Aqyl - jastan, asyl - tastan
Sabaqtyń taqyryby: Aqyl - jastan, asyl - tastan
Sabaqtyń maqsaty:
• Aqyldyń adam ómirindegi mańyzdylyǵyn túsindirý;
• Aqylyn ómirde qoldana bilý iskerlikterin damytý;
• Balalar dástúrin qurmetteýge tárbıeleý
Ádisi: áńgimelesý, túsindirý, suraq – jaýap, sahnalaý, t. b.
Kórnekiligi: úntaspa, dápter, oqýlyq, «Danalyq kitaby».
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý kezeńi:
I Shattyq sheńberi
Muǵalim balalarmen birge sheńber quryp turady, barlyǵy bir - birimen sálemdesip turady shyǵady:
- Qaıyrly kún, balalar!
Qaıyrly kún, dostarym!
- Men senderdi kórgenime qýanyshtymyn!
Oqýshylar bári birge qosylyp Arasanbaı Estenovtiń «Bes nársege asyl bol!» atty óleńin aıtady.
Bes nársege asyq bol!
Qanaǵat, Raqym, Tereń oı, Bes asyl is bul arly,
Talap, Eńbek – órken - di, Úlgi bolǵan ǵasyrdan.
Bári maǵan kerek qoı, Qaster tutyp bulardy,
Uly ómirim - erteńgi. Ardaqtap ósem jasymnan.
Muǵalim jańa sabaqtyń taqyrybymen tanystyrady:
- ótken sabaqta óner týraly aıtqanymyzda aqyldy ónermen jetkizýdiń ózi óner dep aıtqan bolatynbyz. Al búgin aqyl, aqyldyq, sondaı - aq bala kezden aqyldy bolý kerektigi týraly áńgimelesemiz.
II Áńgimelesý
v Aqyldy bolý degendi qalaı túsinesińder?
v Senderdiń aqylǵa júginip, durys sheshim qabyldaǵan kezderiń boldy ma? Degen saýal boıynsha áńgimelesedi?
III Mátinmen jumys
Jırenshe sheshen men Qarashash sulý
Jırenshe birde saparǵa shyǵady. Kún batýǵa taıanǵanda, bir aýyldyń tusynda kóp balaǵa kezdese bergende jańbyr jaýyp ketedi.
Sonda balalar tergen tezekteri bar, aıdaǵan buzaýlary bar jańbyrdan qorqyp, buzaýlaryn qoıa beredi de, tezekterin tógip, qabyn jamylyp qala beredi.
Jırenshe sheshen myna balanyń bir qasıeti barlyǵyn sezip, jaqyndap kelip:
- Qalqam, sen otyryp qaldyń, ana balalar bolsa buzaýlaryn qoıa berip, tezekterin tógip ketip qaldy, onyń sebebi ne? – dep suraǵanda, qyz bala: - «Bul balalar – aqylsyz. Ústi - basy sý boldy, ári buzaýlary jamyrap ketti. Men keshke myna qurǵaq tezekpen jylynyp, raqattanam, buzaýdy jibermedim, endi sútke toıam jáne ústi - basym sý bolǵan joq,»- deıdi.
Qyz ózin ǵana emes, baıdyń malyn baǵatyn ákesin de oılaǵan edi. Óıtkeni ol ári ash, ári ústi sý bolyp keledi ǵoı...
Sheshen jigit qyzdyń aqylyna qaıran qalypty.
Suraqtar:
● Qarashashtyń aqyldylyǵy qaı áreketinen baıqalady?
● Basqa balalardyń is - áreketterine kózqarastaryń qandaı?
● «Aqymaq jaýyndy kúni sýǵa túser» degen halyq maqalynan neni túsinýge bolady?
● Qyzdyń boıynan taǵy qandaı asyl qasıetterdi baıqadyńdar?
● Senderdiń da aqyldylyqtaryńdy kórsetken kezderiń boldy ma? Esterińe túsirip aıtyp berińder.
- Durys aıtasyńdar. Aqyldy adam barlyq ýaqytta oılap sóıleıdi, jan - jaǵyn baıyptap baryp áreket etedi. Ondaı adamdar óziniń baısaldylyǵyn, qarapaıymdylyǵyn, kishipeıildiligin, izettiligin umytpaıdy. Qarashash ózin ǵana oılaǵan joq, ákesiniń de qamyn oılady. Qyzdyń boıynan ákesine degen meıirimdiligi ańǵarylady.
