InfoHub Logo

Oryndaǵan: Dosymjanuly Nurtóre
Jetekshisi: Jemıleva Madına M.

Qazirgi sıfrlyq dáýirde qupıa aqparat únemi berilip, ár túrli formada saqtalady. Qarjylyq operasıalardan bastap jeke málimetterge deıin bul aqparattyń saqtalýyn qamtamasyz etý qajettiligi mańyzdy boldy. Dál osy jerde uıymdarǵa olardyń derekterin ruqsatsyz kirýden jáne kıbershabýyldardan qorǵaý úshin qajetti quraldar men ádisterdi usynatyn aqparattyq qaýipsizdik júıeleri kómekke keledi.

Aqparattyq qaýipsizdik júıesi degenimiz ne?

Aqparattyq qaýipsizdik júıesi-bul qupıa aqparatty ruqsatsyz kirýden, paıdalanýdan, ashýdan, ózgertýden nemese joıýdan qorǵaýǵa arnalǵan saıasat, prosedýralar men tehnologıalar jıyntyǵy. Aqparattyq qaýipsizdik júıeleri derekterdiń buzylýyna jáne kıbershabýyldarǵa baılanysty táýekelderdi azaıtýǵa arnalǵan, bul mańyzdy derekterdiń joǵalýyna jáne uıymdarǵa aıtarlyqtaı qarjylyq jáne bedelge nuqsan keltirýi múmkin.

Aqparattyq qaýipsizdik júıeleriniń túrleri

Aqparattyq qaýipsizdik júıeleriniń birneshe túri bar, olardyń árqaısysy ártúrli qaýipter men osaldyqtardy joıýǵa arnalǵan.
Qol jetkizýdi basqarý júıeleri: qol jetkizýdi basqarý júıeleri tek ýákiletti qyzmetkerlerdiń qupıa aqparatqa qol jetkizýin shekteý úshin qoldanylady. Buǵan saýsaq izderi nemese betti taný sıaqty bıometrıalyq aýtentıfıkasıa nemese dástúrli Kirý Tirkelgi derekteri kirýi múmkin.

Shıfrlaý júıeleri: shıfrlaý júıeleri derekterdi shıfrlaý kilti bar ýákiletti tulǵalar ǵana oqı alatyndaı etip shıfrlaý úshin qoldanylady. Bul ásirese qupıa derekter qorǵalmaǵan jeliler arqyly tasymaldanǵan kezde óte mańyzdy.

Brandmaýerler: brandmaýerler kompúterlik júıeler men jelilerge ruqsatsyz kirýdi bloktaý úshin qoldanylady. Olar ishki jeli men Internet arasyndaǵy kedergi retinde áreket etedi, zıandy trafıktiń júıege enýine jol bermeıdi.                                                                   

Intrýzıany anyqtaý jáne aldyn alý júıeleri: ıntrýzıany anyqtaý jáne aldyn alý júıeleri kúdikti belsendilik belgilerin anyqtaý úshin kompúterlik júıeler men jelilerdi baqylaý úshin qoldanylady. Bul júıeler naqty ýaqyt rejıminde kıbershabýyldardy anyqtaı alady jáne aldyn alady.

Saqtyq kóshirme jasaý jáne qalpyna keltirý júıeleri: saqtyq kóshirme jasaý jáne qalpyna keltirý júıeleri mańyzdy derekterdiń kóshirmelerin jasaý jáne derekter joǵalǵan jaǵdaıda olardy qalpyna keltirý úshin qoldanylady. Bul ásirese kıbershabýyl nemese tabıǵı apat jaǵdaıynda óte mańyzdy.

Aqparattyq qaýipsizdik júıeleriniń artyqshylyqtary

Aqparattyq qaýipsizdik júıeleriniń artyqshylyqtary óte kóp. Bul júıeler uıymdardy qarjylyq shyǵyndardan, bedelge nuqsan keltirýden jáne zańdy Jaýapkershilikten qorǵaýǵa kómektesedi. Olar sondaı-aq qupıa derekterdi qorǵaýǵa adaldyǵyn kórsetý arqyly klıenttermen jáne seriktestermen senimdi nyǵaıtýǵa kómektesedi. Osy artyqshylyqtardan basqa, aqparattyq qaýipsizdik júıeleri operasıalyq tıimdilikti arttyrýǵa kómektesedi. Qaýipsizdik prosesterin avtomattandyrý jáne standartty prosedýralardy engizý arqyly uıymdar adam qatelikteriniń qaýpin azaıtyp, erejeler men salalyq standarttarǵa sáıkestigin qamtamasyz ete alady.

