InfoHub Logo

Altaıdyń asqaq jyrshysy
Maqsaty: (1 - slaıd) jerles jazýshy Oralhan Bókeıdiń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly maǵlumat berý, týǵan jerge degen maqtanysh súıispenshilik sezimderin qalyptastyrý, jazýshynyń shyǵarmalary arqyly adamgershilikke, jaýapkershilikke, barlyq jaqsy qasıetterge tárbıeleý, ádebı kitap oqýǵa tartý.
Kórnekiligi: Kitap kórmesi, ınteraktıvti taqta, sýretter, qanatty sózder, slaıdtar.

Barysy:
1 Júrgizýshi: Qaıyrly kún qurmetti kórermen qaýym! (2 - slaıd)
«Altaıdyń asqaq jyrshysy» atty Oralhan Bókeı shyǵarmashylyǵyna arnalǵan ádebı keshimizdi bastaımyz. Máńgilik aq qar jamylǵan asqar shyńdary, al eteginde aǵysy asaýdaı týlap jatqan Buqtyrma ózeni bar, qazaq Altaıynyń kıeli topyraǵynda dúnıege kelip, asa daryndy talantymen barsha qaýymdy tańǵaldyrǵan, Qatonqaraǵaı aýdanynyń «Qurmetti azamaty», Qazaq SSR Memlekettik Abaı syılyǵynyń, N. Ostrovskıı atyndaǵy Búkilodaqtyq ádebı syılyqtyń, «Molodaıa gvardıa», «Jalyn» baspalary syılyǵynyń laýreaty, «Qurmet belgisi» ordeniniń ıegeri jerles jazýshymyz Oralhan Bókeıdiń týǵanyna bıyl 75 jyl tolyp otyr.

Jazýshy D. Isabekov «Oralhan Bókeı... Osy bir esim qazaq ádebıetinde nebári 25 - 26 jyl ǵana ómir súripti. Sol az ǵana ǵumyrdyń ishinde ol týǵan ádebıetiniń aspanynda qus jolyndaı aıqyn iz qaldyrdy» dep jazǵan edi.
Qamshynyń sabyndaı qysqa ǵumyrynda qazaq ádebıetiniń klasıkalyq úlgileriniń qataryna qosylǵan, týǵan jeri, Altaıynyń móldir taý bulaqtaryndaı birden shóldi qandyratyn týyndylar qaldyryp ketken talant ıesi, fılosof, pýblısıs, dramatýrg, Oralhan Bókeı ómirinen biraz syr shertpekpiz.

B. Óskenbaev
«Aýylym». Ánin jazǵan T. Bazarbaev. Óleńin jazǵan J. Beısekov
(3 - slaıd) 2 júrgizýshi: Qazaq halqy qaster tutatyn kıeli esimderdiń birine aınalǵan, shyǵarmalar orys, aǵylshyn, fransýz, nemis, japon, vengr, arab, qytaı t. b. kóptegen halyqtar tilderine aýdarylyp shyqqan súleı sýretker Oralhan Bókeı 1943 jyldyń 28 qyrkúıeginde (4, 5, 6, 7, 8, 9 - slaıd) Shyǵys Qazaqstan oblysy, Qatonqaraǵaı aýdanynyń Shyńǵystaı aýylynda dúnıege kelgen. Ákesi Bókeı kóp sóılemeıtin, sóıleı qalsa sózi ótkir, qanjardaı qıyp túsetin, sózge sheshen, rýhy myqty, jany taza adam bolǵan. Anasy Kúlıa kóregen, dilmar, aýzyn ashsa kómeıi kórinetin ashyq kisi bolǵan. Keremet daýysy bar ánshi, óleń shyǵaratyn qasıeti de bolypty. Otbasynda jalǵyz ul Oralhan jóne Sholpan, Áımen, Lázzat, Mánshúk, Ǵalıa atty bes qyz bolǵan. Oralhan dúnıege kelgende soǵys jyldary bolǵandyqtan, ákesi Oral qalasyna eńbek maıdanyna attanǵan kez eken. Anasy Kúlıa ákesi eńbek maıdanynan aman - esen oralsyn dep yrymdap, sábıdiń atyn Oralhan dep qoıypty.

