InfoHub Logo

Ápkesimen birneshe saǵattan beri kógalda otyrǵan Alısa nemen aınalysaryn bilmedi. Ápkesi kitap oqyp otyr. Shildeniń ystyǵy men japyraqtar sybdyry Alısanyń ishin pystyryp, uıqysyn keltirdi. Ápkesiniń kitabyna birneshe ret úńilgen ol kitapta qyzyqty sýretter men ázil áńgimeler joq ekenine kózi jetip, kúrsinip qoıdy. «Álde, túımedaqtan gúltáj jasasam ba eken?» dep oılady ol bir sát.

Biraq Alısa qozǵalýǵa erindi. Kenet onyń qasynan biraq Qoıan quıǵytyp óte shyqty. «Qudaıym-aı, keshiktim-aý! Keshiktim ǵoı!» dep zarlap bara jatyr. Qoıan saǵatyna taǵatsyzdana qa rap qoıady. Alısa atyp turyp, Qoıannyń sońynan tura júgirdi. Ol Qoıannyń artynan júgirip otyryp baqtyń shetine shyqty. Dýaldyń astynan úlken in kórindi. Alısa Qoıannyń izinshe inge kirdi. İn týnelge kóbirek uqsaıdy eken. Kenet Alısa baıqamaı, qudyqqa qulap tústi. Nege ekeni belgisiz, Alısa tómen qaraı óte baıaý quldılady. Jan-jaǵyna tańyrqaı qarady. Qudyqtyń qabyr ǵasyna aınaldyryla qoıylǵan sórelerdegi ydys-aıaqtar men kitaptardy, portretter men kóne teńiz kartalaryn kórdi. Osy zattardyń bári Alısaǵa joǵa ry qaraı jáımen júzip jatqandaı boldy. Osylaı tómen quldılap kele ja typ, uıyqtap ketedi. Ol úıilgen qurǵaq japyraqtardyń ústine top etip túskende baryp oıanady. Alısa «Qoıannan kóz jazyp qalmaıyn» dep odan ári qaraı júgirdi. Buryshty aınala bere, ol úlken dóńgelek zaldan biraq shyqty.

Biraq munda Qoıan kórinbedi. Zaldyń terezesi joq eken. Óte kishkentaı bir esik tur. Biraq Alısa ol esikke syımaıtyn sıaqty. Zaldyń ortasynda hrýstal shynydan jasalǵan ústel tur. Ústelge jaqyn kelgen Alısa kishkentaı shólmekti kórdi. Shólmektiń moınyna qaǵazdan qulaqsha baılanyp, oǵan altyndalǵan úlken áriptermen «MENİİSH» dep jazylypty. Alısa batyldanyp, shól mektegi sýsyndy iship aldy. Sol-aq eken, ol bir tindep kishi reıeberdi, kishi reıeberdi. «Sumdyq-aı! — dep aı ǵaılap jiberdi Alı sa.

— Men garmon sıaqty jıyry lypbara jatyrmyn». Shynyn da, onyń boıy endi jıyr ma santımetrge de jetpeı qaldy. «Alaqaı, endi kishkentaı esikten kire alatyn bol dym!» dedi Alısa qýanyp.

Esikti ashqan Alısa keremet gúl baǵyn kórdi. Kenet bireýdiń júrip kele jatqan dybysy shyqty. Bul ádemilenip kıinip alǵan aq Qoıan edi. Alısa onyń «O, Gersogıná! Baıǵus aıaqtarym-aı! Endi ol meniń basymdy kesedi. Qap, qudaı-aı, qaıda túsirip aldym eken?!» dep, jan-jaǵyn qarmanyp, birdeńeni izdegen aıanyshty daýysyn estidi. Anadaı jerde árli-berli sendelip júrgen Alısany baıqap qalǵan Qoıan ashýlanyp:

