Aqyndar aıtysy
Ashyq sabaq
Taqyryby: Aqyndar aıtysy
Synyby: 4 synyp
Maqsaty:
1. Oqýshylarǵa aıtys óneri týraly tolyq maǵlumat berip, onyń túrlerimen tanystyrý. halyq - aqyndyq janr men ánshilik, aqyndar, aspaptyq oryndaýshylyq arasyndaǵy ózara baılanysty oıatý.
2. Tárbıelik. Qazaq halyq aqyndaryn oqýshylarǵa tanystyrý. Aıtys ónerin qadirleı bilýge úıretý. Oqýshynyń oı - órisi men dúnıetanymyn jetildirip, qazaqtyń atadan balaǵa mıras bolyp qalǵan aıtys ónerin baǵalaı bilýge tárbıeleý.
3. Damytýshylyq. Oqýshylardyń bilimderin jan - jaqty damytý. Ata – babalarymyzdyń salt - dástúrinen kóp maǵlumat berý.
Sabaq túri: Aralas sabaq
Kórnekilikter: Nota saýatyna arnalǵan kesteler, plakat, býklet. Aqyndar sýreti, kartochkalar úntaspa, mýzyka aspaptary sýretteri, slaıdtar.
Barysy:
İ Uıymdastyrý
a) Sálemdesý
á) Túgendeý
İİ Úı tapsyrmasyn suraý
2/4 ólshemi degenimiz ne?
Qol qımylymen ólshemdi kórsetý.
«Ne deý kerek?» ánin mysalǵa alý
İİİ Jańa taqyrypty túsindirý.
Oqýshylar, sender aqynnyń kim ekenin bilesińder me? Aqyn óz janynan óleń shyǵaratyn óner ıesi. Al endi sol aqyndar óziniń sýyryp salma óleńge qanshalyqty sheshen ekendigin kórsetý úshin arnaıy sóz saıysyna, ıaǵnı aıtysqa qatysqan. Al, aıtys degenimiz ne, balalar?
Aıtys «aıtysý» degen sózden shyqqan. Aıtysý qara sózben de, kúı tartý arqyly da, sýyryp salma óleńmen de bolady.
Aıtystyń qandaı túrlerin bilemiz?
1. Bádik aıtysy Ata babalarymyz sózben aýrýdy alastap, maldy emdemek bolǵan.
2. Jar - jar aıtysy. Erte zamanda qyzdy uzatar aldynda aıtylatyn aıtys túri. Óleń qurlysy 7 - 8 býyndy.
Jar - jar ánin aıtqyzý
óleńde «qaranasar» degen ne maǵynany bildiredi?
Qara jibek kezdeme, mata degen maǵynany bildiredi.
3. Qyz ben jigit aıtysy. Oıyn - saýyqta aıtylady. 11 býyndy. Basy qaıtalanyp, negizgi oı úshinshi, tórtinshi joldarynda aıtylady. Ár áýenge salynyp aıtyla beriledi.
4. Maqal - mátel aıtysy, jumbaq aıtysy, kúı tartysý aıtysy, oqýshylar aıtysy bar.
Al endi biz aqyndar aıtysyna toqtalaıyq. Aqyndar aıtysyna sóz ónerin sheber meńgergen sýyrypsalma, tez arada jaýap bere biletin aqyndar qatysady. Aqyndar aıtysynda jattama óleńder az bolady. Aıtysker el tarıhy, jer jaıyn bilýi kerek. áserli bolýy úshin dombyra, garmon, qobyzdyń súıemeldeýimen oryndaǵan.
Slaıdtardan túrli aspaptardyń sýretterin kórsetý. Aqyndarmen tanystyrý.
Endi aqyn qyzdardyń biri - Sara Tastanbekqyzy týraly aıtaıyn. Sara ataqty ánshi, aqyn Birjanmen sóz saıysyna túsken. Sara Taldyqorǵan oblysy, Aqsý aýdanynda týǵan. Jastaıynan saýyqshyl, dombyrashy, aqyn, kúıshi qaýym ortasynda ósedi. Ánshi qyz 13 jasynan qolyna dombyrasyn alyp, topqa túsken.
