Altyn Orda (Hİİİ - HİVǵ. ǵ.)
Sabaqtyń taqyryby: Altyn Orda (Hİİİ - HİVǵ. ǵ.)
Sabaqtyń maqsaty:
● Altyn Orda memleketiniń qurylýyn, saıası ekonomıkalyq damý erekshelikterin túsindire otyryp, Ordanyń álsireý sebepterin ashý;
● Altyn Orda memleketiniń tarıhyn basqa memlekettermen salystyra otyryp, oqýshylardy óz betinshe qorytyndy jasaýǵa úıretý, izdeniske baýlaý.
● Oqýshylardy óz Otanynyń tarıhyna qurmetpen qaraýǵa, ultjandylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Ádisi: belsendi oqytý ádisteri, syzba, keste qurý, aýyzsha saýalnama, suraq - jaýap, t. b.
Kórnekiligi: sýretter, «Altyn Orda» kartasy, «Altyn Orda» ensıklopedıasynyń ılústrasıalary, syzbalar,
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý kezeńi:
Oqýshylardyń zeıinin sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý:
Test suraqtary:
1. XII ǵasyrdyń sońynda monǵol dalalarynda bılik qurǵan kimder?
A) qypshaq hany
á) Horezmah
b) Qytaı boǵdyhany
v) Temújin
2. Monǵol - tatar shapqynshylyǵy kezinde Ońtústik Qazaqstan da bılik kimniń qolynda boldy?
a) horezshah
á) qypshaq hany
b) qytaı boǵdyhany
v) Arslan han
3. Shyńǵyshannyń bılik qurǵan jyldaryn tabyńdar?
a) 1200 - 1227 jj.
á) 1213 - 1237 jj.
b) 1155 - 1206jj.
v) 1206 - 1227j. j.
4. Shyńǵyshan áskerı Jetisýǵa qashan baryp kirdi?
a) 1206j.
á) 1208j.
b) 1219j.
v) 1213 j.
1. 1219 jyly Monǵol áskerleri qaıda attandy?
a) Qytaıǵa
á) sibirge
b) Deshti qypshaqqa
v) Maýarannahrǵa
6. Jetisýdy monǵoldar qalaı baǵyndyrdy?
a) beıbit jolmen
á) zorlyq ádisimen
b) durys jaýap joq
v) barlyq jaýaby durys
7. Monǵoldar ońtústik ólkemizdi qalaı baǵyndyrdy?
a) zorlyq ádisimen
á) óz erkimen qosyldy
b) durys jaýap joq
v) barlyq jaýaby durys
8. Otyrar apaty qashan boldy?
a) 1219 - 1220jj.
á) 1218j.
b) 1216 - 1217jj.
v) 1219j.
9. Monǵoldardyń ortalyq azıany jaýlap alýy qaı jyly aıaqtaldy?
a) 1224 j.
á) 1216j.
b) 1219j.
v) 1237j.
10. Qaı ulysqa Qazaqstannyń aımaqtary kirgen joq?
a) Úgedeı ulysy
á) Shaǵataı ulysy
b) Tóle ulysy
v) Joshy ulysy
İİİ. Jańa sabaqtyń jospary:
1. Altyn Ordanyń qurylýy..
2. Altyn Ordanyń qoǵamdyq qurylysy,
3. Altyn Ordanyń álsireýi.
Bul taqyryptaǵy orasan zor aımaqty baǵyndyrǵan monǵoldar qurǵan memlekettiń ataýy, jer aýmaǵy, bıleýshileri oqýshylardy qyzyqtyratyny sózsiz. Aldymen «Altyn Orda» ataýynyń shyǵýyn derekterge súıenip túsindiremin.
Jazba derekterde:
«Altyn Orda» ataýy XVI ǵasyrdyń aıaǵynda paıda bolǵan - Orys derekterinde «Altyn Orda dep atalsa, Juńǵonyń tarıhı derekterinde « qypshaq ordasy dep ataldy.
