InfoHub Logo

Kádimgideı kúrdeli suraq, solaı emes pe? Bul suraqqa eshkimdi renjitip almaı qalaı jaýap bersek eken… Shynynda oǵan jaýap baıaǵyda-aq berilgen, onyń ústine dál aıtylǵany sondaı, alyp-qosar eshteńemiz joq. Áńgime adamnyń neni qansha aıtatyny nemese qandaı teleshoýlardy kóretini jaıynda emes, bul jerde adamnyń ne isteıtini mańyzdy.

Ótken ǵasyrdyń ózinde ıtalıalyq tarıhshy-ekonomıst Karlo Manlıo Chıpolla aqymaq adamnyń qam-qareketiniń qarapaıym formýlasyn túzip shyǵardy. Endi sol máseleniń jaı-japsaryna úńilip kóreıik.

Adamdardyń ár túrli toptaryn zerttep kórý arqyly K. Chıpolla búkil adam tórt topqa bólinedi degen oı túıdi, olar ańqaýlar, aqyldylar, qaraqshylar jáne aqymaqtar. Eger Dastan ózine paıdasy tıip, Armanǵa zıany bar birnárse istese, onda Dastan — qaraqshy adam, al Arman — ashyqaýyz ańqaý. Eger Dastan óziniń áreketi arqyly ózine de, Armanǵa da paıdaly nárse istese, onda ol aqyldy adam. Eger de, Arman aqymaq bolsa, ol ózine de, Dastanǵa da zıan keltiretin nárselerdi isteıdi.  

Aqyldylar, ańqaýlar jáne qaraqshylar ár túrli jaǵdaıda, óz rólderin aýystyryp, ár-alýan aımaqta júre berýi múmkin ekenin eskerteıik. Aqyldy qaraqshy bolyp, qaraqshy ańqaý bolyp ketýi múmkin. Tek aqymaqtar ǵana kóbine aqymaqtyń qylyǵyn istep júre beredi. Naqurys aqymaq kez kelgen jaǵdaıda aqymaqtyq aımaǵynda qala beredi.

Qansha jerden kúlkili bolsa da, aqymaq adam — adamdar ishindegi eń qaýiptisi. Olar qaraqshylarmen birge teris mándi aımaqta bolǵanymen, qaraqshynyń oıyn túsinýge bolady. Ol tek óziniń ıgiligin oılap, basqalardy oılamaıdy. Soǵan baılanysty onyń ne isteıtinin joramaldap bilýge, oǵan qarsy qorǵanys qurýǵa múmkindik bar.

Aqymaqtyń ne istep-ne qoıatynyn boljap bilý múmkin emes, ol sizge esh sebepsiz, esh maqsatsyz, esh oılamaǵan jerde, eń bir qolaısyz kezde kesirin tıgizedi. Naqurystyń qashan kelip kıligetinin kúni buryn joramaldaı alatyn esh amalyńyz joq. Tipti onyń shabýyldap jatqanyna kózińiz jetip tursa da, odan qorǵaný qıyn, óıtkeni onyń shabýylynyń mıǵa qonymdy eshteńesi joq.   

Sonymen, aqymaqty qalaı aıqyndaımyz? Onyń qam-qareketine kóz salyńyz. Eger onyń bar áreketi basqa adamǵa nemese adamdar tobyna zıan keltirip, al ózine esh paıda keltirmeı, nemese ózine zıany tıip jatsa, aldyńyzda turǵan adam — aqymaq.

---