men zańdyq qujattaryn jarıalaý, elge oń jol, durys baǵyt berý, jalpy eldiń naqty ómiri men bolashaǵyna qyzmet etýi – «Saryarqanyń» eń basty ustanymy bolǵany aqıqat. «Saryarqa» gazeti alǵashqy sandarynan bastap-aq el ómirindegi eń ózekti de ótkir máseselerdi qaýzady. «Qazaqtyń tarıhy», «Din talasy», «Áıel teńsizdigi» sekildi kóptiń kókeıinde júrgen taǵdyrly taqyryptardy sóz etti. Aıaǵynan qaz turyp, táı-táı basqan, endi ǵana es jıyp kele jatqan qazaq eli úshin solkezdegi biren-saran kózi ashyq azamattardyń sebebimen oń-solyn tanýyna túrtki bolǵan «Saryarqa» gazetiniń atqarǵan qyzmeti ushan-teńiz. Saıyn dalanyń tósinde shashyrap jatqan oqyrmanǵa kókeıtesti máselelerdi úzdiksiz jarıalap, jurtshylyqtyń tanym kókjıegin keńeıtti. Halyqtyń sanasyn, saıası ómirge kózqarasyn qalyptastyrdy.

“Saryarqa” gazeti bizdiń ata-babalarymyzdyń mura etip tapsyryp ketken, eldiń tynys-tirshiligin sıpattaıtyn, tarıhqa sapar shekkizip, kemeldendiretindeı qundylyqtarǵa baı gazet. Esterińizde bolsa, osy ”Saryarqa gazeti” úshin qanshama Alash zıalylary bar janyn salǵan bolatyn. Sol kisilerdiń eńbegin baǵalaıyq! “Gazet halyqtyń kózi, hám, qulaǵy” dep Ahmet Baıtursynuly atamyz aıtqandaı,biz úshin dál osy gazettiń orny árdaıym erekshe. Qorytyndylaı kele aıtarym, gazet kóbeıse, oqyrmandar kóbeıip, tańdap-talǵap oqıdy demekshi, ”Saryarqa” gazetiniń ǵumyry uzaq bolsyn, alǵa qoıǵan maqsaty aıqyn bolyp el úshin, halyq úshin eńbek etetin gazet retinde tarıhta óz atyn altyn áriptermen máńgilikke qaldyra bersin!

Paıdalanǵan ádebıetter tizimi

1. “Saryarqa» gazeti. 1917 jyl. Ǵ.Ánes.-Almaty: «Arys» baspasy
2. Q. Bekhojın “Qazaq baspasóziniń damý joldary”
3. Q. Bekhojın “Qazaq baspasóziniń tarıhynyń ocherki” (1860-1958) Almaty “Mektep” 1981
4. Atabaev Q. Qazaq baspasózi Qazaqstan tarıhynyń derek kózi (1870-1918). Ǵylymı monografıa. – Almaty: Qazaq ýnıversıteti, 2000. -358 bet

Qaldybaeva Balǵyn Qaıratqyzy

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti 1-kýrs

---