InfoHub Logo

Aldarkóse men Shyqbermes Shyǵaıbaı
Erte - erte ertede, eshki quıryǵy keltede Shyqbermes Shyǵaıbaı deıtin baı bolypty. Tórt túligi saı bolypty. Shyqbermes Shyǵaıbaı úıine eshkimdi qondyrmaıdy eken, qondyrsa, dám bermeıdi eken. Úıine kisi kelse, ol:
- Shyq - áı!- deıdi eken. Osydan jurt ony Shyǵaıbaı atap ketken eken.
Qaıtsem de, qalaı bolsa da Shyǵaıbaıdan dám tatam degen talaılardyń taýy shaǵylypty.
Aldar dese, Aldar - aý! Aldardyń aldamaıtyny, arbamaıtyny joq degen ataq ta osy kezde elden - elge jaıyldy. El aýzyndaǵy mátelge aınaldy.
- Áı, Aldaryń qansha qý bolsa da, Shyqbermes Shyǵaıbaıdy aldaı almas,- deıdi jurt. Bul sóz Aldarǵa jetedi. Shyqbermes Shyǵaıbaıdyń atyn Aldar da estıdi. «Shyqbermes Shyǵaıbaıdy myrza etpesem, Aldar atym qurysyn»,- dep Aldar Shyqbermes Shyǵaıbaıdyń elin izdep, saparǵa shyǵady. Kún - tún júredi. Aqyrynda, elden irgesin aýlaq salǵan en dalada jalǵyz úı qonǵan Shyǵaıbaıdyń úıine keledi.
«Bul qý ne istep otyr eken?» dep, atyn alysqa tusap, ózi bildirmeı kelip, jabyqtan syǵalaıdy. Shyǵaıbaı qazy tilip, báıbishesi nan ılep, toqaly bas úıtip, qyzy tyrnanyń júnin julyp otyr eken.
«Osydan tatpasam, Aldar atym qurysyn» dep jylmyń etip: «Kesh jaryq!»- dep kirip barady. Bular da jyldam eken, Aldar «kesh...» degendi aıtyp bolǵansha, qoldaǵylaryn jasyra - jasyra qoıyp, Shyǵaıbaı taspany, báıbishe urshyqty, qyzy tigilip jatqan kóılekti, toqaly kóseýdi qoldaryna alyp otyrysa qalady. Túk bilmegensip, qoldaryndaǵy ispen bolyp otyrǵansyp, jaıbaraqat bola qalady.«Áı, ábden - aq ákkilenip alǵan ekensińder, myzǵymas qý ekensińder» deıdi Aldar ishinen. Amandasqansyp, qol alysqansyp, baıǵa súıkene baryp, tór aldyna otyryp alady.
«Áı, kóse ekensiń, jurtty qurtqan qý ma ekensiń? Júrisiń jylmań eken, jyryndy bolǵan sum ba ekensiń? Qý bolsań da, sum bolsań da, menen dám tata almassyń» deıdi baı ishinen.
- Qaıdan júrgen sumsyń? Qaıda barasyń? Ne estigen, bilgeniń bar?- deıdi baı Aldarǵa. Aldar kóterile túsip, kúlimdep, jeldire jóneledi: - Kórgen bilgenim kóp. Jolda kele jatyp, úlken sary jylan kórdim. Jýandyǵy tap ózińniń astyńdaǵy qazydaı.
Artyq - kem qyp asyrmaı,
Shyn aıtqandy jasyrmaı:
Taspen uryp jiberdim,
Kúń astyndaǵy basyndaı. Bylsh etip ılenip,
Báıbishe astyndaǵy qamyrdaı.
Ótirik bolsa, saqal julynsyn,
Qyz astyndaǵy tyrnadaı. Bárin de osynyń kórip keldim,
Asyńdy asshy, urlamaı,- deıdi.
Osyny aıtqannan keıin baı:
- Shoq tússin tilińe!- dep astyndaǵy qazysyn laqtyryp tastaıdy.
- Tiliń kesilsin!- dep báıbishe astyndaǵy qamyryn laqtyrady.
- Jaǵyń qaryssyn!- dep toqal basty laqtyrady.
- İshiń kepsin!- dep qyz tyrnany laqtyrady.
- Qazanda asa ber, báıbishe,- deıdi baı, «amal qaısy» degen pishinmen.
Báıbishe a salady da: - Pis, qazanym bes aı!- deıdi. - Otyraıyn on aı!- dep Aldar etigin sheship tastaıdy da: - Ker taǵynyń terisin keler jyly kıermin,- dep tórge ornyǵyp otyrady. Qazan túnimen qaınaıdy, biraq túsirilmeıdi. Aldar da otyrady.
«Mynaý kápir qashan jatady?» dep, ún joq qasarysyp baı da otyrady. Aqyrynda, uıqysy kelip, shydaı almaı:
- Áı, kempir, tósek sal,- deıdi. Báıbishesi tósek salady. Úı ishi uıyqtaǵan kezde, Aldar ornynan turyp, qazandaǵy etti súzip alyp, onyń ornyna týlaqty týrap salyp qoıady. Bir ýaqytta baı turyp, báıbishesin oıatady.