— Asá! Tez bar da, úıden meniń qolǵabym men jelpýishimdi alyp kel! Jyldam! — dep aıǵaılady. Kútpegen jerden shyqqan aı ǵaı dan qorqyp ketken Alısa qoıannyń úıineqaraı júgire jóneldi. «Ol meni qyzmetshisi dep oılap qaldy ǵoı deımin» dep oılady júgirip bara jatyp. Alısa úıshikke kirdi. Úıdiń ishi shaǵyn ári muntaz daı tap-taza eken. Jelpýish pen birneshe jup qolǵaptardy alyp, keri bur yla bergen Alısanyń kózine shokolad qosylǵan tátti nan tústi. «Qarnymnyń ashqanyn-aı!» dep, Alısa tátti nannyń bir úzimin aýzyna salyp jiberdi. Kenet Alısa óse bastady. Tipti, basy tóbege tirelip qaldy. Sol sátte úıge abyrjýly Qoıan kiredi, Alısany kórip, sileıip turyp qalady. — Nannan kishkene ǵana jep edim, toqtaýsyz ósip baramyn. Qazir úıdiń tóbesin tesip shyǵarmyn, — dedi Alısa kináli keıippen.

— Sen Asá emes ekensiń ǵoı! — dedi Qoıan keıip. Alısa «ıá» degendeı basyn ızep, odan ári óse tústi. Qoıan Alısaǵa nandy usynyp, «Ekinshi jaǵynan tiste» dep buıyrdy. Sol-aq eken, Alısa qaıta kishireıe bastady. Al Qoıan jelpýishi men qolǵabyn ala sap: «Gersogıná basymdy kesetin boldy-aý!» dep úıden júgirip shyǵyp ketti. Esikke syıatyndaı kishireıgen Alısa bul aradan ketýge asyqty. Shyǵa sala, tıtyqtap sharshaǵansha júgirdi. Kenet, ol óziniń tez arada qaıta ósý kerek ekenin túsindi. «Endi qalaı óssem eken? Ol úshin birnárse ishýim, ne jeýim kerek shyǵar» dep oılady ol. Jan-jaǵyna qarap edi, kózine jeıtin eshteńe túse qoımady. Aınala qaptaǵan gúlder men butalar. Aralarynda bir úlken sańyraýqulaq ósip tur. Alısa sańyraýqulaqqa jaqyndady. Baıqap qarasa, boıy sańyraýqulaqtan kishileý sıaqty. Alısa aıaǵynyń ushymen turyp qarap edi, sańyraýqulaqtyń ústinde barlyq aıaq taryn bir-birimen aıqastyryp tastap, qannen qa persiz kalán shegip otyrǵan dáý kógildir qyryq aıaqpen kózderi túıisip qaldy.
Qyryqaıaq Alısadan:

— Sen kimsiń? — dep erine surady. Alısa tańerteńnen beri birese úlkeıip, birese kishireıip, qanshama ret ózgergendikten, kim ekenin ózi de bilmeı turǵanyn uıala aıtty. — Boıyńnyń qandaı bolǵanyn qalaısyń? — dedi qyryqaıaq.

— Maǵan báribir, tek qaıta-qaıta ózgere bermese boldy, — dep asyǵys jaýap berdi Alısa.

— Sańyraýqulaqtyń bir sheti seni ósirse, ekinshi she ti kishi reıtedi, — dedi qyryqaıaq. Alı saǵa sańyraýqulaq dóńgelek bolǵandyqtan, eki shetin tabý qıyn boldy. Ol sańyraýqulaqtyń basyn qoly jetkenin shequshaǵyna syıǵyzyp alyp, eki shetinen eki tilimin julyp aldy. Oń qolyndaǵy tilimdi jep kórgeni sol eken, ol óziniń kishireıip bara jatqa nyn sezdi. Sol qolyndaǵy tilimin jegende óse bastady. Ol ormandy aralap kele jatyp myń qubyldy. Óziniń áý bastaǵy qalpyna kelgenshe bir úlkeıip, bir kishireıdi. Alısa azǵana júrgen soń, aǵash arasynan bir úı kórindi. Esik aldynda uzyn ústel tur. Qoıan, etikshi, tyshqan úsheýi shaı iship otyr eken. Alısany kórgen olar «oryn joq» dep baj ete qaldy.