Eýropa saıahatshysy Plano Karpını:
«Altyn Orda» dep monǵol Úgedeıdiń balasy Kúıikti uly han etip han taǵyna otyrǵyzǵan kezdegi altynmen áshekeılengen kıiz úıdi ataǵan.
«Shyńǵysnama shejiresinde»:
Shyńǵyshan Batýdy Joshynyń ornyna han etip saılaǵanda bosaǵasyn altynmen aptaǵan Altyn Ordaǵa kirgizgendigi aıtylady t. b.
Altyn Orda - Joshy ulysynyń ornyna qurylǵan alǵashqy iri memleket.
Tapsyrma: «Altyn Ordanyń» handary men olardyń tusyndaǵy mańyzdy oqıǵalar týraly kesteler qurý tapsyrmasy:
Batyı han(«Saıyn han» )
- 1227 - 1255 j. j. Altyn Ordany bılegen.
- 1236 - 1242 j. j. batysqa joryq
Berke han
- 1257 - 1266 j. j. saıası, ekonomıkalyq jaǵynan jaqsy damydy. Egıpet sultany Beıbaryspen dostyq qatynas.
- ıslam dinin qabyldaıdy.
- táýelsiz memleket b.
- 1266 j. Kavkazǵa joryqta qaza tabady.
Meńgý - Temir
- 1266 - 1280 j. j. han taǵyna otyrady.
- 1271 j. Vızantıaǵa joryq jasaıdy, onymen beıbit kelisimge keledi
- Jerorta teńizi elderimen saýda baılanysyn jasaıdy.
- túrki halyqtarymen baılanys nyǵaıdy.
- Noǵaı sıaqty qolbasshylardyń bedeli kóterildi.
Tohty han
- 1290 - 1312 j. j. eldiń saıası bedeliniń ósýine zor úles qosty.
- Iran, Kavkaz, Egıpet elderimen saýda baılanysyn jaqsartty.
Ózbek han
- 1312 - 1342 j. j. eldiń gúldenip, kúsheıýi kezi..
- qalalyq ómirdiń damýyna kóńil bóldi.
- Saraı - Berkede jańa ǵımarattar men meshit saldyryp, qalany kórkeıtti.
- medrese saldyrdy, ıslam dininiń damýyna úles qosty.
- Islam - memlekettik din b.
Qoǵamdyq qurylymy
--------↓
-------Han
↓-----------------------------------↓
Áskerı bılik ----------------- Azamattyq bılik
Túmenbasy, myńbasy ------- ýázirler
Bekler bek ------------------- málikter
Basqaqtar -------------------- darýǵalar
Jazýy - uıǵyr jazýy,
İs - qaǵazdar jazýshy -«bilikshiler»
Altyn Ordanyń álsireý sebepterin atap, jazyp alý:
- HİÚ ǵ. İİ jart. ishki alaýyzdyq kúsheıdi;
- 1357 - 1380 j. j. 20 - dan astam adam han b.;
- Taq úshin talasta birin - biri óltirgen;
- Mamaı han Kýlıkovo dalasynda orys áskerinen jeńiledi
- Osyny paıdalanǵan Joshy hannyń urpaǵy Toqtamys Altyn Orda bıligin óz qolyna alady.
- 1382 j. Máskeýge basyp kirip, órtep jiberedi.
- Maýerennahr men kavkaz jerine birneshe shabýyl jasaıdy.
- Ámir Temirdiń birneshe ret joryǵy saldarynan qatty álsiredi..
- HÚ ǵ. ort. Birneshe handyqqa ydyrap ketti.
- HÚİ ǵ. basynda qulady.
İÚ. Sabaqtyń bekitý:
♦ Altyn Orda qansha ýaqyt ómir súrdi?
♦ Altyn Orda týraly málimetterdi qandaı derekterden bilemiz?
♦ «Orda» uǵymy qandaı maǵynany bildiredi?
♦ Musylman dini qaı handardyń tusynda qabyldandy?
♦ Altyn Ordanyń ydyraýyna ne sebep boldy?
