InfoHub Logo

... Men Seıit Tańatarovpyn, qazirgi famılıam Seıit Qudaıqulov; Qudaıqul meniń tórtinshi atam. Odan bergisine jolaýǵa bolmady. Tańatar, Saǵymbaevtar zamanynda qyr men syrǵa áıgilenip bolǵan attar ǵoı. «Tańatarov» degen famılıa bir kezde jurtqa qudaıdaı kórinýshi edi. Jas kezimde men de qoldanyp kórdim. Ekiniń biri «Mynaý Tańatarov!» — dep syrtymnan tańdanyp qarap turýshy edi...

Ózgeris bolǵannan keıin «Saǵynbaev» atandyq. Az ýaqyttyń ishinde Saǵynbaev degen ataqta jurtqa áıgilenip ketti. «Saǵynbaev» ataǵyn kótergen stýdent aǵam edi. Keńes adamy bolyp, dókeı-dókeı qyzmetterdi atqardy. Bir ýez eldi aýzyna qaratty... Biraq arty qaıyrly bolmady, aǵamnyń tabany taıa bastady. «Baı balasy» baıshyl degen ataqty ekiniń biri tapty. «Qazyna múlkin jep qoıypty...» degen ósekti de taratty. Biz qaıdan bileıik, jalon jany kóp alatyn shyǵar deýshi edik. Eki-úsh jyl qyzmet qylyp dúrlep turǵan kezinde úıden mal sattyryp kórgen joq edi... Mal sattyrmaý túgil, neshe túrli qymbatty sharýashylyq saımandaryn úıge alyp berip turdy... Osynyń kesiri tıdi me, qaıdam, aǵam aqyrynda qyzmetten shyǵarylyp, basy sotty boldy...

... Men bul dúnıeden bos qalǵan adam sıaqty edim. Jasymda moldadan sabaq oqydym. Eki balany birdeı oryssha oqytýdyń qajeti joq dep ákem meni qazaqsha oqýǵa saldy. Bir-eki jyl ıshan qazirettiń medresesinde oqydym. Oqydym degen at bolmasa, shynynda meniki qur ýaqyt ótkizý edi ǵoı. Qalany kezýmen boldym. Aqsha jetedi. Qaıda qazaq bolsa, sony kórýge qumarttym.

Tóńkeris bolǵannan keıin jabaıy adam bolyp úńe júrdim de qoıdym. Jasym sonda jıyrmaǵa jeter-jetpes edi. Men dáýlet, ýaıym-qajy joq. Myrza bolyp bulańdaýdy shyǵardym, ózime laıyqty janyńda nókerim boldy. Ásirese Jumat deıtin jylmań jigit bar edi, óı epti-aq edi-aý... Marqum ólip qor boldy, áıtpese osy kúni kimnen bolsa da keıin júrmes edi... Sol Jumat meni kóp baýlydy. Ólke boıyndaǵy elde táýir qyz-kelinshek bolsa, izdep júrip sóz salýshy edik. Yńǵaıdan shyǵyp ketetini sırek bolýshy edi. Biren-saran kónbegenin masqaralap, el betine qaraǵysyz qylýshy edik... O da bir zaman eken ǵoı!

... Ákem jasymda qalyń berip qoıǵan tórt tóbedeı Vahıt degenniń qyzy edi. Qalyńdyǵymdy uryn kórýge bardym. Janyńda Jumat bar. Qyzdy alyp keldi, tyrnadaı sereıgen bireý eken. Bókebaıyn ashyp betine qarap edim, kelte muryn, bujyr bet, kózi úlkendeý adam eken. Oınap, kúlgen bolyp otyrdyq. Meniń ishim onsha jylyp qoıǵan joq.

Odan kósh ilgeri qyzdardy qushaqtap, aýzymnyń tushyp qalǵany bar edi ǵoı. Qalyńdyǵym maǵan unaýdyń áleginde boldy. Ajarsyzdyǵy bolmasa basqa jaǵynan men de min taǵa alǵanym joq. Biraq en dáýletke júzip otyryp, jurt tańdanǵandaı bir sulýdy qushaqtamaǵan soń dúnıeniń qyzyǵy qaısy. Osyny sert qylyp, Jumatty qasyma ertip qyz izdedim. Sonymen, osy kúngi toqalym Beksulýdy aldym.