A. Iskakova
«Týǵan el» Ánin jazǵan M. Saǵatov. Óleńin jazǵan N. Álimqulov
1 júrgizýshi: (11 - slaıd) O. Bókeı 1961 jyly Shyńǵystaıdyń Sultanmahmut Toraıǵyrov atyndaǵy orta mektebin tamamdap, sonda pıoner vojatyı, keıin «Altaı» keńsharynda traktorshy bolyp eńbek etken. Ádebıetke degen qushtarlyǵy 1963 jyly Qazaq Memlekettik Ýnıversıtetiniń jýrnalısıka fakúltetine alyp keldi. Sonda da ol ómirden qol úzbeı, syrttaı oqyp, aýyldaǵy jumysyn jalǵastyrdy. Ýnıversıtettiń ekinshi kýrsynan bastap aýdandyq gazetke aýysty. 1968 jyly ýnıversıtetti tamamdap, óz óńirindegi «Bolshenarym» aýdanyndaǵy «Eńbek týy» jáne Shyǵys Qazaqstan oblystyq «Komýnızm týy» gazetterinde tilshilik qyzmetter atqardy.(12 - slaıd) Ara - tura Almatydaǵy «Lenınshil jas» gazetine maqala - ocherkterin jiberip turady. Qalamy júırik, oılary otty, jalyndy jasty gazettiń sol kezdegi bas redaktory Sherhan Murtazanyń qyraǵy kózi qalt jibermedi, Oralhandy ózine jumysqa shaqyrdy. Sóıtip 25 jastaǵy jas jýrnalıs Oralhan Bókeı Almatyǵa kelip, «Lenınshil jas» kázirgi «Jas Alash» gazetinde ádebıet jáne óner bóliminiń meńgerýshisi boldy. Pýblısısıkaǵa dańǵyl jol osylaı ashyldy.
Budan keıin 1974 - 1983 jyldary «JULDYZ» jýrnalynyń proza bóliminde qyzmet atqardy. 1983 jyly «Qazaq ádebıeti» gazetinde bas redaktordyń orynbasary, 1991 jyldyń qazan aıynan osy gazettiń bas redaktory bolyp taǵaıyndaldy. (13, 14, 15 - slaıd)
Oralhan Bókeı búl gazette óziniń óshpes qoltańbasyn, qaldyrǵan. Sol qoltańba - ózgerister men jańalyqtar, jańa aıdarlar óziniń ómirsheńdigimen erekshelenedi. Mysaly, «Qumsaǵat» aıdary úlkendi - kishili oqıǵa, jańalyqtarǵa baǵa berer oqyrman hattaryn jarıalap turdy. Sol arqyly belgili bir kesimdi ýaqyt aralyǵynda ne joǵalttyq, ne taptyq degen saýalǵa jaýap izdedi. «Syr sandyqty ashyp qara» aıdarynyń aramyzdan erte ketken aqyn - jazýshylardyń buryn jarıalanbaǵan shyǵarmalaryn, jazysqan hattaryn, estelikterin jaryqqa shyǵarýda ýaqyt ýyty men zamana jeli sarǵaıtqan qoljazbalar, kóne fotosýretterdi izdep taýyp, oqyrmandarǵa jetkizýdegi mańyzy zor boldy.

Abdykarımova Gúlnúr
«Tildesken týǵan dala tabıǵatpen...»
Jaz shyqsa da seziledi yzǵar áli,
Altaı da qabaq túıip syzdanady.
Qaraǵaılar kóz tiged Almatyǵa,
Qaıda júr - dep Muztaýdyń muzbalaǵy.
Qosylǵan alamanǵa bala kezden,
Saqta ony, deýshi edik til men kózden.
Qazaǵynyń pyraǵy, Qulageri,
Qara sózi artyq ed, óleń sózden.
Pir tutyp jastaıynan danalardy,
Úlgi etip Sherhandaıyn aǵalardy.
Taý balasy ekenin moıyndatyp,
Tyń súrleýge ol talaı dara bardy.
Tildesken týǵan dala, tabıǵatpen,
Elitken zamandasyn aqıqatpen.
Buqtyrmadaı aryndy, úlken talant,
Kelisip qalaı jatyr baqılyqpen.
Oralmaı ózi shyqqan tuǵyryna,
Jem bermeı óz qolymen ker buǵyǵa.
Ómiri saǵynyshyn bolsa almaǵan,
Bir kelmeı Shyńǵystaıdaı aýylyna.
Sóz - ónerden aradaı bal izdegen,
Tildespeı qaıda ketti Qar qyzymen.
Aspan shal da tileıdi kórisýdi,
Aspan shal da tileıdi kórisýdi,
Bókeıdiń tulpar tuıaq jalǵyzymen.
Bıigine ónerdiń samǵaı baryp,
Pendelikpen tómende turmaı qalap.
Halqynyń júregine oryn aldy,
Qazaqtyń úrkerine ózi aınalyp.

