Arnaly bulaq - asyl sóz
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany, Bekarystan bı aýyly,
№24 mekteptiń aǵylshyn tili pániniń muǵalimi
Júnýsova Gúlzat
Taqyryby: «Arnaly bulaq - asyl sóz»
Maqsaty: Oqýshylarymyzǵa ata - babamyzdan qalǵan ósıet sózder arqyly adamgershilikke, tapqyrlyqqa, salmaqty oı aıtýǵa úıretý. Oılaý, sóıleý qabiletterin shyńdaý; týǵan jerine, eline degen súıispenshilikterin arttyrý, boıyna ulttyq mádenı qundylyqtardy sińirý.
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, maqal - mátel.
Barysy:
Muǵalim: «Sálem sózdiń – anasy», Sálemetsizder me ustazdar, oqýshylar, búgin biz 5 b synybynda «Arnaly bulaq - asyl sóz» degen taqyrypta saıys ótkizgeli otyrmyz. Bul saıystyń maqsaty: Ár ulttyń óziniń birge jasap kele jatqan rýhanı asyl murasy: ádet - ǵurpy, salt - dástúri bar. Tárbıe saǵattary arqyly jáne jalpy kúndelikti ómirde balalardyń boıyna ata - babalarymyzdan urpaqtan - urpaqqa jalǵasyp jetken murasyn nasıhattaý.
1 - júrgizýshi.
Búgingi tárbıe saǵaty erekshe, Birden sóz bastaýǵa júreksinip turmyn.
2 - júrgizýshi.
«Sóz atasy – sálem» demeı me aldymen amandasaıyq.
1 - júrgizýshi.
Armysyzdar osyndaǵy kópshilik,
Sálem berdik bárińizge bas ıip.
2 - júrgizýshi.
Qosh kelipsizder, qurmetti qonaqtar!
1 - Júrgizýshi
Búgin aldaryńyzda turyp babalarymyzdyń marjan tastaı tizilgen, sheshendik sózderin, altynǵa balaǵan ósıetterin bıikterge shyńdataıyqshy.
2 - júrgizýshi.
Iá, durys aıtasyń «Atalar sózi – aqyldyń kózi» demeı me? Qara qyldy qaq jarǵan babalarymyzdyń urpaqtary emespiz be?
1 - júrgizýshi.
Olaı bolsa qonaqtar,
Óresi bıik jarandar.
Aqyl sózdi ashaıyq,
Tárbıe saǵatyn marjan sózben ashaıyq.
2 - júrgizýshi.
Ózińdiki eliń de,
Ózińdiki jeriń de,
Ózińdi óziń etken baq, -
Táýelsizdik tórinde!
Ózińdiki týyń da,
Ot pen aýa, sýyń da.
Jasa Qazaqstanym,
Beldi bekem býyn da - dep, aqyn Iran - Ǵaıyp aıtqandaı, ıá, biz egemenbiz, táýelsizbiz, azatpyz. Al osy bir qasıetti sózderdiń maǵynasyn bolashaqtyń kiltin ustar búgingi jas urpaq qalaı túsiner eken?
1 - júrgizýshi.
Egemendi el bolý degenimiz – qoǵam ómirindegi tarıhı silkinis, onyń eń basty maqsaty – qoǵamdyq, ulttyq sanany saýyqtyrý, egemendikpen, táýelsizdikpen birge qaıta oralǵan ata - saltymyzdy, ádet - ǵuryp, dástúrimizdi baıandy etý degen sóz.
2 - júrgizýshi.
Dástúr, ádet - ǵuryp pen salt – sana qoǵamdaǵy áleýmettik qatynastar túrlerin, qoǵamnyń mádenı deńgeıin kóterýmen qatar, tárbıe talaptarynyń negizin quraıdy.
1 - júrgizýshi.
Jer júzinde eki myńnan astam ulttar men ulystar tirshilik etedi desek, solardyń árqaısysynyń ózine tán ádet - ǵuryptary, salt - dástúri bar.
2 - júrgizýshi.
Dástúr jaqyndastyrady da, aralastyrady da, biriktiredi de.
1 - júrgizýshi.
Dástúr jınaqtalǵan aqparlar arqyly ata - babadan qalǵan rýhanı murasy.
2 - júrgizýshi.
Qazaq halqynyń ádet - ǵurpyna, salt - sanasyna baǵyttalǵan «Arnaly bulaq – asyl sóz» atty oqýshylar saıysyna qatysýshylardy ortaǵa shaqyraıyq. Saıysymyzǵa qatysýshy toptarmen tanys bolyńyzdar:
1. «Tulpar» toby.
2. «Qyran» toby.
Ádilqazylar alqasynyń músheleri:
Saıysymyzdyń sharttarymen tanys bolyńyzdar.