... Qazirde jasym jıyrma altyda, sulý murtym bar. Ákeme tartyp saqalym kóp bolar deımin, jetisine bir ret qyryp turamyn, ajarym qyzyl shyraılynyń ádemisi. Oıyn-toıda qyz-kelinshek úıirilip, menimen sóılesýge qumartady. Eki qatyn alǵandyǵym bolmasa qylshyldaǵan jas jigit kezim osy ǵoı deımin... Qatyndy erte alýdyń kajeti joq eken. Jigit bolyp, boıdaq júrip, dúnıeni teptirip etkennen qyzyǵy joq shyǵar dep keıde ózim pushaıman da bolamyn. Ásirese, eki qatyn ursysyp talassa, ákelep bala jylasa, quıqa tamyrym shymyrlaıdy.

* * *

... Aǵam ustalyp qalǵan soń, shyǵyny kóbeıdi. Ákem retin bilmegen de shyǵar, áıteýir kim kóringenge berinemin dep birtalaı maldan aıryldy. Onyń ústine salyq esti tandyrdy. Buryn tisi batpaı júrgender eptep aınaldyratyndy shyǵardy. Jıylys bolsa bizdiń úıde bolatyn boldy. Shyǵyn bolsa «Saǵymbaıǵa salynsyn!» deıtindi shyǵardy. Qarsy kelseń jazalysyń. Mılısıasy qaqańdap bir jaǵynan mazańdy alady...

«Qolyńnan esh nárse kelmeıdi, qur nan soǵarsyń!»dep ákem maǵan keıýdi shyǵardy.

Men namystandym. Qalaǵa bardym, qyzmet qylyp ákeme olja túsirýdiń jaıyn qarastyrdym. Biraq keńes qyzmetinen maǵan laıyqty oryn tabylmady. Men eshqaısysyna jaraıtyn bolmadym...

Báıbishe qatynymnyń tórkini Qaıyrlap deıtin bar edi, sol kyzmette eken. Az ǵana oryssha oqyǵany bar ǵoı, maǵan qaraǵanda onyń da táýir bolǵany ǵoı. Oryn tabylmaǵan soń, jaqyn kórip soǵan bardym. Meniń barǵanyma máz bolyp qaldy. Maǵan oryn izdestirmekshi boldy. Úsh-tórt kún kúttirip, aqyrynda:

—Muǵalim bolam demeseń, basqa oryn joq, — dedi.

Muǵalimniń alatyny aıyna 32 som, qazaq aýylynda turǵan sol, shyǵyn shyqpaıdy. Aıǵa 32 somdy sanap alǵanymdy salyp tursam, ákem maǵan qalaı ókpeler eken? — dep ózimnen-ózim oıǵa qaldym. Daǵdarǵan soń:

— Áıteýir baıyraq aýylǵa saılata kór! — dep Qaıyrlapqa jaıymdy aıttym.

— Muǵalim bolam, — dep aryz jazǵanymda, Qaıyrlaptyń uıǵarýymen famılıamdy «Qudaıqulov»dep ózgerttim. Anketti oryssha toltyrady eken. «Ata zaty qandaı bolǵan?» degen suraýǵa kelgende Qaıyrlap kózin qysyp qoıyp:

— Kedeı bolǵan ǵoı! — dedi.

Men kúlip jiberdim...