Aqparattyq qaýipsizdik júıelerin engizý kezindegi problemalar

Aqparattyq qaýipsizdik júıeleriniń artyqshylyqtaryna qaramastan, olardy engizýge baılanysty birqatar máseleler bar. Negizgi problemalardyń biri-bul júıelerdi engizý jáne tehnıkalyq qyzmet kórsetý quny. Sonymen qatar, aqparattyq qaýipsizdik júıeleri tabý jáne saqtaý qıyn bolýy múmkin arnaıy bilim men saraptamalyq bilimdi qajet etedi. Taǵy bir másele-únemi ózgerip otyratyn qaýip-qater landshaftyna ilesý. Jańa qaýipter paıda bolǵan kezde aqparattyq qaýipsizdik júıeleri jańartylyp, ýaqyt óte kele beıimdelýi kerek. Bul uıymdardyń turaqty ınvestısıalary men mindettemelerin talap etedi.

Aqparattyq qaýipsizdik júıeleri Zamanaýı bıznes operasıalarynyń mańyzdy quramdas bóligi bolyp tabylady. Olar uıymdarǵa ózderiniń qupıa derekterin kıbershabýyldar men basqa qaýipterden qorǵaý úshin qajetti quraldar men ádisterdi usynady. Osy júıelerdi engizý jáne olarǵa qyzmet kórsetý máselelerine qaramastan, olardyń qorǵanys, tıimdilik jáne senim turǵysynan beretin artyqshylyqtary olardy óz derekteriniń qaýipsizdigin baǵalaıtyn kez kelgen uıym úshin tıimdi ınvestısıa etedi.

Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi:

1. Ulttyq standarttar jáne tehnologıalar ınstıtýty. (2017). Kompúterlik qaýipsizdik resýrstyq ortalyǵy. Alynǵan https://csrc.nist.gov/
ISO/IEC 27001: 2013 Aqparattyq tehnologıalar - qaýipsizdikti qamtamasyz etý ádisteri - aqparattyq qaýipsizdikti basqarý júıeleri-talaptar. (2013). Halyqaralyq standarttaý uıymy.
2. Ýıtman, M. E. jáne Mattord, h. Dj. (2017). Aqparattyq qaýipsizdikti basqarý. Senzýralyq oqytý.
3. Chjan, H., & Van, H. (2015). Aqparattyq qaýipsizdik jáne qupıalylyq: búkil álem boıynsha kompanıa basshylaryna, zańgerler men tehnologtarǵa arnalǵan praktıkalyq nusqaýlyq. Djon Ýaılı jáne uldary.
4. Dıllon, G., & Backhouse, Dj. (2001). Tehnıkalyq qorytyndy: jańa myńjyldyqtaǵy aqparattyq júıelerdiń qaýipsizdigin basqarý. ACM habarlamalary, 44(4), 125-128.
5. Pfleger, K. P., & Pfleger, S. L. (2014). Esepteý tehnıkasyndaǵy qaýipsizdik. Pırsonnyń Bilimi.
6. Kızza, Dj. M. (2015). Kompúterlik jeliniń qaýipsizdigi. Sekirgish.
7. Vakka, Dj. R. (2013). Kompúterlik jáne aqparattyq qaýipsizdik boıynsha nusqaýlyq. Morgan Kaýfman.
8. Kım, D. K. (2017). Kıberqaýipsizdik jáne ony densaýlyq saqtaýdaǵy baǵalaý. Medısınalyq ınjenerıa jýrnaly, 2017.
9. Kabaı, M. E., & Boıl, Dj. (2001). Aqparattyq qaýipsizdik táýekelderin basqarý: OCTAVE tásili. Kásibı Eddıson-Ýeslı.

---