InfoHub Logo

Aljır ult-azattyq revolúsıasy 1954 j. 1 qarashada bastalyp, segiz jylǵa jýyq sozyldy. Ol birden qarýly kúres túrinde júrdi jáne búkilhalyktyq sıpat aldy. Qala turǵyndary, fellahtar otarshyldarǵa qarsy kóteriliske shyqty. 1958 jyly kúzinde Aljırdi azat etý ulttyq maıdany (AAEUM) Aljır respýblıkasyn jarıalap, onyń ýaqytsha úkimetin taǵaıyndady. Aljırmen soǵysý Fransıa úshin ońaıǵa túspedi. Saıası daǵdarys shegine jetken kezde Fransıa parlamenti el basyna general Sharl de Golldi shaqyrdy (1958 j.). Ol respýblıka negizin qalap, qarsylyqtarǵa qaramastan AAEUM jetekshilerimen kelissóz bastaýǵa kiristi. Aqyry 1962 jyly el taǵdyryn referendým sheship, 3 shildede Aljır halqy bir adamdaı táýelsizdik úshin daýys berip, bostandyqqa jetti. 1962 jyly Quryltaı jınalysy Aljır Halyq Demokratıalyq Respýblıkasyn (AHDR) jarıalady. A. bin Bılla úkimet basqardy.

1964 jyly 8 qyrkúıekte Aljır konstıtýsıasy qabyldandy. El prezıdenttik respýblıka júıesine ótip, birinshi prezıdent bolyp A. bin Bılla saılandy. Azat etý ulttyq maıdany (AEUM) jalǵyz ǵana resmı túrdegi partıa bolyp esepteldi. Degenmen aýyldy jerlerde, qalalarda jaǵdaı jóndelmedi. 1965 jyly 1 mln adam jumyssyz bolyp, kóptegen óndiris oryndary iske qosylmady. Sosıalısik qurylysty madaqtaǵan A. bin Bıllanyń bedeli temendeı berdi. Ol Máskeýge jaqqanymen, óz elinde avtorıtarlykqa uryndy, basqalardyń pikirin tyńdaǵysy kelmedi. 1965 jyly 19 maýsymda áskerı basshylar tóńkeris jasap, el basyna X. Býmeden bastaǵan revolúsıalyq keńes keldi.

Jańa ókimet burynǵy qatelikterden kutylýǵa tyrysty. İshki jáne sheteldik kapıtalǵa biraz jeńildikter berildi. Endi Batys elderimen jaqyndasý qolǵa alyndy. Sosıalısik eldermen de qatynas saqtaldy. H.Býmeden jospary boıynsha ındýstrıalandyrýǵa kóp kóńil bólindi. Aýyl sharýashylyǵyn jańasha damytý, jumyssyzdyqty qysqartý sharalary qabyldandy. Sonymen birge 60-jyldar aıaǵynda shetel kapıtalyn bútindeı yǵystyrý kúsheıe tústi. 1971 jyly aqpanda munaı jáne gaz óndiris salasy memleket menshigine alyndy.

1971 jyly qarashada jańa agrarlyq reformalar qabyldanyp, el feodaldyk qatynastardyń qaldyqtaryn joıýǵa kiristi. Qalada turatyn jer ıelenýshilerdiń jeri memleketke ótip, onda kooperatıvter quryldy. Aýyldyq jerlerge jastardy jiberý, aǵartý jáne densaýlyk isin jaqsartý, t.b. batyl sharalar júrgizildi. Solardyń arqasynda halyq turmysy kádimgideı jóndelip, el ishindegi saıası ómir turaqtana tústi. 1966-1978 jyddary jumys orny 600 myńnan 1900 myńǵa ósti, dárigerlik kómek aqysyz boldy, kedeıler salyq tóleýden bosatyldy, eńbekaqy kóterildi, jumysshylar men sharýalardy qamsyzdandyrý isi damydy. Ár aýyldaǵy, kentterdegi komýna qukyǵy ulǵaıtyldy. 1978 jyly jeltoqsanda H.Býmeden qaıtys bolyp, prezıdent ornyna áskerı polkovnık Shadlı Bindjedıd taǵaıyndaldy.

Eldiń damýyndaǵy kelesi kezeń 1979-1988 jyldardy qamtydy. 1982-1983 jj. úkimet jekemenshik ıelikterge jer, jabdyqtar, t.b. satyp alýda jeńildikter berdi. Kooperatıvter taratyla bastaǵanda olardyń jerleri aýyl sharýashylyǵyndagy aýqatty toptarǵa berildi. 1986 jyly qańtarda ulttyq partıa biraz ózgerip, oǵan ultshyldyq jáne dinı tujyrymdar engizildi. Astyq jetispeıtin bolyp, azyq-túlik qymbattap ketti. Memleket qarjylandyrýy azaıǵandyqtan, óndiris oryndary jumysyn toqtatýǵa, bolmasa qysqartýǵa májbúr boldy. Áleýmettik qaıshshyqtar órshı túsip, 1988 jyly 4 qazanda Aljır qalasyndaǵy jastar beıbit sherýge shyǵyp, ókimetke narazylyq bildirdi. Oǵan qala kedeıleri, jumyssyz qalǵandar qosylyp, dúkenderdi tonaý, fırmalardy órteý, úkimet, sot keńselerin qıratý sıaqty dóreki isterge jol berildi. 1990-1992 jyldary Aljırdiń shet elderden alǵan qaryzy 24 mlrd. dollardan 27 mlrd. dollarǵa ósip, onyń paıyzyn tóleýge bir ǵana 1993 jyly 12 mlrd dollar qajet boldy. Ol munaı men gaz eksporty beretin paıdanyń 75%-na teń edi. Memleket sektoryndaǵy óndiris oryndary jekeshelendirýge berildi, dınar quny eki ese tómendedi, baǵalar bosatyldy, ekonomıka salalary shetelderge ashyq boldy.

1990-1991 jj. jergilikti jınalystar men parlament saılaýlary ótip, jeńiske Islamdyk saqtaý maıdany (ISM) jetken. Biraq, áskerı basshylyq ony moıyndamady. Eldi azamattyq soǵys órti sharpyp, 100 myń adamnyń jany qıyldy. 1996 j. referendým ıslamdy memlekettik din, arab tilin — memlekettik resmı til dep bekitti. 1999 j. prezıdent ornyna kelgen A.A.Bútiflıka ulttyq birlikti qalyptastyrýǵa shaqyryp, jaǵdaı biraz jóndele tústi.

---