InfoHub Logo

25-jyldyń jazy edi.

Qarasý elinde saılaý. El eki jik. Bir jaǵyn bastap júrgen Qulambaıdyń nemeresi Berden. Ekinshi jaǵyn bastaýshy — Basyǵaranyń Álimi. Basyǵara atqa minip, el tizginin ustaǵanda ólke boıyndaǵy elde qarsy shyǵar, betin qaıtarar jan bolmady dep Dákeń marqum ańyz qylyp otyrýshy edi. Álim de zamanynda olqy bolǵan joq. Aǵasy Ahmet on jyl udaıy bolys bolyp, Qarasý elin ashsa alaqanynda, jumsa judyryǵynda qyldy.

Sol Álimniń aýylynda saılaý. Qatarlap tigip tastaǵan aq úıler. Aýyl syrtynda lek-lek bolyp úıirlep turǵan qalyń jylqy, qotan tolǵan qoı, óris tolǵan sıyr, túıe...

Saılaýǵa jınalǵan adam qurttaı qaınaıdy. Tóbe-tóbeniń basynda toptanyp otyrǵan jurt. Toptan bólek ekeý-ekeý, úsheý-úsheý sybyr-sybyrǵa, jybyrǵa kirisip jatyr.

— Analar ne aıtady?

— Ýa, táıiri, Berdende taban bar ma? Jeńiletinin bilgen soń kólgirsýge aınalypty: "Álimniń ózi saılanam dese sózim joq. Áıtpese, jaman Itaıaqtyń balasyn dáriptep kótergenshe, men de basqa adamy emespin ǵoı, jolyn maǵan bersin",— deıdi.

— Jalynaıyn degen eken...

— Aıtyp aıtpady, osy Álimniń ózi nege saılanbaıdy?

— Saılaýshy tóre yńǵaı bermeı otyrǵan kórinedi ǵoı: "Baıdy saılap keldiń dep meni aıyptap júrer, odan da yńǵaıyńyzdan shyqpaıtyn bireýdi saıda",— dep.

— Onysy da durys eken. Itaıaqtyń balasynyń bolǵany Álimniń óziniń bolǵany ǵoı...

Bul — partıa basy, jigit aǵalarynyń kúńkili. Bulardan shyǵyp baılaýly turǵan topty attyń janyna taman barsań, jalbaý kıimdi, jaman etikti kedeılerdi kórersiń. Erinderi kezerip, kúnsip otyr.

— Aý, kim saılanbaqshy bolypty, bilesińder me?

— Ýaı, meıli, áıteýir bireýi saılanar. "Ózimizge joq kóten boǵymen pissin", Bizge sol bolystyǵynan da birer aıaqtan qymyz berse eken. Qashanǵydan buryn tańdaıymyz keýip boldy...

— Osynda bizdi qandaı sor aıdap keldi, shalabymyzdy iship, tynysh jatsaq bolmady ma?

— Báse, deseıshi!..

— Ýa, kim saılandy?

— Álim saılandy!

— Báse, solaı bolsa kerek edi ǵoı!

...Álim bolys shaý-shaý etedi:

— Qıt etse, "kedeımin" degendi shyǵaryp alypty bul jurt. Neǵyl deıdi eken? Malyn tartyp alǵan bireý bar ma eken?

Baıdan taıaq jep, basy jarylǵan bir malaı ústi-basy qan-qan bolyp kirip kelip edi, Álim bolys shimirkenip qoıa berdi:

— Shyq, shyq!.. Kim shaqyrdy seni?!

Oń jaqta emiziktengen qara sabanyń janynda taranyp otyrǵan Aǵjan sulý-báıbishe qabaǵyn kirjıtip, baıyna nazdana qarady:

— Nemene qul-qutandy úıir qylyp jibergeniń?.. Úıdiń mańyna ondaılardy keltirme dep álgi jigitterge nege aıtyp qoımaısyń?..

Basy jarylǵan malaı bir aýyz muńyn aıta almastan úıden shyqty. Jylamsyrap ketip bara jatyp:

— Bizdeı sormańdaılarǵa qolynyń ushyn beretin jan bar ma eken? — dep óksip-óksip jylady.

* * *

Kenel stansasyna kirip kelsem, stansanyń esik jaǵynda tómengi jaýlyqty basyna sálde qusatyp oraǵan, kóne barqyt shapandy qaýsyryna túsip bir qazaq áıeli otyr. Aqquba, qyr muryndy kelgen mańǵaz adam. Shyramytaıyn deımin be, qalaı?.. Apyrmaý, bul kim? Oılap kele taptym — Aǵjan báıbishe eken!

İrili-usaqty eki-úsh balasy bar. Kóne tekemetti jerge tósep, jaǵalaı otyrypty. Báıbishe kúrsingende júregi qars aırylǵandaı bolady.

— Oıqoı, zaman! — degende kóziniń jasy mólt-mólt etedi.

Qara qumanǵa sháıdi ázirlep Aǵjan báıbishe dastarqanyn jaıdy.

Kóńilsizdenip, buıyǵyp enjar bolyp otyrǵan balalary shaıǵa birden qol qoıǵan joq, burynǵy "toqmeıildigin", "uıattyǵyn" istegendeı bolyp, shirenisip otyrdy.

Aǵjan qabaǵyn kirjıtip qarady da:

— Sormańdaılar, nege jetisip shirenip otyrsyńdar? İshińder myna kerelerińdi! — dedi.

Esikten Álim kirdi. Baıaǵy "bolystyq" qalyp joq, ury ıtteı jylmańdap, kishireıip mújilip qalypty.

Qara qumannyń janyna otyryp, kesesin jerden alyp jatyp:

— "Kóresindi kórmeı, kórge kirmeısiń" degen osy eken ǵoı, —dep kúrsindi...

* * *

Álim kánpeskelengen. Báıbishede mańǵazdyq joq. "Qalqa", "shyraq" qylyp ósirgen balalary endi "sormańdaı" degen atty alǵan.

Bul kúıge túsirgen kim?

Kim bolsyn:

— Saılaýda sóz tımeı attyń janynda kúnsip jatatyndar!

— Basy jarylyp, bir aýyz muńyn aıtýǵa murshasyn keltirmeı, úıden qýylyp shyǵatyn malaılar!

— Myńdaǵan qoıdy, júzdegen jylqy-sıyrdy ash júrip, jalańash júrip, baǵyp-qaqqan, ósirgen jalshylar, batyraqtar!

Malaı, batyraq keńeske kirgen soń, el tizginin qolyna alǵan soń, oıdaǵy muńyn qoryqpaı aıta alatyn bolǵan soń — Álim alastalyp, qýylyp otyr.

---