IV Sahnalaý
Baılyq, baqyt, aqyl. /ertegi/
Avtor:
Erte zamanda Baılyq, Baqyt, Aqyl úsheýi bas qosady. Olar ózara ótken - ketken áńgimelerdi aıtysady. Sóz kezeginde úsheýi adam balasyna tıgizetin paıdasy jaıynda talasyp qalady. Aldymen Baılyq sóz alady.
Baılyq (keýdesin qaǵyp):
- Meniń arqamda ǵana adam balasynyń tórt túligi saı, úıi dúnıe - múlikke baı, iship - jemi mol bolady. Sondyqtan maǵan teń keler eshteńe joq.
Avtor:
- Sonda baqyt bylaı dedi:
Baqyt:
- Men baqpyn. Kimniń basyna qonsam, sonyń ataq - dańqyn shyǵaramyn, mansabyn aspanǵa kóteremin, dókeı etemin. Qarsy kelgen dushpandy jer etemin.
Aqyl (sabyrly túrde):
- O, dostarym, men senderdiń talastaryńa qosylmaımyn. Úsheýimiz teń týdyq. Biraq men birer ıt jeıdeni senderden buryn tozdyrdym. Aıtystaryń kóńilime qonbaıdy. Men – Aqylmyn. Sondyqtan beker daýryǵyp, menmensinip sóılegendi jaqtyrmaımyn. Úsheýimiz de adam balasyna qajetpiz. Kóńilderińe kelse de, aıtatyn, ekeýiń de maǵan baǵynyshtysyńdar. Adam balasy mensiz ómir súre almaıdy. Kelispeseńder Danyshpanǵa júgineıik. Tóreligin sol aıtsyn.
Avtor:
- Sóıtip úsheýi Danyshpanǵa keledi. Úsheýiniń talasyn tyńdap alǵan Danyshpan bylaı deıdi:
Danyshpan:
- Ómirdiń ózi sabaq: «Baılyq baıansyz». Aqyl bar jerde ǵana baılyq ta, baqyt ta, birlik te, yntymaq ta túgel. Aqylmen bárin oıdaǵydaı basqarýǵa, atqarýǵa, tyndyrýǵa bolady. Aqyldyń eńbek degen súıenishi, tireýi, tutqasy bar. Onyń almaıtyn qamaly, qoly jetpeıtin yrǵyzy joq. Sondyqtan aqyldy bolyp eńbek ete bilgen adam balasy baılyqqa da, baqytqa da kenelip, mándi de sándi ómir súre alady.
Suraqtar:
Ø Baqyt, Baılyq, Aqyldyń artyqshylyǵy nede eken?
Ø Danyshpan qandaı oı túıindedi?
Ø Danyshpannyń ornynda ózderiń bolsańdar, qandaı tórelik aıtar edińder?
Ø Aqyldy bolý úshin ne qajet dep oılaısyńdar?
V Dáıeksóz
Taqtada jazýly turǵan Júsip Balasaǵunıdyń «Adam boıyndaǵy eń tamasha nárse – bilim men aqyl» degen danalyǵynyń máni ashylady:
- Balalar, sender bilim men aqyldyń adam ómirindegi qajettiligin, mańyzdylyǵyn bilisińder. Adam balasy qanshalyqty bilimdi bolǵanymen, aqylǵa júginbese, ómirden durys jol tabý qıynǵa soǵady. Sondyqtan adamnyń bilimine aqyly saı bolýy tıis.
Oqýshylar dáıeksózdi dápterlerine jazyp alady.
VI Tapsyrma
Tapsyrma boıynsha oqýshylar maqal - mátelderdegi kóp núkteniń ornyna aqyl sózin qosyp oqıdy. Maqaldardy esterine saqtap alady.
1. Aqyldy adam erinbeıdi.
2. Ashý – dushpan, aqyl - dos,
Aqylyńa aqyl qos.
3. Aqyldan jaqyn dos bar ma?
4. Aqyl azbaıdy, bilim tozbaıdy.
VII Oıyn - jattyǵý
Oqýshylar sheńber quryp otyrady. Danyshpan ataıdyń «Danalyq kitabyn» qoldaryna kezek - kezek ustap turyp, «men aqyldy balamyn, óıtkeni.....» dep jalǵastyrady. Sheńberdi aınaldyra bári osy týraly óz oılaryn aıtyp shyǵady. Mysaly, «Men aqyldy balamyn, óıtkeni oılanyp sóıleımin», «Men aqyldy balamyn, ótkeni ashýlanbaımyn», «Men aqyldy balamyn, ótkeni bolmashyǵa renjimeımin» jáne t.b.
