InfoHub Logo

Fýtbol degen san sıqyrly, keremet te ǵalamat oıynnyń qyr-syryn meńgergen kúlli ǵalamda dańqtylar az emes. Aıaqdopshylaryn aspanǵa kóteretin halyqtar fýtboldyń eń basty jarysyna sanalatyn Álem birinshiligindegi jeńisterin jyr qylyp aıtyp júredi, ári ony halyq tarıhynyń bir bólshegi retinde qaraıdy. Bizdiń de qazaq fýtbolynyń tarıhynda dál osylaı maqtanýǵa turarlyq adamdar bar.

Qazaq ultynyń ókili 1999 jyly Nıgerıa jerinde ótken jastar arasyndaǵy Álem birinshiliginde 30 metrden gol soqqanyn osy kúni bireý bilse, bireý bilmes. Qazaq fýtbolynyń altyn tarıhyna enetin bul jaǵdaı Qazaqstan qurama komandasynyń Horvatıaǵa qarsy ótkizgen kezdesýinde tirkelgen edi. Oqyrmanǵa osy jaıynda sóz etpek bolyp, biz búgin áńgimege sol goldyń avtory Erlan Orazaevtyń ózin tartqan edik.

Fýtbol fılosofıasyn Fomıchev uqtyrdy
– Erlan, búgingi áńgimemizdiń negizgi arqaýy bolyp otyrǵan sol qazaq jastarynyń Álem birinshiligindegi kórsetken óneri ǵoı. Sondyqtan, barlyǵyn Azıadaǵy irikteý oıyndary men qurlyqtyq chempıonattan bastasań. Álem birinshiliginiń fınaldyq kezeńine joldama alý qalaı bastalyp edi?
- Bizdiń Álem birinshiligine shyǵyp, sensasıaǵa para-par jańalyq jasaǵanymyz jastar arasyndaǵy Azıanyń 31-shi birinshiliginiń irikteý oıyndarynan bastaý aldy. Biz Shrı-Lankanyń Kandı qalasynda ótken alǵashqy synnan múdirmeı, kelesi kezeńge kóshtik. Bizben qatar sol topta Shrı-Lanka, Bangladesh jáne Tájikstan komandalary boldy. Sońǵysyn 5:0 esebimen tas-talqan etip uttyq. Odan keıin alań ıesi – Shrı-Lankany 1:0 esebimen tizerlettik. Úshinshi oıynda 2:3 esebimen Bangladeshke jeńilsek te, topta birinshi orynǵa ıe boldyq.

– Bangladeshti artta qaldyryp, Qazaqstan quramasy Álem birinshiligine joldama beretin ekinshi toptyq kezeńge tústi. Sonda kórsetken ónerlerińiz jaıynda aıta ketseńiz.
- Bul kezeń biz úshin eń qıyn da, eń aýyr oıyndarǵa toly boldy. Qazaqstan fýtbolynda buryn-sońdy mundaı jetistikke jetken eshkim joq ekenin bizge bas bapker Vladımır Fomıchev birden uqtyrdy. Biz ózimizge “Qalaıda Álem birinshiligine joldama alý kerek” dep, maqsat qoıdyq. Ol úshin komandadaǵy barlyq jigitter jumylǵan judyryqtaı birikti. Taılandtyń Chıangmaı qalasynda bolǵan machtarda bizdiń qarsylastarymyz - Úndistan, Kýveıt, Taıland jáne Saýd Arabıa qurama komandalary boldy. Úndistan men Kýveıtti utyp, Taılandpen teń tústik. Saýd Arabıasyna qarsy oıynda men 12-shi mınýtta gol soǵyp, komandany alǵa shyǵardym. Biraq olar 90-shy mınýtta ekinshi goldaryn salyp, jeńiske jetti. Áıtpegende, kem degende bir upaı qorjynda turǵan. Eń bastysy, ekinshi orynǵa qol jetkizip, Álem birinshiligine beriletin joldamany utyp aldyq. Sol 1998 jyl biz úshin tabysty ótti desek, artyq emes.
– Osylaı jarqyrap óner kórsetip, kópshilikti tańdandyryp jeńiske jetý úshin Cizderge qandaı jaǵdaılar áser etti dep oılaısyz?
– Eń aldymen sáttilik joldas boldy bizge. Sportta osyndaı sáttilik bolmasa qıyn. Odan soń bas bapker Vladımır Fomıchevtiń atqarǵan eńbegi aýqymdy. Ol kisi bolmaǵanda biz bálkim jeńiske jete almas pa edik. Bas bapker bizdiń árqaısymyzǵa jeńiskerdiń rýhyn uqtyrdy. Óziniń bar jıǵan-tergen aqyl-keńesterin esh aıamaı, jattyǵýlardy óte tıanaqty ótkizdi. Birinshi kezeńdi múdirmeı ótkennen keıin, sheshýshi oıyndarǵa daıyndyqty tyńǵylyqty jasadyq. Jalpy, jetken jetistigimizge qosqan mańyzdy úles osynda da bar. Biz Arab Ámirlikterinde oqý-jattyǵý jıyndaryn ótkizdik. Sonyń septigi jaqsy tıdi. Árıne, ol kezderi komanda bolyp jaǵdaıy jaqsy elderde jattyǵý ekiniń biriniń qolynan kele bermeıtin jaǵdaı-tyn. Áıteýir, sol kezde bizdi Qazaqstan fýtbol federasıasy qoldap, demeý bildirdi. “Sensasıa” dep baǵalanǵan sol nátıjege biz komanda bolyp jettik. Ol komandada Davıd Lorıa sekildi myqty qaqpashy, Aıdar Kúmisbekov sekildi qorǵaýshy, Álı Álıev sekildi jartylaı qorǵaýshy, Evgenıı Tarasov sekildi myqty shabýylshylar oınady. Meniń oıymsha, sol ujymda oınaǵan barlyq jigitter Qazaqstan fýtbolyndaǵy eń úzdikter-tin.