Birjan men Sara aıtysy - aqyndar aıtysynyń eń úzdiń úlgileriniń biri. Birjan aıtysta óz halqynyń ádet-ǵurpyn saqtap, kishiniń úlkendi syılaıtynyn aıtyp:
«Áýeli qazaqshylap kóriselik,
Beri kel, jasyń kishi menen góri»,- degen sózine Sara da Birjannyń ónerine rızashylyǵyn bildirip, qazaq qyzdaryna tán izettilikpen qolyn berip, bylaı dep jaýap beredi..
«Sara» oqýshylarǵa tyńdatý.(M. Tólebaevtyń «Birjan - Sara» operasynan)
Ejelden, sen basylǵan jeldi kórik
Tań qalam sáýletińdi seniń kórip, sal Birjan
Óleńdi qolqa qylsań aǵytarmyn,
Endeshe kóriseıik qolym berip, sal Birjan.
Asa kórnekti qazaq kompozıtory Muqan Tólebaev /1913 - 1960/ «Birjan - Sara» operasyn jazdy. Bul shyǵarmada alǵashqy ret qazaq halqynyń aıtys óneri qoldanylǵan. Onda Birjannyń ómiri, onyń jas Saraǵa degen shynaıy sezimi baıandalady. Birjan men Sara aıtysynda Birjan jeńip shyǵady. Eki aqynnyń bir - birine degen súıispenshiligi paıda bolady. Alaıda Sara Jıenqulǵa aıttyrylyp qoıady. Birjan mahabbat jolynda kúreste qaza bolady. Qaıtys bolar shaqta ol dombyrasyn Saraǵa usynady.
Sara men Birjan tektes aıtyskerler osy synypta da tabylady. Qazir aldaryńa Aıgerim men Raıymbekti shaqyryp, oqýshylar aıtysyn tamashalaımyz. Oqýshylar aıtysy da aıtystyń bir túri.
Oqýshylar aıtysy
Óleńi: O. Áýbákirov
oqýshy:
Aıtyp qoıshy qaraǵym,
Qandaı bop júr sabaǵyń.
Jaıyn bilip qoıaıyn
Sendeı salaq balanyń.
2- oqýshy:
Sózdi tyńda qaraǵym
Men sekildi balanyń
Sen osynda qalasyń
Men lagerge baramyn.
1 - oqýshy:
Qaıda barsań onda bar
Semirgeniń jón bolar.
Tártibińnen alaıda
Bolmaı tur - aý oń habar.
2 - oqýshy:
Aınalaıyn kókeshim
Tártipti aıtyp ne etesiń?
Senderdegi Serikbaı
Nege jardy shekeni?
1 -oqýshy:
Qaı óneriń asyp júr
Qaı tártibiń tasyp júr?
Senderdegi Sembaı da
Sabaǵynan qashyp júr.
Kartochka taratý.
№1 kartochka
1Aqyn degenimiz kim?
2 notada neshe syzyq bar?
3 Jartylyq nota neshege sanalady?
№2
Jyr degenimiz ne?
Alpamys batyr jyrynan úzindi aıt.
№3
1. Terme degenimiz ne?
2. «Mı» notasy qaı syzyqta jazylady?
№4
1. «Qanekı tilim sóıleshi» termesi kimdiki?
2. «Qanekı tilim sóıleshi» termesin áýenimen aıt.
№5
1. segizdik nota neshege sanalady?
2. «Kel, balalar, oqylyq» óleńiniń avtory
№6
1. «Ár nárseniń parqy bar» tolǵaýy avtory
2. Tolǵaýdy jatqa aıt.
Endi úsh boımen jarysyp jumbaq aıtysyn uıymdasytraıyq.
İV Qorytyndy, bekitý
1. Aqyndar aıtysyna kimder qatysqan?
2. Birjan - Sara aıtysynda kim jeńiske jetti?
Qandaı aqyndardy bilemiz?
Úı tapsyrmasyn berý. Maqal - mátel saıysyna daıyndalý. Tórt jol óleń shyǵarý.
