InfoHub Logo

Elimiz táýelsizdik alǵanǵa deıin biz óz halqymyzdyń tarıhyn jartylaı burmalanǵan kúıde oqyp keldik. Sebebi, sol kezdegi zaman birjaqty ıdeologıa men keńestik saıasattyń tóńireginde qalyptasty. Saıasat pen totalıtarızmniń áreketterin áshkerelep kelgen bizdiń qazaq ıntellıgensıasynyń ókilderi árbir máseleni aýyzsha da jazbasha da egjeı-tegjeıli qozǵap otyrdy. Sonyń biri - Raqymjan Dúısenbaevtyń redaktorlyǵymen, Sáken Seıfýllınniń negizgi ıdeıasymen shyǵarylǵan, tumshalanǵan halyqtyń sanasyn oıatýǵa belsene aralasqan "Tirshilik" gazeti edi. Gazet eń alǵash 1917 jyly Aqmolada jaryq kórdi. 

Bul basylymnyń shynaıy tarıhy, aldyna qoıǵan maqsaty, maqalalarynyń ózindik taqyryptyq sıpaty boldy. Buǵan shań basqan muraǵattaǵy derekter men qoljazbalar kýá bola alady. Meniń oıymsha bul basylym soltústik óńirdegi qazaq baspasóziniń ornyn meılinshe joǵary deńgeıge deıin kóterdi. Sebebi, gazet alǵash halyqqa jol tartqanda onyń árbir basylymy erekshe áser bergen edi. Birinshiden, ol basqa gazetterden sapasy, bezendirilýi jaǵynan erekshelendi. Ekinshiden, gazette barlyq ózekti taqyryptar taldaýǵa túsip otyrdy. Taǵy bir dálel gazettiń alǵashqy jyldardaǵy tırajy 800-1000 dana bolsa, az ýaqyt ishinde oqyrman suranysyna ıe bolyp, 6000 danaǵa deıin jetken edi. Gazettiń alǵashqy sandaryn shyǵarýda kóp qıyndyqtar oryn aldy. Sol úshin de oǵan halyqtyń qarajaty qosyldy. Basylymda qalyń halyqtyń qys pen juttyń qyspaǵyndaǵy aıanyshty taǵdyry, oba aýrýyna qarsy emsharalar, "sharýa" salyǵynyń somasy, saýattylyq jaıly biraz aqparattar boıamasyz ashyq jazylǵan. Mysaly, "Jut týraly" taqyryppen bergen úlken aıdarda "Qyzyltasta jut", "Dos bolysynda qatty qys", "Sharýa kúızelýge aınaldy", "Sıyrda syl bar", "Shóp az, jer kók muz" degen sıaqty maqalalar shyǵarylyp otyrdy. Jumyla kótergen júk jeńil demekshi qazaq zıalylarynyń kóp bóligi, atap aıtqanda M. Dýlatuly, J. Aımaýytov, S. Dónentaev, M. Áýezovter dál osy gazette ult taǵdyryna qatysty maqalalar jazyp, maqalada kim kómek berdi, qansha aqsha jınaldy, ol Qazaqstannyń qaı bóligine jetkizilgeni aıtyldy. Ásirese osy turǵyda J. Aımaýytov gazetke jıi maqala jarıalap, ózine "Tórtýyl" degen búrkenshik atty paıdalanǵan eken. Basylymda ashtyqqa qarsy qurylǵan komısıanyń aldyna irili-usaqty 10000-ǵa tarta mal jıylǵany jazylady jáne mundaǵy basty mindet túmen maldy shashaýyn shyǵarmaı ashtyqqa ushyraǵan Aqmola, Torǵaı, Bókeı dalasyna jetkizý bolatyn. Alaıda jınalǵan dúnıeni M. Dýlatuly men J. Aımaýytov óz maqsattaryna jumsady degen aıyppen qylmystyq is qozǵalady. Osyndaı jalanyń kesirinen halyqta qyrylyp, azamattarda isti bolyp, ultjandy qaıratkerlerdiń arasynda iritki paıda bola bastaıdy. Joǵaryda aıtylyp ótkendeı gazet saýattylyq jónindegi máselelerdiń de sheshimin tabýǵa asyqty."Oqý jumysy" atty maqalada: "Bizdiń jurtta ózge jurt qatarly ómir súrý úshin bizge bilim kerek, bilim bolǵanda da Rossıanyń odan arǵy batys jurtynyń óner-bilimi kerek. Sol úshin ýnıversıtet ashý kerek. Bul qazaqtyń dúnıe isterinen ǵapyl qalmasy úshin kerek" dep halyq úshin shyryldap júrgenderdiń oıy aıtylady. Osy tusta Názıpa Quljanova apaıymyz gazetke shyn berilgen, talantty, jazý-syzýǵa qabiletti jastardy jınaýmen aınalysty. 

Qorytyndylaı kele, Sáken Seıfýllınniń únparaǵyna aınalǵan, tarıhı sheshýshi oqıǵalarǵa belsene aralasyp otyrǵan, keńestik bıliktiń baspasózge jasaıtyn "súzgisi" bolyp qalyptasqan bul gazettiń tek Aqmola óńiri úshin emes, búkil qazaq ultynyń fenomen retindegi alatyn róli óte zor. Qazirgi tańda bul gazet ǵasyr jasaǵan "Arqa ajary" degen ataýmen Aqmola oblysynda shyǵyp otyr. Rasynda da "Tirshiliktiń" sol zamandaǵy basylymdardan oq boıy alda turǵanyn jasyrý múmkin emes. Qanshama halyqtyń erekshe yqylasyna bólengen bul gazettiń oqyrman retinde maǵan bergen áseri de erekshe boldy. Qazaǵymnyń kózin ashý úshin nebir eren eńbegi sińgen azamattarymyzǵa alǵysymdy bildiremin! Taǵy bir qosarym "Tirshilik" basylymy jaıly tanymymyzdy áli de keńeıtkimiz kelse, Sáken atamyzdyń "Tar jol taıǵaq keshý" romanynan bastaǵanymyz jón dep sanaımyn.

Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi

1. Seıfýllın. S "Tar jol taıǵaq keshý" (roman)- Ólke baspasy 2009- 544 bet 

2. Qyryqbaı. A, Jarylqasyn. N, Faızolla.O Qazaq Jýrnalısıkasynyń Tarıhy (1870-2008 jyldar) - Bilim baspasy 2010- 306 bet

3. Masaget saıty https://massaget.kz/

Satybaldy Asylzat Daýletqyzy
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ
1 kýrs

---