...Búıtip tapqan maly qurysyn! Eki qatynnyń jylap aýylda jatqany anaý, kileń boqtashaq balany aldyma topyrlatyp shań-topyraqtyń arasynda men otyrmyn. Mektep degeni Jarylqasyn baıdyń as úıi. Syǵyraıǵan kishkene eki terezesi bar. Eki terezeniń bes kózi synyq jamaý. Bireýine qaryn shegelep qoıǵan. Esiginiń qıýy qashqan, jabylmaıdy, qar kirip, jel azynap búrseńdeısiń de otyrasyń... Úıdiń ishi ys, kir, asty burqyldaǵan topyraq, kóń. Ac pisirse úıdiń ishi býǵa tolady. Keıde tútin shyqpaı býlyqtyratyny da bar. Ózim tizemdi búkpeı, terezege súıenýmen turam. Balalar topyraqqa malshynyp, tizerlenip otyrǵany. Kóbi jaýrap ıegi-ıegine tımeıdi. Qaǵazdaryn shuqylap birdeme aıtqan bolam da, ózderiń oqı tur dep baıdyń qonaq úıine ketip qalam. Qonaq úıi jumaq sekildi. Tósep tastaǵan, jaınaǵan kilem, samsaǵan jaryq tereze. Qonaq úıdiń buryshynda maǵan arnap baıdyń qoıdyryp bergen ústeli bar. Ústel ústinde úıdiń keregesine súıeýli dóńgelek aına tur. Bul baıdyń qyzy Gúlsimniń aınasy ǵoı... Aınalaıyn, ózi áp-ádemi bala ǵoı. Kez kelgende jymıyp kúletini bar. Kúlgende kózi-aq jarasymdy. Júregińdi ózine tartyp turǵan sıaqty. Osy aınany ákelip ústelge qoıyp jatqanda ústinen shyqtym.

— Rahmet, qaryndasym, — desem, qylymsyp kúledi.

— Sizge qyzmet qylýǵa erinbeımiz! — dedi.

Ne aıtqysy kelgenine túsinbeıtin emespin ǵoı, biraq ózimniń jaıym kelmeı júr. Mal tapqan qurly myna muǵalimdigi sor boldy. Búıtip qorlyq kórip, alba-julba bolǵan kileń kedeıdiń balasynyń ishinde otyryp, ataǵyma nuqsan keltirgenshe, taza úıge baryp jatyp alsam qaıtedi?

Meniń qalaı muǵalim bolǵanyma jurttyń bári túsinbeıdi. Jarylqasyn baı kelgen kúni surap edi, oǵan shynymdy aıtqanym joq:

— Qyzmetke kelsin dep qalaǵa shaqyrtqan eken. Qalada otyryp jumys istegim kelmedi. Aǵamnyń kórgen opasy da shamaly ǵoı. Odan da amaldap qutylyp, el arasyna shyǵaıyn dep, osy muǵalimdikke kóndim, — dedim.

— «Zamanyń túlki bolsa, tazy bolyp shal» degen ǵoı, munyń durys. Eptep kún kórgenge ne jetsin, — dep Jarylqasyn onymdy qostap qoıdy...

Kelgen yńǵaıymda Jarylqasyn meni syılap, osy qonaqúıin bosatyp bermekshi edi. «Kedeıdiń etegine bıdaı salsa, tógip tastaıdy» degen ǵoı, kileń kedeı bolyp jınalysyp, baıdyń aǵash úıin alyp mektep qylýdy shyǵarypty. Olaryńa bolys kónbepti. Jarylqasyn soǵan eregisip qonaq úıin bermeı qoıdy.

— Shyraǵym, renjime, seni aıaǵannan osy qonaqúıimdi bosatyp berem be dep edim, myna kedeılerdiń qylyǵy etip ketti. Endi bersem, qoryqqannan berdi deıdi ǵoı, — dep maǵan jaıyn aıtty. Áı, kedeıler-aı, basqandy qaıteıin, qıt etse baı dep kijingenderiń ótedi-aý!..

...Baıdyń bir qarqyny kelgen kún eken. Úıeme tabaq et astyrypty. Qazy men qartany aıamaı-aq salypty. Syılap otyrǵan qonaǵy Berdibaı baqsy. Baqsy adam áýmeser kele me eken, álde ıshannyń ózi sol ma eken, Berdibaı meni shaqyryp alyp:

— Baıdyń toqalynyń qoınyna aparasyń ba? — dedi.