Ú. Baǵalaý:
Úİ. Úıge tapsyrma: Taqyryp sońyndaǵy suraqtarǵa jaýa berý. Qosymsha ádebıetterdi oqý - «Altyn Orda» Ensıklopedıasy
Sabaqtyń maqsaty:
● Altyn Orda memleketiniń qurylýyn, saıası ekonomıkalyq damý erekshelikterin túsindire otyryp, Ordanyń álsireý sebepterin ashý;
● Altyn Orda memleketiniń tarıhyn basqa memlekettermen salystyra otyryp, oqýshylardy óz betinshe qorytyndy jasaýǵa úıretý, izdeniske baýlaý.
● Oqýshylardy óz Otanynyń tarıhyna qurmetpen qaraýǵa, ultjandylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Ádisi: belsendi oqytý ádisteri, syzba, keste qurý, aýyzsha saýalnama, suraq - jaýap, t. b.
Kórnekiligi: sýretter, «Altyn Orda» kartasy, «Altyn Orda» ensıklopedıasynyń ılústrasıalary, syzbalar,
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý kezeńi:
Oqýshylardyń zeıinin sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý:
Test suraqtary:
1. XII ǵasyrdyń sońynda monǵol dalalarynda bılik qurǵan kimder?
A) qypshaq hany
á) Horezmah
b) Qytaı boǵdyhany
v) Temújin
2. Monǵol - tatar shapqynshylyǵy kezinde Ońtústik Qazaqstan da bılik kimniń qolynda boldy?
a) horezshah
á) qypshaq hany
b) qytaı boǵdyhany
v) Arslan han
3. Shyńǵyshannyń bılik qurǵan jyldaryn tabyńdar?
a) 1200 - 1227 jj.
á) 1213 - 1237 jj.
b) 1155 - 1206jj.
v) 1206 - 1227j. j.
4. Shyńǵyshan áskerı Jetisýǵa qashan baryp kirdi?
a) 1206j.
á) 1208j.
b) 1219j.
v) 1213 j.
1. 1219 jyly Monǵol áskerleri qaıda attandy?
a) Qytaıǵa
á) sibirge
b) Deshti qypshaqqa
v) Maýarannahrǵa
6. Jetisýdy monǵoldar qalaı baǵyndyrdy?
a) beıbit jolmen
á) zorlyq ádisimen
b) durys jaýap joq
v) barlyq jaýaby durys
7. Monǵoldar ońtústik ólkemizdi qalaı baǵyndyrdy?
a) zorlyq ádisimen
á) óz erkimen qosyldy
b) durys jaýap joq
v) barlyq jaýaby durys
8. Otyrar apaty qashan boldy?
a) 1219 - 1220jj.
á) 1218j.
b) 1216 - 1217jj.
v) 1219j.
9. Monǵoldardyń ortalyq azıany jaýlap alýy qaı jyly aıaqtaldy?
a) 1224 j.
á) 1216j.
b) 1219j.
v) 1237j.
10. Qaı ulysqa Qazaqstannyń aımaqtary kirgen joq?
a) Úgedeı ulysy
á) Shaǵataı ulysy
b) Tóle ulysy
v) Joshy ulysy
İİİ. Jańa sabaqtyń jospary:
1. Altyn Ordanyń qurylýy..
2. Altyn Ordanyń qoǵamdyq qurylysy,
3. Altyn Ordanyń álsireýi.
Bul taqyryptaǵy orasan zor aımaqty baǵyndyrǵan monǵoldar qurǵan memlekettiń ataýy, jer aýmaǵy, bıleýshileri oqýshylardy qyzyqtyratyny sózsiz. Aldymen «Altyn Orda» ataýynyń shyǵýyn derekterge súıenip túsindiremin.
Jazba derekterde:
«Altyn Orda» ataýy XVI ǵasyrdyń aıaǵynda paıda bolǵan - Orys derekterinde «Altyn Orda dep atalsa, Juńǵonyń tarıhı derekterinde « qypshaq ordasy dep ataldy.
Eýropa saıahatshysy Plano Karpını:
«Altyn Orda» dep monǵol Úgedeıdiń balasy Kúıikti uly han etip han taǵyna otyrǵyzǵan kezdegi altynmen áshekeılengen kıiz úıdi ataǵan.
