InfoHub Logo

Taqyryby: «Aqqan juldyz» atty ádebı – tanymdyq kesh (prezentasıasymen)
Maqsaty: Shoqan Ýálıhanovtyń qysqa da sanaly ǵumyrynda artyna qaldyrǵan san qyrly ǵylymı eńbekteri týraly keńinen maǵlumat berý, eli, halqy úshin istegen ıgi isterin maqtan etý, úlgi etý.
Mindetteri: Uly ǵalym Shoqan Ýálıhanovtyń ómir tarıhyn, óziniń qysqa ómirindegi shyǵarmashylyǵy men saıahattary, zertteýlerimen tanystyrý. Shoqan shyǵarmashylyǵyn taný.
Damytýshylyq: Oqýshylardyń izdený daǵdysyna súıene otyryp, olardyń oılaý qabiletin únemi jetildire túsý, ózdiginen bilim alýǵa, izdenýlerine jaǵdaı jasaý, oı qorytyp, ony jetkize bilýge daǵdylandyrý;
Tárbıelik: Shoqandy taný arqyly ulttyq sana men patrıotızmge, rýhanı bilimdilikke, mádenıettilikke tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Ádebı – tanymdyq kesh
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, ádebı montaj, sahnalyq kórinis.
Sabaqtyń kórnekiligi: «Shoqan saıahattary» karta - syzba, Uly ǵalym týraly jazylǵan oı - pikirler.
Tárbıe sharasynyń nátıjesi:
- 8 synypta oqylatyn «Qazaqtyń ǵulama ǵalymy Shoqan Ýálıhanov» taqyryby negizinde qazaq halqynyń mádenı murasy men ulttyq bolmysyn taný;
- Qazaq halqynyń ótkenin tanymaı, ol ónerden nár almaı, HHİ ǵasyrǵa kóz tigý múmkin emes, Shoqan Ýálıhanovtyń ómirimen, qyzmetimen tanysý arqyly, Shoqan Ýálıhanovtyń ultyn, eliniń tarıhyn, salt - sanasyn súıgen azamat ekendigin tanyp biledi.
Muǵalim sózi:
Aqqan juldyz atanypsyń,
Jan babam!
Ǵasyrlardan ǵasyrlarǵa samǵaǵan.
Sorǵalapsyń qarańǵyda tuńǵıyq,
Tamǵandaı - aq ǵaryshtaǵy tańbadan.
Asyl babam,
Aqqan juldyz atanǵan,
Aqqan juldyz,
Lapyldaǵyn ot - arman,
Aqqan juldyz,
Aǵyp ótken naızaǵaı,
Sanalardyń saǵynysh taýyn qoparǵan, - dep
aqyn Erkesh Ibrahım jyrlaǵandaı halqymyzdyń oıshyly, ulttyq maqtanyshymyz Shoqan Ýálıhanovtyń qysqa da sanaly ǵumyrynda artyna qaldyrǵan san qyrly ǵylymı eńbekteri týraly keńinen maǵlumat berip, eli, halqy úshin istegen ıgi isterin maqtan, úlgi etý maqsatynda usynylyp otyrǵan «AQQAN JULDYZ» atty ádebı – tanymdyq keshke qosh keldińizder!

İ bólim «Tektiden tekti týar qaıtalanbas»
1 - oqýshy: Shoqan 1835 jyldyń qarasha aıynda qazirgi Qostanaı oblysynyń Qusmuryn beketinde ataqty aǵa sultan Shyńǵys Ýálıhanov otbasynda dúnıege kelgen. Arǵy atasy Abylaı jońǵarlarǵa qarsy soǵysta asqan erlik kórsetken, el birligi men tynyshtyǵy úshin kúresken, aqyldy qolbasshy, isker dıplomat, amal - aılasy mol Orta júz hany bolǵan. Osyndaı otbasynda tárbıe alǵan Shoqan da jasynan bilimge qushtar bolǵan.
Shyńǵys sultan men Zeıneptiń tuńǵyshtaryna musylmansha Muhammed - qanapıa esemi beriledi. Anasy balany Shoqan ataǵan, osy jalǵan at dúıim jurtqa áıgili bolyp, shyn atqa aınalyp ketti.

2 - oqýshy: Shoqannyń balalyq shaǵy Syrymbet taýynyń baýraıynda, týǵan eli Kókshetaýda ótken. Shoqan ájesi Aıǵanymnyń tárbıesinde bolǵan.
Arqada jer jetpeıdi Býrabaıǵa,
Bólengen buıra sypsań qaraǵaıǵa.
Kerbez sulý Kókshetaý Arqadaǵy,
Ertede qonys bolǵan Abylaıǵa.
Shoqannyń ata - babalaryna qonys bolǵan jer Kókshetaý eli.