Qara toqal kózi jyltyńdap bólmeniń esiginen álsin-áli qaraıdy. Qonaq onan dáme etse, ol qonaqtan dáme etpeıdi deısiń be? Berdibaı baqsy irilik qylmaı-aq ezi sóılesse de bolatyn edi. Meni jumsap otyrǵany — muǵalim degen el kózinde oıynshyq bolǵannan shyǵar deımin. Áıtpese meniń kim ekenimdi bilse, Berdibaı ózi maǵan aıaq ushynan turyp qyzmet ister edi... Oı, zaman-aı, óttiń-aý!.. Teginde aqshasy qursyn, osy muǵalimdik meniń arymdy tógip bolar-aq...

Baıdyń saqtap júrgen eski qysalary bar. Et jep bolǵan soń:

— Azyraq kóńil kótereıik, shyraǵym, qysa oqısyń ba? — dedi.

«Áziret Áliniń» soǵysyn ándetip oqyp shyqtym. Baıdyń aıyzy qanyp tyńdady. Berdibaı baqsy arqasy qozyp, múlde kóterilip-kóterilip qoıady. Kórshi bólmeden báıbishe, toqal, buralyp Gúlsim keldi. Gúlsim ájesiniń syrtyna taman otyrdy. Ájesiniń ıyǵynan asa maǵan qaraıdy. Men de kózimniń qıyǵymen qaraımyn dep keıde oqyp otyrǵan jerimnen aırylyp qala beremin. Baı munymdy sezdi me, qalaı, bir jymıyp kúldi de qoıdy. Teginde beıli keń jaqsy adam-aý deımin...

...Úı tastaı qarańǵy. Dala jel, boraǵan qar syqyrlap mazany alyp tur...

Men uıyqtaǵan joqpyn. Aýnaqshyp jatyrmyn. Úıdi oılaımyn. Aýyldan ketkende úıdi, eki qatyndy saǵynbaspyn dep-aq oılap edim. Saǵynǵan da joq shyǵarmyn, biraq bir túrli mazam ketken sekildenedi. Kóńil bos, aldanysh joq. Ermek tabylsa júre bermeıtin nesi bar deısiń...

Kesheden bergi oıym — osy Gúlsimge qol salyp kórsem deımin. Qatynymnyń barlyǵy bolmasa men qartaıyp turǵan joqpyn ǵoı. Qatynyń bar dep betime baspas. Báribir, men ony túpkilikti alyp jatqan joqpyn... Oılaǵan saıyn erkim kete beredi. Búgin as úıge balalardy bir kórip shyǵaıynshy dep baryp edim, meniń artymnan Gúlsim de bardy. Men terezeniń qyryna súıenip turyp edim, ol peshke arqasyn súıeı turdy, ózi maǵan qarap jymıyp, kúledi. Balalardyń ishindegi esi kirgenderi birese Gúlsimge, birese maǵan jaltaqtap qaraıdy. Meniń ashýym kelip ketti. Ybyraıdyń uzyn tura balasyn «kórgensiz neme» dep jaqqa salyp-salyp jiberdim. Jap-jas bolyp sondaı nárseni sezbeı-aq qoısa qaıtedi eken?!

Berdibaı baqsym pyryldap uıyqtap jatyr. Aýzy aıtqany bolmasa, ar jaǵynda dármen joq-aý deımin. Qoı, qur dóńbekshigenshe baraıyn. Qyz toqaldyń koınynda jatqan shyǵar. Toqal oıaý jatty ne, uıyqtap jatty ne, báribir qyzdy qorǵamaıdy ǵoı, «muǵalimdikke keıip júnimdi jyqqansha, tirilip taǵy adam bolaıyn. Oıyn-qyzyqpen kóńilimdi kótereıin...»

...Qojyq shaqyrady degende as úıge barsam, balalardyń ákeleri shyǵar deımin, on shaqty adam qatarlasyp otyr. Kıimderi jalba-julba, ybyndary ketken ylǵı kedeıler. İshindegi bas kótergeni Qojyq qoı. Men bıyl muǵalim bolyp kelgenimde «mektep keńesin saılaımyz» degendi shyǵaryp, bastyǵy Qojyq qylyp tórt-bes adamdy saılaǵamyz. Sodan beri Qojyqtan qutyla almaı-aq kelem. Eki kúnniń birinde kelip joqty aıtyp, mazany alady da otyrady.

