Qyzyl telpek ertegisi
Qyzyl telpek
Ertede kishkentaı bir súıkimdi qyz ómir súripti. Anasy ony óte jaqsy kóredi eken. Ájesiniń de eń súıikti nemeresi edi. Birde ájesi nemeresiniń týǵan kúnine qyzyl telpek syılapty. Qyz ájesiniń syılyǵyn basynan tastamaı kıip júretin bolypty. Sodan beri kórshileri kishkentaı qyzdy «Qyzyl telpek» dep atap ketipti. Bir kúni anasy bálish pisirip, qyzyna:
– Qyzym, myna bálish pen bir quty maıdy ájeńe aparyp, hal-jaǵdaıyn bilip qaıtshy, – deıdi.
Qyzyl telpek:
– Jaraıdy, anashym, aparyp bereıin, – dep bálish pen maı salynǵan sebetti alady. Anasynyń sózin eki etpeıtin Qyzyl telpek ájesine attanady. Oǵan ájesi turatyn aýylǵa jetý úshin orman arqyly ótý kerek edi. Qyzyl telpek ormanda jalǵyz júrýdiń qanshalyqty qaýipti ekenin bilmedi. Sondyqtan ol óleń aıtyp, gúl terip, asyqpaı júrdi. Bir kezde ormannyń ishimen kele jatqan qyzdyń aldynan bir qasqyr shyǵa keledi. – Qyzyl telpek, sen qaıda barasyń? – dep suraıdy qyzdy jegisi kelgen qasqyr.
– Men ájemniń úıine baramyn, oǵan anamnyń pisirgen bálishin jáne bir quty maı alyp bara jatyrmyn, – deıdi qyz.
Qyzyl telpek qasqyrdyń jaman pıǵylynan beıhabar edi. – Al ájeń qaıda turady? – dep suraıdy qasqyr.
– Ájem be? Ol ormannyń ar jaǵyndaǵy aýylda, aýyl shetindegi dıirmenniń janynda, dıirmenniń janyndaǵy birinshi úıde turady, – dep Qyzyl telpek qasqyrǵa ájesiniń turatyn jerin dál aıtyp beredi. Bul kezde jaqyn mańda otynshylar aǵash kesip jatqan bolatyn. Qasqyr sol otynshylardyń daýsyn estip, qyzǵa tıispeıdi. Qyzyl telpektiń ájesiniń turatyn jerin bilip alǵan ol aldymen ájesin jemek bolady.
– Jaraıdy, men de senimen birge sol aýylǵa baryp, ájeńniń jaǵdaıyn surap qaıtaıyn. Kel, ekeýimiz jarysaıyq, ájeńe qaısymyz birinshi jeter ekenbiz? Sen myna jolmen bar, men ana jolmen júreıin, – dep qasqyr ózine aýylǵa aparar tóte joldy tańdap alady.
Qasqyrdyń usynysyna kelisken qyz uzaq júretin jolǵa túsedi. Ol jol - jónekeı asyqpaı gúl terip keledi. Al qasqyr aldy - artyna qaramaı, týra aýylǵa qaraı bet alady. Qyzyl telpektiń ájesiniń úıine osylaı erte jetken ol esikti qaǵady. – Toq - toq - toq!
– Bul kim? – dep suraıdy ájesi.
Qasqyr daýysyn jińishkertip:
– Áje, bul men ǵoı, nemere qyzyń – Qyzyl telpek, men sizge qonaqqa keldim, anamnyń pisirgen bálishi men bir quty maıyn ala keldim, – deıdi.
Bul kezde aýyryp, tósek tartyp jatqan ájeı shynymen nemeresi kelgen eken dep oılap: – Aınalaıyn qyzym, tutqanyń janyndaǵy jipti tartsań, esik ashylady, – deıdi daýystap. Qasqyr jipti tartyp qalady, sol kezde esik ashylady. Úsh kún ash júrgen qasqyr basa kóktep kirip keledi. Ashqaraqtanyp birden ájeıdi bas salady da bútindeı juta salady.
Sodan soń esikti jaýyp, basyna ájeıdiń qalpaǵyn kıip, kózine kózildirigin taǵyp, tósegine jatady da qyzdyń kelýin kútedi. Sálden soń esikti Qyzyl telpek qaǵady. – Toq - toq - toq!
– Bul kim? – deıdi jýan daýyspen, toıyp alǵan qasqyr.
Qyz gúrildegen daýysty estip, qorqyp ketedi. Artynsha «Ájeme sýyq tıip, daýysy sodan ózgergen bolar» dep oılaıdy.