2 júrgizýshi: Oralhan Bókeıdiń maqalalaryndaǵy erkindik, eshkimge jaltaqtamaıtyn týrashyldyq, batyldyq, ol zaman úshin úlken jańalyq edi. Onyń Qazaqstan ǵana emes Reseı qarmaǵyndaǵy qandastardyń qamyn oılap, joǵyn joqtaýy azamattyq tulǵasyn aıshyqtaı tústi. «Qazaq ádebıeti» gazetiniń Astrahan oblysyndaǵy kúnderinen týǵan «Edildiń boıy en toǵaı» (Q. Á. 28. 12. 89) atty maqalasynda: Astrahandi qonystanǵan 140000 qazaqtyń áli kúnge deıin mádenı ortalyǵy uıymdaspaǵanyn, qazaq tilinde BAQ - y joqtyǵyn aıtqan.(16, 17 - slaıd) Sondaı - aq Shalkıiz, Qaztýǵan jyraý, Asan qaıǵy, Qurmanǵazy syndy bútin bir eldiń mańdaıyndaǵy jaryq juldyzdary eskerýsiz, eleýsiz qalǵanyn; Qazaq halqy men handyqtarynyń tarıhy, arhıtektýralyq muramyz - kóne qalalar men saraılardyń orny jyp - jylmaǵaılanyp, jermen jeksen kúı keship jatqandyǵyn; (18 - slaıd) KSRO halyq depýtattyǵyna birde - bir qazaq saılanbaǵanyn ashyp aıtty. Bul óz kezinde eshkimniń batyly baryp qozǵaı bermeıtin taqyryp edi. Oralhan Bókeı pýblısısıkasyn paraqtaǵanda onyń ult tiliniń shyn janashyry bolǵanyn kóremiz.
Toqtamysov Erkebýlan
O. Bókeıge arnalǵan «Birtýar» atty óleńi oqylady. Aq bas Altaıdyń aq buqaq Aqyny -
Kerbuǵa sekildi Qazaqtyń kerbezi!
Oǵlan Oılary tuńǵıyq tebirenip,
Arýdaı Sezimi tákáppar emirenip,
Ózendeı býyrqanyp tasyǵan arnasy;
Buryńǵy Áýlıe. Keshegi Jyraýlar jalǵasy -
Sunqardaı shúıilip,
Lashyndaı túıilip,
Tuıǵyndaı tolǵanǵan;
Tilegi Alashqa,
Júregi Altaıǵa aınalǵan,
Qalamy ǵaryshpen súıisip,
Kindigi Eline baılanǵan -
Oralhan!
Shoqpardaı mańdaıdan sheksizdik shashyrap,
Bolmysy jaralǵan bir tentek Armannan.
Tylsymnan tylsymǵa tylsym bop jalǵanǵan -
Kókirek kózinen aqqýdaı suńqyldap,
Erkindik qyrandaı qomdanǵan!
Átteń - aı!
Dúnıa - aı, ne degen sholaqsyń?!
Naızaǵaı otyndaı jarq etip Bes Kúnnen,
Jan aǵa, o, nege tym erte kóshtiń sen?!
Sendegi ár Sózde - Qos Álem shalyqtap,
Qudaıdyń «daýysy» qupıa estilgendeı!
Janardan sorǵalap jalǵanǵa jańbyr - muń,
Ókindik órtenip, óksik jep opyndyq...
Qaıteik, Sup - sýyq syzyǵy syzylsa Taǵdyrdyń...
Jan Aǵa! Ólimnen qorqatyn mynaý bir álemge
Ólmeıtin Sózińdi qaldyrdyń!
1 - júrgizýshi. Ádebıetke ózindik órnegin sala kelgen qalamger oqyrmanyn ózgege uqsamaıtyn qoltańbasymen tańǵaldyrdy. 1970 jyly Almatyda jaryq kórgen «Qamshyger» atty tuńǵysh povestter men áńgimeler jınaǵy erekshe únimen oqyrmandardy eleń etkizdi.
«Meniń poves, áńgimelerimniń sújetteri týǵan jer, jastyq shaǵymda bolǵan oqıǵalar týraly estelikterge toly, - dep jazdy ol. - Meniń jerlesterim - qazaqtar, som minezdi, shynshyl jáne ashyq júrekti adamdar. Meniń týǵan jerge adal jerlesterim ór minezdi, eńbekqor, erjúrek jáne shynshyl adamdar. Áıteýir, ne jazsam da óz zamanymdy, sol zamanda mańdaı terin tógip júrgen qarapaıym eńbek adamdaryn tilge tıek etýge tyrysamyn.

Shyǵys Qazaqstan obylysy, Aıagóz qalasy,
«№10 qazaq mektep - gımnazıasy»KMM
Qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi:
Shansharbaeva Almagýl Jýmataevna
Altaıdyń asqaq jyrshysy júkteý