— Mektep jaıyn keńese keldik, — dedi Qojyq.

— Mynaý úı me, bul mal qamaıtyn saraı! — dep bireýler murnyn shúıiredi. Óz úıi ońyp turǵannan jaman sóziniń ashysyn qarashy!..

— Mynaý úıde balalar oqyǵan qurly aýrýǵa shaldyǵyp bolatyn. Sondyqtan ıa baıdyń qonaq úıin bosatyryp alý kerek. Bolmasa mektepti myna kórshi aýylǵa kóshirý kerek, onda daıyn turǵan úı bar. Jaqyn aýyl ǵoı, balalar qatynap oqyr, — dep Qojyq bastap edi, bylaıǵylar aýyz biriktirip qoıǵandaı:

— Sóıtý kerek! — dep shý ete qaldy.

Bul usynystarynyń ekeýi de maǵan jaǵymsyz. Qonaqúıin alsaq baı renjıdi. Mektep bóten aýylǵa ketse meniń kúıim kelmeıdi. Qaı kedeıdiń boqtyǵynyń arasyna baryp aýnap jatarmyn. Jáne Gúlsimmen tanysqanymnyń ózi jaqynda ǵana. Ony qıyp ketý degen maǵan ońaı soqpas. Muǵalimdikten taza bezýge aınalyp edim, osy Gúlsimge aınalǵan soń ǵana taza shyraıym ashylyp, tabanym turaqtaı basyldy ǵoı...

— Baıdyń úıin alýǵa bolmaıdy. Kelimdi-ketimdi qonaǵy bar. Bir aýyldyń qonaǵyn attandyryp otyrǵany jaramaǵan ba? Qaısyń qonaq qondyryp qaryq qylyp otyrsyńdar?.. Al, mektepti basqa aýylǵa kóshiremiz deseńder, onda menimen qosh aıtysasyńdar. Men qys ishinde artynyp-tarǵynyp kóship júre almaımyn. Jáne men mektep muǵalimi bolsam menen ruqsatsyz mektepti kóshire de almaısyńdar! — dep ashýmen qysqa kesip aıttym.

— Qojyq birdeme dep mińgirledi. Bylaıǵylary jaltaqtap birine-biri qarady. Ýa, qudaı, qashanǵydan buryn óltirip-aq boldy ǵoı. Ne de bolsa qolymda dáýren turǵanda, betterin tyrnap óleıin dep otyrmyn...

* * *

... Jaınaǵan jaz, báısheshegi qulpyryp, bulbuly saırap, jandy jegen jarany emdep jazatyn jaz! Sarqyraǵan saı, kúrkiregen ózen, jelkildegen kók keńildiń qoshyn keltirip túr. Bir jetiden beri ózim bir jasap qaldym.

Qyrsyqtan qutyldym, qara sıraq balalardy taratyp qoıa berdim. Aýylǵa júrip ketkendeı-aqpyn, Gúlsim qımaıdy.

— Erteń júrersiń, búginshe qonsaıshy, — dep jabysyp, ishi-baýyrymdy eljiretedi. Ózine ashyq sóılesip kórsem be eken, bolsa-bolmasa menimen aralasty ǵoı, qatynyń bar dep kemitpese, tıse taza ózin alar edim. Úsh qatyn alǵan qazaq az ba. Zańyn kórip alarmyz, aýylnaı men bolysqa bir-eki aıymnyń jalonasyn bersem, úni óshpeı me?!. Toqta, kele jatyr, Gúlsim ǵoı... qalqamdy aqtyq ret bir qushaqtap súıeıinshi...