1. Tanystyrý
2.“Báıge”
3.“Ata saltyń – halyqtyń qalpyń”
4.«Halyqtyń kıeli sandary»
5.“Maqal - sózdiń máıegi ”
6. «Zerdeliniń - oıy ozyq»
7. Qazaqta tuńǵysh....
1 - júrgizýshi.
Saıysymyzdyń 1 - kezeńi «Tanystyrý» Birinshi bolyp qaı top bastaıtynyn suraq qoıý arqyly shesheıik.
2 - júrgizýshi
Táttide ne tátti?
Qatty da ne qatty?
Jumsaqta ne jumsaq?
Osy suraqtardyń jaýabyn tap jáne bul kimniń danalyǵy?
Birinshi bolyp «» toby bastaıdy.
2 - kezeń
1 - júrgizýshi.
Ata - babam ardaqty,
Jamandyqqa barmapty.
Ardaq tutyp úlkendi,
Ata jolyn jalǵapty.
2 - júrgizýshi.
Keń dalanyń ejelgi,
Qazaq degen halqymyz.
Ózge ulttaı bizdiń de,
Bar dástúr men saltymyz
1 júrgizýshi.
Kelesi kezeńimiz «Báıge» dep atalady Bul kezeńde toptarymyz salt - dástúr, ádet - ǵúryp boıynsha qoıylǵan suraqtarǵa jaýap beredi. Suraqqa birinshi bolyp belgi bergen top jaýap beredi.
Olaı bolsa saıysymyzdy bastaımyz.
1. Pyshaqtyń júzi shalqasynan jatsa, ne dep yrymdaıdy? (Maly pyshaqqa túsedi)
2. Jeti jarǵy zańy boıynsha kóterilis jasap, búlik shyǵarǵan kisilerge qandaı jaza qoldanǵan? (ólim jazasy)
3. Kıiz úıdiń 12 qanatty úıin qalaı ataıdy? Aq Orda
4. Balanyń (ul, qyz) kishkentaı kezinde shashyn ósirmeı, eki shekesine eki shoq shash qoıady. Muny qalaı ataıdy? (Tulym).
5. Qazaq yrymynda balaǵa mı jegizbeıdi. Ol neni bildiredi?(Sebebi mıdaı byljyr, bos belbeý, ynjyq bolyp, ósedi deıdi.)
6. Jeti jarǵy boıynsha jazyqsyz kisi óltirgenderge qandaı jaza qoldanǵan. (Ólim jazasyn buıyrǵan).
7. Kıiz úıdiń qurylysynda kerege men shańyraq ortasyn qosatyn bóligi? (ýyq)
8. Uzatylǵan qyz óziniń teteles sińlisine basyna tartatyn oramal beredi. Bul – endigi kezek seniki degendi bildiredi. Bul dástúr qalaı atalady? (Sharǵy)
9. Qazaqta til ushyn jese súıreńdep sóıleı beretin bolady dep yrymdaǵan. Al, tańdaı jese... (Sheshen bolady)
10. Turmysqa attanǵaly otyrǵan qyzdyń týǵan týysqandarymen qoshtasý óleńi? (syńsý)
11. Jún sabarda, sabap bolǵan soń tamaq berý dástúri? (Týlaq shashý)
12. Qumyrsqalar kúndiz ıleýine asyǵyp jatsa, neni bildiredi? (Aýa raıy buzylady.)
13. Usta pyshaqqa jarymas, etikshi nege jarymas? (Etikke jarymas)
14. Dos basqa qaraıdy, al dushpan she? (aıaqqa)
15. Qylyshtan ótkir ne bar? (til)
16. Eń kıeli qus? (aqqý)
17. Sáýkele jelegin kim qaı ýaqytta kıgen? (qalyńdyq kıgen)
18. Qazaq shopandarynyń shahmaty? (toǵyzqumalaq)
19. Jańa dúnıege kelgen sábıdiń kıetin alǵashqy kıimi?(ıtkóılek)
20. Musylmannyń qasıetti kitaby? (quran)
«Ata saltyń - halyqtyq qalpyń» 3 - kezeń
1 - júrgizýshi
Tilim barda, qazaǵym bar, halqym bar,
Dástúrim bar, ata joly, saltym bar.
Keń daladaı, jınalmaǵan shalǵaıy,
Ańqaý, ashyq minezim bar ańqyldaq
2 - júrgizýshi.
Saıysymyzdyń kelesi kezeńi «Ata saltyń - halyqtyq qalpyń» dep atalady. Bul kezeńde toptarymyz sandyqshalardy tańdap, ondaǵy salt - dástúrge baılanysty suraqtarǵa jaýap beredi. Toppen jumys. Oıyndy upaıy kóp top bastaıdy. Eger jaýap bere almaǵan jaǵdaıda kelesi top jaýap berýine bolady.