Baǵalaý
Taqyryby: Aqyndar aıtysy
Synyby: 4 synyp
Maqsaty:
1. Oqýshylarǵa aıtys óneri týraly tolyq maǵlumat berip, onyń túrlerimen tanystyrý. halyq - aqyndyq janr men ánshilik, aqyndar, aspaptyq oryndaýshylyq arasyndaǵy ózara baılanysty oıatý.
2. Tárbıelik. Qazaq halyq aqyndaryn oqýshylarǵa tanystyrý. Aıtys ónerin qadirleı bilýge úıretý. Oqýshynyń oı - órisi men dúnıetanymyn jetildirip, qazaqtyń atadan balaǵa mıras bolyp qalǵan aıtys ónerin baǵalaı bilýge tárbıeleý.
3. Damytýshylyq. Oqýshylardyń bilimderin jan - jaqty damytý. Ata – babalarymyzdyń salt - dástúrinen kóp maǵlumat berý.
Sabaq túri: Aralas sabaq
Kórnekilikter: Nota saýatyna arnalǵan kesteler, plakat, býklet. Aqyndar sýreti, kartochkalar úntaspa, mýzyka aspaptary sýretteri, slaıdtar.
Barysy:
İ Uıymdastyrý
a) Sálemdesý
á) Túgendeý
İİ Úı tapsyrmasyn suraý
2/4 ólshemi degenimiz ne?
Qol qımylymen ólshemdi kórsetý.
«Ne deý kerek?» ánin mysalǵa alý
İİİ Jańa taqyrypty túsindirý.
Oqýshylar, sender aqynnyń kim ekenin bilesińder me? Aqyn óz janynan óleń shyǵaratyn óner ıesi. Al endi sol aqyndar óziniń sýyryp salma óleńge qanshalyqty sheshen ekendigin kórsetý úshin arnaıy sóz saıysyna, ıaǵnı aıtysqa qatysqan. Al, aıtys degenimiz ne, balalar?
Aıtys «aıtysý» degen sózden shyqqan. Aıtysý qara sózben de, kúı tartý arqyly da, sýyryp salma óleńmen de bolady.
Aıtystyń qandaı túrlerin bilemiz?
1. Bádik aıtysy Ata babalarymyz sózben aýrýdy alastap, maldy emdemek bolǵan.
2. Jar - jar aıtysy. Erte zamanda qyzdy uzatar aldynda aıtylatyn aıtys túri. Óleń qurlysy 7 - 8 býyndy.
Jar - jar ánin aıtqyzý
óleńde «qaranasar» degen ne maǵynany bildiredi?
Qara jibek kezdeme, mata degen maǵynany bildiredi.
3. Qyz ben jigit aıtysy. Oıyn - saýyqta aıtylady. 11 býyndy. Basy qaıtalanyp, negizgi oı úshinshi, tórtinshi joldarynda aıtylady. Ár áýenge salynyp aıtyla beriledi.
4. Maqal - mátel aıtysy, jumbaq aıtysy, kúı tartysý aıtysy, oqýshylar aıtysy bar.
Al endi biz aqyndar aıtysyna toqtalaıyq. Aqyndar aıtysyna sóz ónerin sheber meńgergen sýyrypsalma, tez arada jaýap bere biletin aqyndar qatysady. Aqyndar aıtysynda jattama óleńder az bolady. Aıtysker el tarıhy, jer jaıyn bilýi kerek. áserli bolýy úshin dombyra, garmon, qobyzdyń súıemeldeýimen oryndaǵan.
Slaıdtardan túrli aspaptardyń sýretterin kórsetý. Aqyndarmen tanystyrý.
Endi aqyn qyzdardyń biri - Sara Tastanbekqyzy týraly aıtaıyn. Sara ataqty ánshi, aqyn Birjanmen sóz saıysyna túsken. Sara Taldyqorǵan oblysy, Aqsý aýdanynda týǵan. Jastaıynan saýyqshyl, dombyrashy, aqyn, kúıshi qaýym ortasynda ósedi. Ánshi qyz 13 jasynan qolyna dombyrasyn alyp, topqa túsken.
