InfoHub Logo

Dısleksıa — bul jıi-jıi dısgrafıamen birge júretin mátinderdi oqý daǵdylaryn ıgerýge qaýqarsyzdyq. Onyń birneshe túri bar. Alaıda bul keseldiń adamnyń ıntelektýaldyq áleýetine áseri joq. V. A. Mosart, Pablo Pıkasso, Rıchard Brenson, Stıv Djobs jáne basqalar eń áıgili dıslektıkter. Aýrý olarǵa ómirde jetistikke kenelýge kedergi bola almady. Biraq oqytýdaǵy jáne tárbıeleýdegi durys qoldanylmaǵan amaldar qanshama ǵulamanyń túbine jetti?

Boıynda bundaı kemistik bar balalar úshin arnaıy ınternattar qurylǵan. Biraq, kóp keshikpeı, ondaı ınternat oqýshylary kádimgi mekteptegi ınklúzıvti synyptarǵa aýysady.

Ár muǵalimniń mansabynda oqýǵa kómekteskisi kelgen, biraq ol qolynan kelmegen oqýshylary bolady. Ol oqýshylar dısleksıamen aýyrǵan jáne aýrýshań balalar degen túsinikterdiń orny aýysyp ketkendikten, ol balalar eshteńege úıretý múmkin emes balalar sanatyna jatqyzyldy. Oqýshylardyń juldyzdaı jarqyrap, daryndy ekeni kózge uryp turǵan bolýy múmkin, biraq eń qarapaıym nárseni — oqýdy jáne jazýdy úırene almaıdy.

Dısleksıa kópshilik oılaǵannan da kóbirek taralǵan, óıtkeni ol týraly resmı statısıka joq. Ár muǵalim oqýshyǵa durys yńǵaı taba alýy úshin bul kesel týraly bilýi tıis bes fakt taptyq.

1. Dısleksıa shynymen bar

Bul oqýdy nemese jazýdy úırený úderisin qıyndatatyn myıdaǵy neırobıologıalyq aýytqýshylyq. Oqý men jazýǵa árkimniń shamasy kele bermeıtinin umytpańyz, myıdyń barlyǵy sáıkesti baılanystardy qura almaıdy ǵoı. Muǵalim úshin bul úırenshikti ádister arqyly balaǵa oqýdy úıretý múmkin emes degen sóz. Ár balanyń dısleksıasy árqalaı bolýy múmkin: keı bala baıaý oqıdy, keı bala sózdiń qurylymy men áripterdi shatastyrady, keıbiri oqyp shyqqan soń materıaldy aıtyp bere almaıdy. Keseldiń bulaı kórinis berýin balanyń oqyǵysy kelmeıtinine, zeıinsizdigine jaba salady.  

2. Dısleksıa vızýaldy túrde baıqalmaýy múmkin

Dısleksıanyń fılologıalyq nyshandary da bar. Gáp joldaǵy sózder men áripterdiń qalaı ornalasqanyn túsinýde qıyndyqtarǵa tap bolyp, aqparatty qabyldaı alýda.  Mysaly, vızýaldy túrde uqsas áripterdi (n-ı, v-b jáne t.b.) shatastyryp, bul uǵynýdy odan ári qıyndatady. Alaıda, sózderdi vızýaldy turǵyda ońaı uǵyný múmkindigine (beıimdelgen shrıft, fon) ǵana emes, sondaı-aq alynǵan aqparatty durys óńdeýge de zer salý qajet.

3. Dısleksıadan úlkeıe kele arylý múmkin emes

Ǵalymdar týa bitken dısleksıadan adam ómir boıy aıyǵa almaıdy dep paıymdaıdy. Biraq, der kezinde emdeı bastasa (neǵurlym erte bolsa, soǵurlym jaqsy) onyń jaǵymsyz sıpatyn tolyqtaı nemese ishinara joq qylyp jiberýge septigi tıedi. Dısleksıany bala úsh jasqa kelgen kezdiń ózinde-aq anyqtap alýǵa bolady. Balany mamanǵa aparýdy keshiktirýdiń qajeti joq.  

4. Dısleksıa parasat-paıymnyń taıazdyǵynyń belgisi emes

Bala oqýǵa, túsinýge, aýdarýǵa barynsha tyrysyp, biraq ol qolynan kelmese, bul onyń aqylynyń kemistigi baryn bildirmeıdi. Buǵan qarama-qarsy tujyrymdar ádette tómen bolyp keletin IQ testileri negizinde túziledi. Sebep pen saldardy shatastyrýǵa bolmaıdy. Tómen IQ bilim berý júıesi oqshaýlap tastaǵan balalarda kóp kezdesedi, al pedagogtar bolsa, ókinishke oraı, olardy qalaı oqytý kerek ekenin bilmeıdi. Dısleksıamen aýyratyn balanyń áleýeti basqa balalardyń áleýetindeı.

5. Dısleksıamen aýyratyn oqýshylar jańa aqparatty aýdıo arqyly óte jaqsy qabyldaıdy

Rasymen de oqýǵa kómekteskińiz kele me? Sabaqty aýdıo nemese vıdeoformatta jazyp qoıyńyz. Esińizge salaıyq, dısleksıa — ıntellektýaldyq problema emes. Barlyq oqýshynyń jaqsy oqıtyn áleýeti bar, oqytýdyń durys ádisi qoldanylsa boldy. Dıslektık balalarǵa eń ońtaılysy — aqparatty estý arqyly qabyldaý. Kitaptardy oqytý emes, olardyń aýdıonusqalaryn tyńdatý kerek. Oqýshy aýyzsha shyǵarmalardy keremet qylyp aıtyp berýi múmkin, biraq jazyp bere almaıdy. Osy esińizde bolsyn.

Oqýǵa keńes beremiz: Djon Korkoran: oqý bilmegen muǵalim

---