Án: Kókshetaý
3 - oqýshy: «Shoqannyń balalyq shaǵy»
1847 jyly 12 jasar Shoqandy ákesi sol kezdegi eń tańdaýly oqý orny bolyp eseptelgen Sibir kadeti korpýsyna oqýǵa ornalastyrady. Shoqannyń búkil keleshegi men ǵylym, óner jolyndaǵy talantyn ashýda bul oqý ornynyń mańyzy erekshe boldy. Munda jabyq áskerı oqý orny bolǵanymen, kóptegen pánder áskerı sabaqtarǵa qosa orys, batys ádebıeti, geografıasy men tarıhy, fılosofıa, fızıka, matematıka negizderi, shetel tilderi oqytylyp, orystyń ozyq oıly ıntellıgentteriniń ókilderi sabaq bergen. Oqytýshylar quramynda bilimdi jáne progresshil oı - pikirli adamdar kóp bolǵan.
Kadet korpýsynda Shoqan óziniń zerektigimen erekshelengen. Tildi tez meńgerip, ózi qatarlas oqýshylardan ozyq oqyǵan. "Korpýsta oı - órisi, bilimi jaǵynan Shoqan tez ósti, orys joldastaryn basyp ozyp otyrdy. Oǵan talaılar - aq, nazar aýdardy. Ol sondaı qabiletti edi, ózinen eki jas úlkenderdiń klasyndaǵylardy da bilim, ıdeıa jaǵynan basyp ozdy" – dep jazdy birge oqyǵan dosy, etnograf - ǵalym T. N. Potanın.
Shoqannyń bilimine muǵalimderi men qurbylary erekshe qyzyqqan, sol kezdiń aldyńǵy qatarly oı - pikirlerimen tanystyǵyn joldastarynyń kóbi úlgi tutyp, moıyndaǵan. Shoqan olardyń Eýropa mádenıetine bet burýyna sebepshi bolǵan. "Bizden jasy kishi bolsa da, ózimizben salystyrǵanda, ol úlken syqyldy edi de, bizder oǵan qaraǵanda bala tárizdi edik, óziniń bizden artyq biletindigin ne bizderden bilimi jaǵynan joǵarlylyǵyn bildirýge tyryspasa da, jaı áńgimeniń ózinde - aq, onyń biliminiń bizden artyqtyǵy tanylyp qalatyn. Jalpy joldastaryna, sonyń ishinde maǵan, ol eriksiz "Eýropaǵa ashqan tereze" syqyldy boldy", – dep jazady G. I. Potanın. Munyń ózi Shoqannyń joldastary arasynda bedeli erekshe zor bolyp, onyń bıik turǵanyn kórsetedi.

4 - oqýshy: «Shoqannyń - sýret óneri»
Sýret ónerin jas kezinen - aq jaqsy kórgen. Qyraǵy da zeıindi Shoqanǵa sýret salý óneri, halyq ómirin beıneleýdiń tamasha bir quraly bolyp tabylady. Týǵan jeri Syrymbettiń jazǵy jaılaýlar men meken qonystarynyń sýretin salýmen shuǵyldanady. 1847 - 1852 jyldarda salǵan sýretterin Shoqan "korpýstan elge demalysqa barǵan kezde salǵan sýretter" – dep ataıdy. Búkil sanaly ǵumyrynda Shoqan shyǵystanýshy, jalpy óner zertteýshisi retinde kórinýi kezdeısoqtyq emes. Ol óziniń qysqa ǵumyrynda sýret, sáýlet, músin, sán jáne qolónerge aıryqsha mańyz bergen. Shoqannan 150 - ge tarta sýret qalǵan.
Ol portret, tabıǵat kórinisi, peızaj, halyqtyń turmys - saltyn beıneleý janrymen aınalysqan.
Kórinis: «Músinshi mysyq»

5 - oqýshy: Qoǵamdyq, ádebı qyzmeti
Shoqan Ýálıhanov 1853 jyly kadet korpýsyn bitirip, Ombyda áskerı qyzmetke qalady. Ol Sibir qazaq - orys áskeriniń 6 - atty ásker polkyna ofıser bolyp taǵaıyndalady, is júzinde Batys Sibir men Qazaqstannyń Soltústik - Batys aımaǵynyń general - gýbernatory G. X. Gasforttyń adútanty qyzmetine belgilenedi. Sondaı - aq, Batys Sibir ólkesiniń Bas basqarmasy oǵan aıyryqsha tapsyrmalardy oryndaıtyn ofıser retinde qarady. Qyzmeti barysynda Shoqan Ýálıhanov patsha ókimetiniń otarshyldyq saıasaty týǵyzǵan ádiletsizdikterdi jete tanyp, qarsy batyl pikirler bildirýge tyrysty. Osy qyzmetterdi atqara júrip, ol Orta Azıa halyqtarynyń tarıhyn, etnografıasy men geografıasyn zertteýge belsene aralasty.