Aqyl - jastan, asyl - tastan. júkteý
Sabaqtyń maqsaty:
• Aqyldyń adam ómirindegi mańyzdylyǵyn túsindirý;
• Aqylyn ómirde qoldana bilý iskerlikterin damytý;
• Balalar dástúrin qurmetteýge tárbıeleý
Ádisi: áńgimelesý, túsindirý, suraq – jaýap, sahnalaý, t. b.
Kórnekiligi: úntaspa, dápter, oqýlyq, «Danalyq kitaby».
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý kezeńi:
I Shattyq sheńberi
Muǵalim balalarmen birge sheńber quryp turady, barlyǵy bir - birimen sálemdesip turady shyǵady:
- Qaıyrly kún, balalar!
Qaıyrly kún, dostarym!
- Men senderdi kórgenime qýanyshtymyn!
Oqýshylar bári birge qosylyp Arasanbaı Estenovtiń «Bes nársege asyl bol!» atty óleńin aıtady.
Bes nársege asyq bol!
Qanaǵat, Raqym, Tereń oı, Bes asyl is bul arly,
Talap, Eńbek – órken - di, Úlgi bolǵan ǵasyrdan.
Bári maǵan kerek qoı, Qaster tutyp bulardy,
Uly ómirim - erteńgi. Ardaqtap ósem jasymnan.
Muǵalim jańa sabaqtyń taqyrybymen tanystyrady:
- ótken sabaqta óner týraly aıtqanymyzda aqyldy ónermen jetkizýdiń ózi óner dep aıtqan bolatynbyz. Al búgin aqyl, aqyldyq, sondaı - aq bala kezden aqyldy bolý kerektigi týraly áńgimelesemiz.
II Áńgimelesý
v Aqyldy bolý degendi qalaı túsinesińder?
v Senderdiń aqylǵa júginip, durys sheshim qabyldaǵan kezderiń boldy ma? Degen saýal boıynsha áńgimelesedi?
III Mátinmen jumys
Jırenshe sheshen men Qarashash sulý
Jırenshe birde saparǵa shyǵady. Kún batýǵa taıanǵanda, bir aýyldyń tusynda kóp balaǵa kezdese bergende jańbyr jaýyp ketedi.
Sonda balalar tergen tezekteri bar, aıdaǵan buzaýlary bar jańbyrdan qorqyp, buzaýlaryn qoıa beredi de, tezekterin tógip, qabyn jamylyp qala beredi.
Jırenshe sheshen myna balanyń bir qasıeti barlyǵyn sezip, jaqyndap kelip:
- Qalqam, sen otyryp qaldyń, ana balalar bolsa buzaýlaryn qoıa berip, tezekterin tógip ketip qaldy, onyń sebebi ne? – dep suraǵanda, qyz bala: - «Bul balalar – aqylsyz. Ústi - basy sý boldy, ári buzaýlary jamyrap ketti. Men keshke myna qurǵaq tezekpen jylynyp, raqattanam, buzaýdy jibermedim, endi sútke toıam jáne ústi - basym sý bolǵan joq,»- deıdi.
Qyz ózin ǵana emes, baıdyń malyn baǵatyn ákesin de oılaǵan edi. Óıtkeni ol ári ash, ári ústi sý bolyp keledi ǵoı...
Sheshen jigit qyzdyń aqylyna qaıran qalypty.
Suraqtar:
● Qarashashtyń aqyldylyǵy qaı áreketinen baıqalady?
● Basqa balalardyń is - áreketterine kózqarastaryń qandaı?
● «Aqymaq jaýyndy kúni sýǵa túser» degen halyq maqalynan neni túsinýge bolady?
● Qyzdyń boıynan taǵy qandaı asyl qasıetterdi baıqadyńdar?
● Senderdiń da aqyldylyqtaryńdy kórsetken kezderiń boldy ma? Esterińe túsirip aıtyp berińder.
- Durys aıtasyńdar. Aqyldy adam barlyq ýaqytta oılap sóıleıdi, jan - jaǵyn baıyptap baryp áreket etedi. Ondaı adamdar óziniń baısaldylyǵyn, qarapaıymdylyǵyn, kishipeıildiligin, izettiligin umytpaıdy. Qarashash ózin ǵana oılaǵan joq, ákesiniń de qamyn oılady. Qyzdyń boıynan ákesine degen meıirimdiligi ańǵarylady.