Basty maqsat – Álem birinshiligine shyǵý
– Toptan ekinshi oryn alǵannan keıin Sizder jartylaı fınalǵa shyqtyńyzdar… 
- Iá, Azıa qurlyǵyndaǵy tórt úzdik qurama komanda medaldardy sarapqa salýǵa kóshti. Biz Ońtústik Koreıaǵa tústik. Oıyn barysynda 2:0 esebimen utyp jattyq. Tek 83-shi mınýtta ǵana gol jiberip aldyq. Al, sosyn taǵy da 90-shy mınýttyń zardabyn shektik. Kárister qoımaı júrip oıyndy penaltıge jetkizdi. Fýtbol lotoreıasynda 3:4 esebimen káristerge jeńilip qaldyq. Áıtpegende, biz kem degende Azıa qurlyǵynda jastar quramalary arasynda ekinshi komanda sanalar edik. 
– Bul tusta Ciz aıtqan sáttilik joldas bolmaǵan sekildi?
– Ol da bar. Biraq, eń basty kinárát onda emes. Bizge sol jyldary aldymyzǵa maqsat qoıyp, qadaǵalaıtyn adam bolmady. Janashyr, demeý kórsetetin kisiler de joqtyń qasy edi. Jalpy, qazaq fýtboly basynan qıyn kezeńdi keship júrgen kez bolatyn. Bizge bas bapker Fomıchev qarsy shyqqan qarsylastyń oıynyna baılanysty ózgermeli taktıkany qoldaný arqyly Álem birinshiligine joldama alýdy ǵana aldymyzǵa maqsat etip qoıdy. Biz soǵan umtyldyq. Azıa birinshiliginen medal alyp qaıtý jaıly eshqandaı áńgime de bolǵan emes. Sondyqtan bolar, bizdiń Koreıadan baıqamaı jeńilip qalǵanymyz. Sol birinshilikten birshama ýaqyt ótkennen keıin bapkerimiz bizge qatelik jibergen sekildimin dep aıtty. Onyń oıynsha, bizge odan keıin de medal alý maqsatyn qoıý kerek edi. Sonda Koreıany jeńip, fınalǵa shyǵar edik. Odan keıingi jaǵdaı túsinikti. Fınalda kez-kelgen dúnıe bolýy múmkin. Al, negizi, sol ujymnyń osyndaı bıik beleske jetýine Fomıchevtiń bir biliktiligi iske asty. Ol komandanyń negizgi oıynshylaryn bir jerden aldy. Almatyda Kýznesov degen bapkerdiń qolastynda birge oınaǵan 7-8 jigitten quramanyń negizin jasady. Ol tizimde men de bar edim. Oıyn ústinde túsinistik, birin-birin qaramaı paspen taýyp alý degen fýtboldyń eń basty ustanatyn qaǵıdalarynyń biri ǵoı.