* * *

... Qystaıǵy jalonamdy jıyp ákelip edim, ákem qýanyp qaldy. 180 som aqshany bir qoldan bergen soń az emes qoı. Aqshany oıynshyq kóretin baıaǵy dáýren qaıda. Oıbaı-aý, jyndylyq eken-aý, osy ákem shtatta bolys bolamyn dep partıa jıyp, 10 myń shashqan ǵoı.

—Bolys bolyp alǵan soń men de shyǵynymdy óndire bildim, jylǵa tolmaı eki ese bolyp, pulym ornyna tústi, — dep ákem, osy kúnge deıin jyr qylyp otyrady. Ol bir tasqan zaman ǵoı. Osy kúni ákemniń teńge túgil tıynǵa zar bolatyn kezi kóp....

Búgin eki qatynnyń ekeýin de sileıte urdym.

—Alty aıǵy qys bir kelip ketýdi bilmediń, — dep ekeýi birdeı burqyldaıdy. Onysyna ashýlanbas edim-aý, buryn ekeýi yzǵysyp birin-biri shandýmen otyrýshy edi, kelgennen beri baıqasam ym-jymdary birigip qalypty. Meniń kózimdi alyp sybyrlasyp sóılesýden de taıynatyn emes. Ońbaǵandar, kúńder, meniń kózime shóp salyp kórsin, ákelerin tanytyp qoıaıyn!..

* * *

...Áı, oıbaı-aý, myna qyrsyqqa ne shara? Masqara bolyp shynymen sol kóriske barmaqshymyn ba? Kóris degendi qaıdan shyǵarady eken? Jalonjamdy berip tursa oqytpady dep biz ókpelemeımiz ǵoı. Basqany bilmeımin, men ózim anyǵy ókpelemeımin. Barmaı bolmas, «barmaǵan adam jalonjasynan aırylady» depti ǵoı. Qystaı azap shekkendegi oıym osy jazǵy aıdyń jalonjasyn tekke jeý edi. Ony da durystyqpen boıǵa sińirmeıin degeni ǵoı... Qurysyp, amalyn tapsam, birdeme dep qutylarmyn, men endi kettim...

...Gazet! Mine taǵy bir sor! Aqsha úshin sorlap júrgenińmen, jumysy da joq, gazetke jazyl dep janymdy jaǵamnan aldy.! Ákem kedeı edi, úı ishime qarasyp turmyn desem:

— Aldymen kedeıdiń alyp oqýy kerek. Úkimet kedeı jumyskerdiki. Úkimet baspasózimen eldi tanystyrý muǵalimderdiń mindeti, — deıdi.

Aýzy-aýzyna juqpaıtyn bir batshaǵar eken, men bir aýyz sóz aıtsam on aýyz qylyp jaýap beredi:

— Muǵalimdik mindetińizdi shyn atqarǵyńyz kelse, baspasózden qashpańyz. Muǵalimniń baspasózsiz kúni joq. Gazet, jýrnal oqymasa, baspasózben el kedeıleriniń kúndelikti jumystaryna basshylyq qylyp otyrmasa, muǵalim bolǵandyǵy qaısy?! — dep ózimdi aınaldyryp, qazbalap barady. Qurysyn, shıq shyǵyp ketip júrer dep sasqanymnan aqshasyn bere qoıdym. Teginde osy muǵalimdik maǵan qol bolmas dep byltyrǵy bir oılaǵanym durysqa shyǵar ma eken?!

***

... Muǵalimder bas qosyp, kóńil kótereıik dep aıtady degen soń men de kosyldym. Eki qabat qyzyl úıdiń astyndaǵysyna baryp kirdik. Ústeldiń ústin shyny qaptap ketti... Qalaǵa buryn kóp aralaspaǵan sol ishimdiktiń jaıyn bilmeımin ǵoı, basynda qyzyǵyp iship otyryp, art jaǵynan ózimdi ózim toqtata almadym. Kóp sóılesem kerek, ne aıtyp, ne qoıǵanymdy onsha bile qoımaımyn. Masqara qylyp bar syrymdy ashyp tastaǵan bolmasam jarar edi... Jańa ana bir qara bujyr baqa muǵalimdi kórip edim, maǵan qarap kúlip:

— Seniń áli qos qatynyń bar-aý, —deıdi. Ony qaıdan esittiń desem:

— Túneý kúni iship otyrǵanda óziń aıtqansyń, — deıdi.