«Shyńǵysnama shejiresinde»:
Shyńǵyshan Batýdy Joshynyń ornyna han etip saılaǵanda bosaǵasyn altynmen aptaǵan Altyn Ordaǵa kirgizgendigi aıtylady t. b.
Altyn Orda - Joshy ulysynyń ornyna qurylǵan alǵashqy iri memleket.
Tapsyrma: «Altyn Ordanyń» handary men olardyń tusyndaǵy mańyzdy oqıǵalar týraly kesteler qurý tapsyrmasy:
Batyı han(«Saıyn han» )
- 1227 - 1255 j. j. Altyn Ordany bılegen.
- 1236 - 1242 j. j. batysqa joryq
Berke han
- 1257 - 1266 j. j. saıası, ekonomıkalyq jaǵynan jaqsy damydy. Egıpet sultany Beıbaryspen dostyq qatynas.
- ıslam dinin qabyldaıdy.
- táýelsiz memleket b.
- 1266 j. Kavkazǵa joryqta qaza tabady.
Meńgý - Temir
- 1266 - 1280 j. j. han taǵyna otyrady.
- 1271 j. Vızantıaǵa joryq jasaıdy, onymen beıbit kelisimge keledi
- Jerorta teńizi elderimen saýda baılanysyn jasaıdy.
- túrki halyqtarymen baılanys nyǵaıdy.
- Noǵaı sıaqty qolbasshylardyń bedeli kóterildi.
Tohty han
- 1290 - 1312 j. j. eldiń saıası bedeliniń ósýine zor úles qosty.
- Iran, Kavkaz, Egıpet elderimen saýda baılanysyn jaqsartty.
Ózbek han
- 1312 - 1342 j. j. eldiń gúldenip, kúsheıýi kezi..
- qalalyq ómirdiń damýyna kóńil bóldi.
- Saraı - Berkede jańa ǵımarattar men meshit saldyryp, qalany kórkeıtti.
- medrese saldyrdy, ıslam dininiń damýyna úles qosty.
- Islam - memlekettik din b.
Qoǵamdyq qurylymy
--------↓
-------Han
↓-----------------------------------↓
Áskerı bılik ----------------- Azamattyq bılik
Túmenbasy, myńbasy ------- ýázirler
Bekler bek ------------------- málikter
Basqaqtar -------------------- darýǵalar
Jazýy - uıǵyr jazýy,
İs - qaǵazdar jazýshy -«bilikshiler»
Altyn Ordanyń álsireý sebepterin atap, jazyp alý:
- HİÚ ǵ. İİ jart. ishki alaýyzdyq kúsheıdi;
- 1357 - 1380 j. j. 20 - dan astam adam han b.;
- Taq úshin talasta birin - biri óltirgen;
- Mamaı han Kýlıkovo dalasynda orys áskerinen jeńiledi
- Osyny paıdalanǵan Joshy hannyń urpaǵy Toqtamys Altyn Orda bıligin óz qolyna alady.
- 1382 j. Máskeýge basyp kirip, órtep jiberedi.
- Maýerennahr men kavkaz jerine birneshe shabýyl jasaıdy.
- Ámir Temirdiń birneshe ret joryǵy saldarynan qatty álsiredi..
- HÚ ǵ. ort. Birneshe handyqqa ydyrap ketti.
- HÚİ ǵ. basynda qulady.
İÚ. Sabaqtyń bekitý:
♦ Altyn Orda qansha ýaqyt ómir súrdi?
♦ Altyn Orda týraly málimetterdi qandaı derekterden bilemiz?
♦ «Orda» uǵymy qandaı maǵynany bildiredi?
♦ Musylman dini qaı handardyń tusynda qabyldandy?
♦ Altyn Ordanyń ydyraýyna ne sebep boldy?
Ú. Baǵalaý:
Úİ. Úıge tapsyrma: Taqyryp sońyndaǵy suraqtarǵa jaýa berý. Qosymsha ádebıetterdi oqý - «Altyn Orda» Ensıklopedıasy
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Nelikten men jáne meniń mektebim ózgerýi kerek?