Álem birinshiliginde gol soqqan Alash balasy
- Al, endi 1999 jyly Nıgerıada ótken Álem birinshiligine de kelip jettik. Sol kezde postkeńestik elderden Álem birinshiliginiń aqtyq synyna shyqqan jalǵyz Qazaqstan komandasy bolǵan eken. Osy týrnırge Sizder qandaı kóńil- kúımen attandyńyzdar?
- Kóńil-kúı asa myqty bola qoımady. Qazaqstan fýtbol federasıasy qoldan keletin jaǵdaıdyń ózin jasamady. Tyńǵylyqty daıyndyq jasap, myqty qarsylastarmen joldastyq kezdesý ótkize de almadyq. Ózińiz oılap qarańyzshy, Álem birinshiliginiń aqtyq synyna shyǵyp otyrǵan komanda Almatynyń shetindegi aýylda jattyǵý jasap, daıyndalýǵa májbúr. Basqa jaǵdaı qarastyrylmaǵan. Sodan keıin baryp az kúnge Germanıaǵa kettik. Bir ǵana qarsylaspen alańda kúsh synasyp, 8:0 esebimen jeńilip qaldyq. Osydan keıin qandaı kóńil-kúı bolsyn. Álem birinshiligine barǵanda ózge komandalardan uıaldyrtqan jaǵdaı boldy. Ústimizde deni saý kıim-keshek bolmady. Árkim óziniń aıaqkıimin kıip bardy. Bizden qatty damymasa da Horvatıa fýtbolshylary kostúm-shalbar kıip, shyrttaı bop júrdi. Osyndaı jáıtterden soń bizden birdeńe talap etýge eshkimniń de quqyǵy joq edi.
– Sizderdiń toptaǵy qarsylastaryńyz bolyp úsh dúrkin álem chempıony jáne sońǵy jastar arasyndaǵy Álem birinshiliginiń jeńimpazy Argentına, Afrıkanyń chempıony jáne 93-shi jylǵy vıse-chempıon Gana quramasy men Eýropanyń qola júldegeri Horvatıa komandasy boldy. Osy oıyndardyń ishinde Argentına men Ganaǵa qarsy kezdesýlerge toqtalyp ótseńiz.
- Argentına, sóz joq, azýly komanda. Siz aıtyp otyrǵan ataq-dańqtyń ózi biraz jáıtti anyqtap-aq tur. Sol kezdegi álem chempıondarymen biz óte keremet oınadyq. Qaıran, sol oıyndy eger barsha Qazaqstan kórgende bizdiń kókeıimizde maqtanysh týar edi. Álemdik juldyzdarǵa qarsy esh saspastan, sabyrly oınaı bildik. Oıynnyń 44-shi mınýtynda Kambásso gol soqty. Osy kúni Esteban Kambásso mılandyq “Interde” dop tepken beldi jartylaı qorǵaýshy ekenin barshańyz bilesizder. Sol kezde bizge qarsy oınaǵan argentınalyqtardyń barlyǵy qazir álemniń úzdik klýbtarynda óner kórsetip júr. Al, sol oıynda bizdiń qaqpany qorǵaǵan Davıd Lorıanyń ónerine eldiń barlyǵy tánti boldy. Ol Azıa qurlyǵynyń sol kezdegi myqty qaqpashylarynyń biri bolyp sanalyp júrgen bolatyn. Álem birinshiligi Nıgerıada ótkendikten Gana komandasy jergilikti aýa raıyna ıkemdirek edi. Sondyqtan bolar, sol úshinshi kezdesýde bizdiń afrıkalyqtarǵa shamamyz jetpedi.

– Al endi Erlan myrza, Qazaqstan komandasy álem birinshiliginde gol soqqan Horvatıaǵa qarsy kezdesýdi baıandap ótseńiz. Goldy qalaı saldyńyz? 
– Eýropalyq qarsylasymyz keremet jaǵdaıda jattyqqan, barlyq jaǵdaılary túgel ujym edi. Esep 3:0 bolǵan kezde bir gol soqtym. Ony biraq tóreshi sanamady. Qaptaldaǵy laınsmen “oıynnan tys qaldyń” dedi. Biraq oıyn bitken soń beıne qaıtalaýdan qarasam, eshqandaı da ofsaıd bolmapty. Sonyń artynsha bir shabýyl uıymdastyrdyq. Kim ekeni qazir esime túspeı otyr, oń qaptaldan bir áriptesim pas berdi. Dop aıaǵymnyń yńǵaıyna keremet jatqanyn sezgen bolsam kerek, eshteńege qaramastan joıqyn soqqy jasadym. Shamamen 30 metr jerden baǵyttaǵan dobym Horvatıa qaqpashysy úshin alynbastaı bolypty. Dop qaqpa torynda týlap jatty. Osylaısha Qazaqstan fýtbolynyń Álem birinshiligindegi soǵylǵan tuńǵysh, áli kúnge deıin jalǵyz bolyp turǵan goly tirkelgen. Endi bar úmitim sol goldyń tezirek jańartylýy. Bizdiń ini-baýyrlarymyz ulttyq qurama sapynda áli talaı goldar salady dep senemin.