IV Sahnalaý
Baılyq, baqyt, aqyl. /ertegi/
Avtor:
Erte zamanda Baılyq, Baqyt, Aqyl úsheýi bas qosady. Olar ózara ótken - ketken áńgimelerdi aıtysady. Sóz kezeginde úsheýi adam balasyna tıgizetin paıdasy jaıynda talasyp qalady. Aldymen Baılyq sóz alady.
Baılyq (keýdesin qaǵyp):
- Meniń arqamda ǵana adam balasynyń tórt túligi saı, úıi dúnıe - múlikke baı, iship - jemi mol bolady. Sondyqtan maǵan teń keler eshteńe joq.
Avtor:
- Sonda baqyt bylaı dedi:
Baqyt:
- Men baqpyn. Kimniń basyna qonsam, sonyń ataq - dańqyn shyǵaramyn, mansabyn aspanǵa kóteremin, dókeı etemin. Qarsy kelgen dushpandy jer etemin.
Aqyl (sabyrly túrde):
- O, dostarym, men senderdiń talastaryńa qosylmaımyn. Úsheýimiz teń týdyq. Biraq men birer ıt jeıdeni senderden buryn tozdyrdym. Aıtystaryń kóńilime qonbaıdy. Men – Aqylmyn. Sondyqtan beker daýryǵyp, menmensinip sóılegendi jaqtyrmaımyn. Úsheýimiz de adam balasyna qajetpiz. Kóńilderińe kelse de, aıtatyn, ekeýiń de maǵan baǵynyshtysyńdar. Adam balasy mensiz ómir súre almaıdy. Kelispeseńder Danyshpanǵa júgineıik. Tóreligin sol aıtsyn.
Avtor:
- Sóıtip úsheýi Danyshpanǵa keledi. Úsheýiniń talasyn tyńdap alǵan Danyshpan bylaı deıdi:
Danyshpan:
- Ómirdiń ózi sabaq: «Baılyq baıansyz». Aqyl bar jerde ǵana baılyq ta, baqyt ta, birlik te, yntymaq ta túgel. Aqylmen bárin oıdaǵydaı basqarýǵa, atqarýǵa, tyndyrýǵa bolady. Aqyldyń eńbek degen súıenishi, tireýi, tutqasy bar. Onyń almaıtyn qamaly, qoly jetpeıtin yrǵyzy joq. Sondyqtan aqyldy bolyp eńbek ete bilgen adam balasy baılyqqa da, baqytqa da kenelip, mándi de sándi ómir súre alady.
Suraqtar:
Ø Baqyt, Baılyq, Aqyldyń artyqshylyǵy nede eken?
Ø Danyshpan qandaı oı túıindedi?
Ø Danyshpannyń ornynda ózderiń bolsańdar, qandaı tórelik aıtar edińder?
Ø Aqyldy bolý úshin ne qajet dep oılaısyńdar?
V Dáıeksóz
Taqtada jazýly turǵan Júsip Balasaǵunıdyń «Adam boıyndaǵy eń tamasha nárse – bilim men aqyl» degen danalyǵynyń máni ashylady:
- Balalar, sender bilim men aqyldyń adam ómirindegi qajettiligin, mańyzdylyǵyn bilisińder. Adam balasy qanshalyqty bilimdi bolǵanymen, aqylǵa júginbese, ómirden durys jol tabý qıynǵa soǵady. Sondyqtan adamnyń bilimine aqyly saı bolýy tıis.
Oqýshylar dáıeksózdi dápterlerine jazyp alady.
VI Tapsyrma
Tapsyrma boıynsha oqýshylar maqal - mátelderdegi kóp núkteniń ornyna aqyl sózin qosyp oqıdy. Maqaldardy esterine saqtap alady.
1. Aqyldy adam erinbeıdi.
2. Ashý – dushpan, aqyl - dos,
Aqylyńa aqyl qos.
3. Aqyldan jaqyn dos bar ma?
4. Aqyl azbaıdy, bilim tozbaıdy.
VII Oıyn - jattyǵý
Oqýshylar sheńber quryp otyrady. Danyshpan ataıdyń «Danalyq kitabyn» qoldaryna kezek - kezek ustap turyp, «men aqyldy balamyn, óıtkeni.....» dep jalǵastyrady. Sheńberdi aınaldyra bári osy týraly óz oılaryn aıtyp shyǵady. Mysaly, «Men aqyldy balamyn, óıtkeni oılanyp sóıleımin», «Men aqyldy balamyn, ótkeni ashýlanbaımyn», «Men aqyldy balamyn, ótkeni bolmashyǵa renjimeımin» jáne t.b.
Aqyl - jastan, asyl - tastan. júkteý
You Might Also Like