Birjan men Sara aıtysy - aqyndar aıtysynyń eń úzdiń úlgileriniń biri. Birjan aıtysta óz halqynyń ádet-ǵurpyn saqtap, kishiniń úlkendi syılaıtynyn aıtyp:
«Áýeli qazaqshylap kóriselik,
Beri kel, jasyń kishi menen góri»,- degen sózine Sara da Birjannyń ónerine rızashylyǵyn bildirip, qazaq qyzdaryna tán izettilikpen qolyn berip, bylaı dep jaýap beredi..
«Sara» oqýshylarǵa tyńdatý.(M. Tólebaevtyń «Birjan - Sara» operasynan)
Ejelden, sen basylǵan jeldi kórik
Tań qalam sáýletińdi seniń kórip, sal Birjan
Óleńdi qolqa qylsań aǵytarmyn,
Endeshe kóriseıik qolym berip, sal Birjan.
Asa kórnekti qazaq kompozıtory Muqan Tólebaev /1913 - 1960/ «Birjan - Sara» operasyn jazdy. Bul shyǵarmada alǵashqy ret qazaq halqynyń aıtys óneri qoldanylǵan. Onda Birjannyń ómiri, onyń jas Saraǵa degen shynaıy sezimi baıandalady. Birjan men Sara aıtysynda Birjan jeńip shyǵady. Eki aqynnyń bir - birine degen súıispenshiligi paıda bolady. Alaıda Sara Jıenqulǵa aıttyrylyp qoıady. Birjan mahabbat jolynda kúreste qaza bolady. Qaıtys bolar shaqta ol dombyrasyn Saraǵa usynady.
Sara men Birjan tektes aıtyskerler osy synypta da tabylady. Qazir aldaryńa Aıgerim men Raıymbekti shaqyryp, oqýshylar aıtysyn tamashalaımyz. Oqýshylar aıtysy da aıtystyń bir túri.
Oqýshylar aıtysy
Óleńi: O. Áýbákirov
oqýshy:
Aıtyp qoıshy qaraǵym,
Qandaı bop júr sabaǵyń.
Jaıyn bilip qoıaıyn
Sendeı salaq balanyń.
2- oqýshy:
Sózdi tyńda qaraǵym
Men sekildi balanyń
Sen osynda qalasyń
Men lagerge baramyn.
1 - oqýshy:
Qaıda barsań onda bar
Semirgeniń jón bolar.
Tártibińnen alaıda
Bolmaı tur - aý oń habar.
2 - oqýshy:
Aınalaıyn kókeshim
Tártipti aıtyp ne etesiń?
Senderdegi Serikbaı
Nege jardy shekeni?
1 -oqýshy:
Qaı óneriń asyp júr
Qaı tártibiń tasyp júr?
Senderdegi Sembaı da
Sabaǵynan qashyp júr.
Kartochka taratý.
№1 kartochka
1Aqyn degenimiz kim?
2 notada neshe syzyq bar?
3 Jartylyq nota neshege sanalady?
№2
Jyr degenimiz ne?
Alpamys batyr jyrynan úzindi aıt.
№3
1. Terme degenimiz ne?
2. «Mı» notasy qaı syzyqta jazylady?
№4
1. «Qanekı tilim sóıleshi» termesi kimdiki?
2. «Qanekı tilim sóıleshi» termesin áýenimen aıt.
№5
1. segizdik nota neshege sanalady?
2. «Kel, balalar, oqylyq» óleńiniń avtory
№6
1. «Ár nárseniń parqy bar» tolǵaýy avtory
2. Tolǵaýdy jatqa aıt.
Endi úsh boımen jarysyp jumbaq aıtysyn uıymdasytraıyq.
İV Qorytyndy, bekitý
1. Aqyndar aıtysyna kimder qatysqan?
2. Birjan - Sara aıtysynda kim jeńiske jetti?
Qandaı aqyndardy bilemiz?
Úı tapsyrmasyn berý. Maqal - mátel saıysyna daıyndalý. Tórt jol óleń shyǵarý.
Baǵalaý
You Might Also Like