– Bul men, sizdiń nemereńiz – Qyzyl telpekpin! Meni sizge anam jiberdi. Bálish pen bir quty maı alyp keldim. Qasqyr daýysyn ózgerte qoıyp, jińishke daýyspen:
– Tutqanyń janyndaǵy jipti tarta ǵoı, qyzym, sonda esik ashylady, – deıdi. Qyz jipti tartady, esik ashylyp, úıge kiredi. Kórpemen búrkenip jatqan qasqyr oǵan:
– Qyzym, sebetti ústeldiń ústine qoıyp, óziń meniń qasyma kel, – deıdi. Qyzyl telpek bálish pen maı quıylǵan quty salynǵan sebetti ústeldiń ústine qoıyp, qasqyrdyń janyna jaqyndaıdy. Qasqyr endi:
– Joldan sharshaǵan bolarsyń, qasyma kep jata ǵoı, – deıdi. Ájem dep oılaǵan Qyzyl telpek qasqyrdyń janyna jatady da:
– Áje, áje, sizdiń qolyńyz nege úlken? – dep suraıdy.
– Seni qatty qushaǵyma basý úshin, qyzym.
– Áje, áje, qulaǵyńyz nege sondaı úlken?
– Seni jaqsy estý úshin, qyzym.
– Áje, áje, kózińiz nege úlken?
– Seni jaqsy kórý úshin, qyzym. – Áje, áje, tisińiz nege sondaı úlken?
– Seni tezirek jeý úshin, qyzym - aý! – dep Qyzyl telpekti bas salyp, aıaǵyndaǵy kebisi, qyzyl telpegimen birge juta salady. Baıǵus qyz aıǵaılap ta úlgermeıdi. Biraq, baqytyna qaraı, dál osy sátte úıdiń qasynan bir otynshy ótip bara jatqan edi. Otynshy qasqyrdyń daýysyn estip, úıdiń terezesinen qaraıdy. Úı ishinde, tósekte ornynan qozǵala almaı jatqan qasqyrdy kóredi. Onyń qampıǵan qarnyna qarap, ne bolǵanyn birden túsine qoıady. Otynshy jyrtqyshty ustap alyp, qarnyn jaryp jiberedi. Qasqyrdyń ishinen Qyzyl telpek pen ájesi din aman shyǵa keledi. Otynshy qasqyrdyń qarnyn qaıta tigip, bos qoıa beredi.
Qyzyl telpek pen ájesi otynshyǵa alǵystaryn bildiredi. Ájesi shaı qoıyp, nemeresi ákelgen bálishterdi sebetten shyǵaryp, dastarqan jaıady. Sóıtip úsheýi jaqsylap turyp shaı ishedi. Áńgime-dúken qurady. Qasqyrdyń sybaǵasyn qalaı bergenderin aıtyp máz bolady.
Ertegiler eline saıahat, ertegiler jınaǵy
Ertede kishkentaı bir súıkimdi qyz ómir súripti. Anasy ony óte jaqsy kóredi eken. Ájesiniń de eń súıikti nemeresi edi. Birde ájesi nemeresiniń týǵan kúnine qyzyl telpek syılapty. Qyz ájesiniń syılyǵyn basynan tastamaı kıip júretin bolypty. Sodan beri kórshileri kishkentaı qyzdy «Qyzyl telpek» dep atap ketipti. Bir kúni anasy bálish pisirip, qyzyna:
– Qyzym, myna bálish pen bir quty maıdy ájeńe aparyp, hal-jaǵdaıyn bilip qaıtshy, – deıdi.
Qyzyl telpek:
– Jaraıdy, anashym, aparyp bereıin, – dep bálish pen maı salynǵan sebetti alady. Anasynyń sózin eki etpeıtin Qyzyl telpek ájesine attanady. Oǵan ájesi turatyn aýylǵa jetý úshin orman arqyly ótý kerek edi. Qyzyl telpek ormanda jalǵyz júrýdiń qanshalyqty qaýipti ekenin bilmedi. Sondyqtan ol óleń aıtyp, gúl terip, asyqpaı júrdi. Bir kezde ormannyń ishimen kele jatqan qyzdyń aldynan bir qasqyr shyǵa keledi. – Qyzyl telpek, sen qaıda barasyń? – dep suraıdy qyzdy jegisi kelgen qasqyr.
– Men ájemniń úıine baramyn, oǵan anamnyń pisirgen bálishin jáne bir quty maı alyp bara jatyrmyn, – deıdi qyz.
Qyzyl telpek qasqyrdyń jaman pıǵylynan beıhabar edi. – Al ájeń qaıda turady? – dep suraıdy qasqyr.
– Ájem be? Ol ormannyń ar jaǵyndaǵy aýylda, aýyl shetindegi dıirmenniń janynda, dıirmenniń janyndaǵy birinshi úıde turady, – dep Qyzyl telpek qasqyrǵa ájesiniń turatyn jerin dál aıtyp beredi. Bul kezde jaqyn mańda otynshylar aǵash kesip jatqan bolatyn. Qasqyr sol otynshylardyń daýsyn estip, qyzǵa tıispeıdi. Qyzyl telpektiń ájesiniń turatyn jerin bilip alǵan ol aldymen ájesin jemek bolady.
– Jaraıdy, men de senimen birge sol aýylǵa baryp, ájeńniń jaǵdaıyn surap qaıtaıyn. Kel, ekeýimiz jarysaıyq, ájeńe qaısymyz birinshi jeter ekenbiz? Sen myna jolmen bar, men ana jolmen júreıin, – dep qasqyr ózine aýylǵa aparar tóte joldy tańdap alady.