- Myna ıt uıyqtady bilem. Túsir asyńdy tez. Ýaqytymen asymyzdy jegizbedi - aý, ıt!- dep sybyr etedi. Báıbishe qarańǵyda asty túsiredi. Baı pyshaqty qolǵa alyp jiberip: - Jat, jigitim, jat! Sazaıyń – osy!- dep aýzyna bir kesegin asap jiberse, tisi ótpeıdi. Olaı qıdalaıdy, bylaı qıdalaıdy, bolmaıdy. - Etińe ne bolyp ketken, óńkeı shandyr!- dep áıeline ursady. Túıilip qalyp, maı suraıdy. Aqyry, Aldardyń kelgenin bilip, amalsyz ashtan - ash jatady. Tańerteń Shyǵaıbaı jolǵa ketpek, bolyp, báıbishesine qonaqqa kórsetpeı maǵan nan berip jiber, - deıdi. Áıeli oshaqta pisip jatqan nandy ottan ala salyp baıdyń qoınyna tyǵa qoıady, Muny kóre salyp Aldar júgirip shyǵady. - E, baıeke! Endi budan bulaı jolyǵamyz ba, joq pa? Aqtyq ret qazaq dástúrimen dostarsha kórisip aırylysalyq,— dep, bara sala baıdy qushaqtaıdy. Ottan jańa shyqqan nan baıdyń keýdesin kúıdirip ketedi.
- Aý, jaraıdy endi! - degen saıyn qattyraq qysa túsedi.
- Aý, myna ıtjegirdi ıt jesin! Má dep, qoınynan nandy laqtyryp tastaıdy. - Á, baıeke, ıt jegenshe men jeıin, - dep, Aldekeń baryp nandy qolyna alady. Baı dúzge ash ketedi.
Baı ekinshi kúni taǵy jolǵa shyǵarda báıbishesine bir torsyq aıran quıǵyzyp, ony, kórsetpeı ishinen baılap alady. Baı endi shyǵýǵa yńǵaılanǵanda Aldar:
- Baıeke, men siz kelgenshe júretin shyǵarmyn amandasyp qalaıyn deıdi de, qushaqtasa amandasqan bolyp torsyqtyń tusynan qysady. Torsyqtaǵy aıran tógilip Shyǵaıbaıdyń mazasyn ketiredi. Torsyqty amalsyzdan Aldarǵa berip Shyǵaı bul joly da ash ketedi. Kóseden qutyla almaǵan soń, baı Qóseniń atyn soıyp almaq bolady. Baıdyń munysyn taǵy estip qoıyp, atyna barady. Atynyń qasynda baıdyń da aty tur eken. Óz atynyń mańdaıyndaǵy qasqasy bolmasa, ekeýiniń eshbir aıyrmashylyǵy joq eken. «Maǵan oılaıtyn zıan bolsa ózine tısin» dep, óz atynyń qasqasyna sıyrdyń shıki boǵyn jaǵyp, joǵaltady da, baı atynyń basyna bor jaǵyp, qasqa at qylyp qoıady. Sóıtedi de, ornyna kelip jatyp uıyqtap qalady. Alǵashqy kúngi etti jep qoıǵan da Aldar ekenin biledi. Biledi de ishin yza kernep: «Tura tur, bálem!» — deıdi. Aldar uıyqtady - aý degen kezde syrtqa shyǵyp, Aldardyń atyn jaryp tastaıdy.
- Mine jigitim sazaıyń! - dep, óziniń istegen isine kóńili tolyp qýanyp, tósegine kelip jatyp, uıqyǵa ketedi. Tańerteń baı ornyna« turyp jatyp, Aldarǵa aıtady:
- Myna kempir qasqa at ólip jatyr deıdi. Seniń atyń bolý kerek jarylyp qalǵan. Sorly, atyńdy baqpaı qazan baǵyp júrgen ne qylǵan adamsyń! - dep qarq - qarq, kúledi.
- Aldar turyp:- Qandaı qasqa eken? Boq qasqa bolsa meniki bolar, bor qasqa bolsa sizdiki bolar, - deıdi. Baı qudaıdyń urǵanyn biledi de, ornynan týra júgiredi. Júgirip barsa, aıtqanyndaı ólip jatqan baıdyń bor qasqasy eken. Baı kúıip ketip, Aldarǵa kelip:- Joǵalt qarańdy sum! Men seni endi kórmeımin, - dep shyǵyp ketedi. Syrtqa shyǵysymen qatynyna:
- Tez jónelt, - deıdi. Baı anadaı, jerge shyqqan kezde jaqyndap baryp, Aldar:
- Etigim jyrtylyp shulǵaýym shyǵyp júr, Bizińdi berip ket deıdi. Baıdyń bergisi kelmeıdi. Aldar jabysyp jibermeıdi: Aqyry bolmaǵan soń:
- Á, alsań alshy, anturǵan! Al da qarańdy joǵaltshy, kápir - deıdi.
Aldar «alǵysty jaýdyrmalatyp, kúlip, qala beredi. Baı ketisimen onyń báıbishesine júgirip kelip:— Al qyzyńyz «Bizbıkeni kıindirińiz, - deıdi.
- E, ne úshin?- Baımen kelisip, men qyzyńyzdy alyp ketetin boldym.
- Joǵal ári, sum! Saǵan qyz beretin be edi baı, - deıdi.
- Áıtpese óz qulaǵyńmen estip qal dep, syrtqa shyǵyp, kóp jerge baryp qalǵan baıdyń artynan aıqaılaıdy:
- Áı, baı! Bizbıkeni bermeı jatyr myna báıbisheń,- deıdi.
- Áı, qatyn! Ber bizdi! Joǵalt sol kápirdiń kózin, - dep aıqaılaıdy baı.
- Áni, estidiń be? - deıdi Aldar qasynda turǵan áıelge.
- Myna kári ıt aljyǵan ba ózi! Eldi qurtqan bir qýaıaqqa berip qutyrǵan ba?
- dep, tań qalady áıeli. Qatyn - qalashqa boı bergen Aldar ma? Anaý - mynaý degenge kónbesten jasaýyn býyp, qyzdy atqa mingizedi.
«Aldardyń oıyny osylaı bolady» dep, eline tartyp otyrady.
Ertegiler eline saıahat, ertegiler jınaǵy