— Bul jerde oryn kóp qoı! — dep ashýlanǵan Alısa ústel basyndaǵy bos bir kresloǵa baryp jalp etip otyra ketti. Alısa qaıtadan ormanǵa qaraı júrdi. «Buryn-sońdy mundaı esýas shaıqorlardy kórmeppin!» dep oılady ol. Alısa bir aǵashtyń dińinen kishkentaı esikti kórdi. Sańyraýqulaqtyń bir tilimin jep, kishireıgen ol esikten kirse, aldynda keremet gúlder jaıqala ósip tur eken.

Ortada ústel, ústel ústinde altyn kilt jatyr. Alısa altyn kiltpen taǵy bir esikti ashyp, áde mi sýburqaqtary bar úlken saraıdyń aldyn da ǵy tańǵajaıyp baqtyń arasynan biraq shyqty. Baqta úsh baǵban aq raýshan gúlderin qyzyl túske boıap jatyr eken. Qyz sebebin surady. Olar qyzyl raýshan gúlderiniń ornyna qatelesip aq raýshan otyrǵyzǵanyn, Patshaıym bul qatelikti baıqap qalsa, bastaryn alatynyn aıtty. Osy kezde nókerlerin ertip karta Patshaıymy keldi. Alısany kórip:

— Kroket oınaı alasyń ba? — dep surady.

— Iá! — dep taq ete qaldy Alısa.

Oıynnyń naǵyz qyzǵan shaǵynda: «Sotqa jınalyńdar!» degen habar keldi. Kartalar Patshaıymnyń sońynan erip, saraıǵa qaraı bet aldy. Alısa da olarǵa qosyldy.

Patshaıym kirgen boıda tórde otyrǵan patshanyń janyna baryp jaıǵasty. Ortada qoly aılanǵan Balta tur. Alısa buryn-sońdy qyl-mystyq proseske qatysyp kórmep edi. Qolyna orama qaǵaz ben jińishke kerneı ustaǵan baıaǵy aq Qoıan: «Tynyshtalyńyzdar!» dep aıǵaılady.

— Jarshy, aıyptaý qortyndysyn oqyp shyq! — dedi patsha.

Qoıan orama qaǵazyn jazyp jiberip:

— Jazdyń bir kúninde kútpegen oqıǵa boldy. Túıetaban mátkesi pisirgen bálishti Balta uıalmastan urlap ketti, — dep jarıa etti. Patsha

Alısadan:

— Bul is týraly siz ne bilesiz? —dep surady.

Alısa eshteńe bilmeıtinin aıtty.

— Sot aıyp taqsyn! — dep buıyrdy Patsha.

— Joq! — dep aıǵaılady Patshaıym.

— Aldymen úkim shyǵarylsyn, sosyn baryp aıyp taǵylsyn!

— Bos sóz! — dedi Alısa.

— Aldymen úkim shyǵarý degendi qaıdan kórdińder?!

— Tilińdi tart! — dep shańq etti Patshaıym.

— Tartpaımyn! — dedi Alısa shaptyǵyp.

— Onyń basyn alyńdar! — dep Patshaıym bar kúshimen aqyryp jiberdi.

— Qudaı-aý, meniń basymdy aldyratyn siz kimsiz? Bar bolǵany karta emessiz be? — dedi Alısa baısaldy túrde.

Sol sátte barlyq karta aspanǵa kóterilip, qyzdyń ústine jańbyrsha jaýdy. Alısa aıǵaı lap jiberdi. Ol kartalardy qaǵyp tastamaq bop qolyn sermep jatyp oıanyp ketti. Qarasa, sol baıaǵy kógalda jatyr. Ápkesi onyń betine túsken qýraǵanja pyraqtardy abaılap qaǵyp otyr eken.

— Alısa, oıan, — dedi ápkesi, — osy uıyqtaǵanyń da jeter.

— Men sondaı qyzyq tús kórdim! — dep Alısa ápkesine túsindegi tańǵajaıyp oqıǵalardy túgel aıtyp berdi.

Ápkesi ony meıirlene súıip:

— Iá, ǵajaıyp tús eken. Al endi úıge júr. Shaı isheıik. Kesh te batyp barady, — dedi.

Úıge qaraı júgire jónelgen Alısa «shynynda, kórgen túsim qandaı tamasha!» dep oılady.

---