Teginde búldirgen bolarmyn deımin. Jalǵyz ol emes, qaı jaǵynan bolsa da búlingen shyǵarmyn. Bir aılyq jalonjamdy sol kúni alyp edim, odan bir tıyn qalmastan bitipti. Estiń taza ketkeni ǵoı, kózi tuzdaı jup-jýan bir áıeldi qushaqtap súıe bergenimdi bilemin. Baqa muǵalim sol áıelden aýrý juqtyryp aldym dep búgin júgirip dáriger izdep júr. Maǵan juqqan bolsa jatyp qaratatyn da jaı joq. Ne de bolsa elge baryp kórem de...

...Gazet! Túbime jettiń gazet. Aqsha bermeı qıqań shyǵarǵanymda osy soıqanyńdy janym sezgen eken ǵoı... Batyr-aý, osynyń báriniń anyǵyn bularǵa kim aıtyp berdi eken?... Mynany qarashy, buljytpastan jazyp qoıypty:

«...Ákesi on bes jyl bolys bolǵan, eldiń qanyn súlikteı sorǵan jalmaýyz... óz kúni úshin, aqsha úshin muǵalim bolyp júr. Bir óziniń ýyzdaı jas eki qatyny bar. Keńes mektebinde otyryp, bala tárbıeleýge laıyqty adam emes. Muǵalim qatarynan qýylý kerek!..»

Má, saǵan kerek bolsa!.. Ózimdi boqtap jazǵanymen qoımaı, taza qańǵyrtýdyń da jabdyǵyn qarastyrypty... Jazýshysy kim boldy eken? «Tilshi» dep qoıa salypty. Muny endi qaıtem? Toqta, bylaı isteý kerek bolar: «Tilshiniki ótirik. Kedeıdiń balasymyn, keńes úkimetin jan-tánimmen súıem...» dep ózimdi aqtap jaýap jazaıyn. Soń soń ótinish hat jazyp, meni de tilshilikke al deıin, meni qaralap jazǵan tilshiniń kim ekenin bildir deıin...

***

...Qurysyn, muǵalimdikten shyǵaryp tastady. Eki qatyn aldyń dep sotqa tartyp otyr. Sol shaqyrý qaǵazyn: «Seıit Tańatarov» dep jazypty, «Qudaıqulovty» iske alǵysyz qypty. Zań bilýshi edi dep Serkege jolyǵyp edim:

— Meniń baıaǵy sledovatel bolyp júrgendegi zań ózgermegen bolsa, onda bylaı edi: ekinshi qatyn alý úshin áýelgi qatynyn aıyrý kerek edi. Áýelgi qatynyn aıyrǵanǵa aýylnaı bolystan qaǵaz bolsa, sot esh nárse isteı almaıdy, sen de osyny istep kór. Al, ózgerip ketken bolsa, onshasyn men bilmeımin, — dedi.

Aýylnaı bolys qaǵazdy tegin bere qoıa ma, amal joq, shyǵynyna kóndim, bas qalsa bolady da, men de sony istep kóreıin..

***

... Túrmedemin. Aǵa da osynda jatyr eken. Men ústine keldim. Az kúngi kórgen qyzyq tús sıaqty bolyp buldyrǵa aınaldy. Aldymda qandaı kúnniń baryn bilmeımin. Teginde myqty qatem muǵalim bolǵandyqtan ǵoı deımin. Aqshaǵa qyzyǵyp qolymnan kelmeıtin nársege bas suǵýym kerek emes edi. Qaıta sot adamdary ádil eken, byltyrdan bergi úkimetten alǵan aqshańdy qaıtarasyń dep aıtar ma eken dep sastym..

Esil baq ushty. Eki qatyn betimen ketti. Áldekimdi qushaqtap jatyr eken? Gúlsim qaıda eken? Ýaı, dáýren, óttiń, kettiń, qaıteıin!..

1928.

---