Qasqyrdyń usynysyna kelisken qyz uzaq júretin jolǵa túsedi. Ol jol - jónekeı asyqpaı gúl terip keledi. Al qasqyr aldy - artyna qaramaı, týra aýylǵa qaraı bet alady. Qyzyl telpektiń ájesiniń úıine osylaı erte jetken ol esikti qaǵady. – Toq - toq - toq!
– Bul kim? – dep suraıdy ájesi.
Qasqyr daýysyn jińishkertip:
– Áje, bul men ǵoı, nemere qyzyń – Qyzyl telpek, men sizge qonaqqa keldim, anamnyń pisirgen bálishi men bir quty maıyn ala keldim, – deıdi.
Bul kezde aýyryp, tósek tartyp jatqan ájeı shynymen nemeresi kelgen eken dep oılap: – Aınalaıyn qyzym, tutqanyń janyndaǵy jipti tartsań, esik ashylady, – deıdi daýystap. Qasqyr jipti tartyp qalady, sol kezde esik ashylady. Úsh kún ash júrgen qasqyr basa kóktep kirip keledi. Ashqaraqtanyp birden ájeıdi bas salady da bútindeı juta salady.
Sodan soń esikti jaýyp, basyna ájeıdiń qalpaǵyn kıip, kózine kózildirigin taǵyp, tósegine jatady da qyzdyń kelýin kútedi. Sálden soń esikti Qyzyl telpek qaǵady. – Toq - toq - toq!
– Bul kim? – deıdi jýan daýyspen, toıyp alǵan qasqyr.
Qyz gúrildegen daýysty estip, qorqyp ketedi. Artynsha «Ájeme sýyq tıip, daýysy sodan ózgergen bolar» dep oılaıdy.
– Bul men, sizdiń nemereńiz – Qyzyl telpekpin! Meni sizge anam jiberdi. Bálish pen bir quty maı alyp keldim. Qasqyr daýysyn ózgerte qoıyp, jińishke daýyspen:
– Tutqanyń janyndaǵy jipti tarta ǵoı, qyzym, sonda esik ashylady, – deıdi. Qyz jipti tartady, esik ashylyp, úıge kiredi. Kórpemen búrkenip jatqan qasqyr oǵan:
– Qyzym, sebetti ústeldiń ústine qoıyp, óziń meniń qasyma kel, – deıdi. Qyzyl telpek bálish pen maı quıylǵan quty salynǵan sebetti ústeldiń ústine qoıyp, qasqyrdyń janyna jaqyndaıdy. Qasqyr endi:
– Joldan sharshaǵan bolarsyń, qasyma kep jata ǵoı, – deıdi. Ájem dep oılaǵan Qyzyl telpek qasqyrdyń janyna jatady da:
– Áje, áje, sizdiń qolyńyz nege úlken? – dep suraıdy.
– Seni qatty qushaǵyma basý úshin, qyzym.
– Áje, áje, qulaǵyńyz nege sondaı úlken?
– Seni jaqsy estý úshin, qyzym.
– Áje, áje, kózińiz nege úlken?
– Seni jaqsy kórý úshin, qyzym. – Áje, áje, tisińiz nege sondaı úlken?
– Seni tezirek jeý úshin, qyzym - aý! – dep Qyzyl telpekti bas salyp, aıaǵyndaǵy kebisi, qyzyl telpegimen birge juta salady. Baıǵus qyz aıǵaılap ta úlgermeıdi. Biraq, baqytyna qaraı, dál osy sátte úıdiń qasynan bir otynshy ótip bara jatqan edi. Otynshy qasqyrdyń daýysyn estip, úıdiń terezesinen qaraıdy. Úı ishinde, tósekte ornynan qozǵala almaı jatqan qasqyrdy kóredi. Onyń qampıǵan qarnyna qarap, ne bolǵanyn birden túsine qoıady. Otynshy jyrtqyshty ustap alyp, qarnyn jaryp jiberedi. Qasqyrdyń ishinen Qyzyl telpek pen ájesi din aman shyǵa keledi. Otynshy qasqyrdyń qarnyn qaıta tigip, bos qoıa beredi.
Qyzyl telpek pen ájesi otynshyǵa alǵystaryn bildiredi. Ájesi shaı qoıyp, nemeresi ákelgen bálishterdi sebetten shyǵaryp, dastarqan jaıady. Sóıtip úsheýi jaqsylap turyp shaı ishedi. Áńgime-dúken qurady. Qasqyrdyń sybaǵasyn qalaı bergenderin aıtyp máz bolady.
Ertegiler eline saıahat, ertegiler jınaǵy
You Might Also Like
-
Bir túlki júgirip kele jatyp, abaısyzda bir tereń apanǵa túsip ketipti. Shyǵa almaı turǵanda, bir eshki sý izdep júrip, álgi apanǵa kez bolyp, túlkini kóredi.