Túrkıadaǵydaı fýtbolǵa barsha halyq qyzyǵýy kerek
- Sol quramada óner kórsetken jigitter qazir nemen aınalysyp júr jáne olarmen baılanysyńyz bar ma?
- Qazir fýtbolda júrgender sanaýly ǵana. Aıdar Kúmisbekov, Andreı Travın, Davıd Lorıa, Samat Smaqov sekildi biren-saran jigitter ǵana. Qalǵandary jaraqattaryna baılanysty fýtbolmen qosh aıtysty. Shabýylshy bolǵan Evgenıı Tarasov osy kúnderi Sankt-Peterbýrgtyń “Zenıt” komandasynda jas jetkinshekterdi jattyqtyrýda. Álıhan Aqqazynov, Murat Dınaev, Dmıtrıı Galıch syndy talantty jigitter óz tirshilikterin jasaýda. Oqtyn-oqtyn habarlasyp turamyz.
– Sońǵy kezde keıbir fýtbol basyndaǵy adamdar Qazaqstan fýtbolyn Azıaǵa qaıta kirgizý kerek dep júr. Sizder, kezinde Azıada ábden oınadyńyzdar. Osyǵan degen jeke pikirińiz qalaı?
- Meniń oıymsha, Eýropaǵa kirgenimiz óte jaqsy sheshim boldy. Azıada bylyq-shylyq kóp. Qazirgideı fýtbolymyz kóterilmes edi. Az ǵana ýaqyttyń ishinde biraz jaǵdaıdy jaqsartyp aldyq. Dese de, atqarar jumystar áli qyrýar. Osydan 20 jyl buryn Túrkıa fýtboly, tipti, nashar bolatyn. Olardyń da birinshilikterin eshkim kórmeıtin. Ulttyq quramalary álem birinshiligi turmaq, Eýropa kýbogynyń aqtyq kezeńine óte almaıtyn. Biraq, olar halyqty fýtbolmen baýlap aldy. Barsha el fýtbolmen  “aýyratyn” jaǵdaıǵa jetti. Ideologıaǵa aınaldy desek te bolady. Al, endi bizdiń jigitter Eýropaǵa kire salyp, bárin shetinen uta bermeıdi ǵoı. Bir kúnde jasalyna salatyn dúnıe joq. Barlyǵy ýaqyt arqyly keledi. Eńbek, shydamdylyq, tózim kerek jankúıerler men bapkerlerge.

– Qazaq fýtbolynyń qarqyndy damýyna qandaı sharalar qoldaný kerek dep oılaısyz? 
- Fýtboldy damytý úshin jasalynýy tıis dúnıeler jetkilikti. Eń aldymen balalar, jasóspirimder fýtbolyn qolǵa alyp, mektepter ashý kerek. Sportshylar sonda jatyp oqýy kerek, taktıkalyq bilimi, tehnıkalyq sheberligi, fızıkalyq ál-qýatyn kúsheıtýi kerek. Kúni-túni fýtbolmen ómir súrýi qajet. Olarǵa jaǵdaı keremet jasalynýy tıis. Jattyqtyrýshylardyń jalaqylary óte az. 50-60 myń teńgege jumysty kim istegisi keledi? Qanshama júıkeńdi, ýaqytyńdy qurtyp kishkentaı balalardy tárbıeleý – ońaı sharýa emes. Bir jattyqtyrýshy búkil bir komandany tárbıelep shyǵa almaıdy. Tek myqty-myqty degen 3-4 shákirti shyǵady. Mysaly, “Zenıtte” jastar komandasyna 2-3 oıynshy alynsa, sonyń qarjysy bapkerlerge de, sol komandaǵa jumys jasaǵan adamdardyń barlyǵyna syıaqy retinde beriledi. Bizde mundaı úrdis áli joq. Sodan keıin taǵy bir aıta ketetin jáıt – nasıhat. Bizdiń telearnalar el birinshiligin az kórsetedi. Mysaly, álemdik fýtboldy qarasańyz, teledıdardan bir keremet myqty oınaıtyndaı kórinedi. Fýtbolshylardyń jyldamdyǵy joǵary, soqqylary tez ushatyn bolyp kórinedi. Fýtboldyń ózin usyna bilý degen bar. Olarda bir machty 40 kamera túsiredi. Al, bizde tórteý. Ádemi beınelerdi jyldam, tez aýystyryp kórgenge qyzyqty qylyp jasap beredi. Sodan keıin fýtbolǵa qyzyǵýshylyq paıda bolady. Bizde ázirge osy jaǵy da aqsap turǵan sekildi. 
– Áńgimeńizge rahmet!

Ermuhamed MÁÝLEN

Derekkóz: http://kazfootball.kz/news/404

---