1.«Enshi» jáne «Jasaý» salttary týraly túsinikteme ber.
2.«Shúlen taratý» salty týraly túsinik ber. (Bul kedeı – kepshikterge beriletin járdem men qamqorlyq túri. Shúlendi kúzdi kúni mal basy kóbeıip, qońaıyp, jaılaýdan túser kezde taratady.)
3. «Bata»jáne «Teris batanyń» aıyrmashylyǵyn túsindirip ber. (Bata - aq tileýdiń belgisi. Batany aýzy dýaly, jasy úlken, sózge sheshen, syıly adamdar beredi. Teris bata – qarǵystyń qatty, jazanyń eń aýyr túri. Mundaı batany senimi aqtalmaǵan, ózine tili, qoly tıgen balasyna ákesi qolyn teris jaıyp bergen batasy).
4. Qazaqtyń qandaı salt - dástúr jyrlaryn bilesiń? Bireýin túsindirip ber. (syńsý, jar - jar, betashar, qoshtasý, toıbastar)
5. «Tymaqqa salý» degen dástúrin túsindirip ber. (Shala týǵan balany tymaqqa salyp ósirgen, sebebi sábıdi qolǵa ustaýǵa, besikke salýǵa bolmaıdy).
4 - kezeń
1 - júrgizýshi.
Ata – saltym ardaqty,
Árbir sózi salmaqty.
Sol sózderdi uqpasań,
Tistersiń bir kún barmaqty.
2 - júrgizýshi
Saıysymyzdyń 4 - kezeńi «Halyqtyń kıeli sandary»
Kıeli sandarǵa baılanysty senimder men nanymdar sóz bolady. Eki top jarysa jaýap beredi.
Úsh sanyna baılanysty qandaı uǵymdar bar?
1. Úsh júz. Uly júz, orta júz, kishi júz.
2. Úsh jurt. Óz jurtyń, Naǵashy jurt, qaıyn jurt.
3. Úsh qýat. Aqyl qýat, júrek qýat, senim qýat.
4. Úsh arsyz. Uıqy arsyz, kúlki arsyz, tamaq arsyz.
5. Úsh daýasyz. Minez, kárilik, Ajal.
6. Úsh bı. Tóle bı, Qazybek bı, Áıteke bı.
7. Úsh qadirsiz. Jastyq shaq qadirsiz. Densaýlyq qadirsiz. Jaqsy jar qadirsiz.
1 - júrgizýshi.
Endigi kezekti 7 sanyna bereıik. Qazaq halqy 7 sanyn qasıetti dep baǵalap, soǵan baılanysty nanymdar men senimder zerdelegen. Jeti sanyna baılanysty uǵymdar týraly ne bilemiz?
1. Jeti qazyna
1. Er jigit. 2. Sulý áıel. 3. Aqyl, bilim. 4. Júırik at. 5. Qyran búrkit. 6. Beren myltyq. 7. Júırik tazy.
2. Jeti kún.
1. Búgin. 2. Erteń. 3. Búrsikúni. 4. Arǵy kúni. 5 Aýyr kún. 6. Sońǵy kún 7. Azyna.
3. Jeti ata.
Ata, áke, bala, nemere, shóbere, shópshek, nemene.
4. Jeti jutty ata.
Mal qyrylý. Qurǵaqshylyq. Órt. Oba. Soǵys. Topan sý. Zilzala.
5. Jeti joq.
Jerde ólsheýish joq. Aspanda tireýish joq. Tasta tamyr joq. Tasbaqada talaq joq. Allada baýyr joq. Aqqýda sút joq. Jylqyda ót joq.
5 kezeń
2 - júrgizýshi
Endi saıysymyzdy maqal - mátel aıtý túrimen jalǵastyramyz. Bul bólim «Maqal - sózdiń máıegi» dep atalady. Shart boıynsha suraqqa maqaldap jaýap beresizder.
1shi «» toby jaýap beredi.
1 Bilmegen ne ishedi? (Bilmegen ý ishedi)
2. Jas kelse nege? (jas kelse iske)
3. Bilgeniń qansha, bilmegeniń qansha? ( Bilgeniń toǵyz, bilmegeniń toqsan toǵyz)
4. Túkirik kól bola ma? (Kóp túkirse kól bolar)
5. Jylyndy ininen qalaı shyǵaramyz? (Jyly – jyly sóıleseń, zymıan jylan da ininen shyǵar)
6. Qoı men qasqyr oılana ma? (Qoıdyń oılaıtyny adaldyq, qasqyrdyń oılaıtyny aramdyq)
7. Adamnyń qaı múshesi batyr, qaı múshesi qorqaq? (Kóz qorqaq, qol batyr)
8. Kórdim, kórmedim degen neshe sóz? (Kórdim degen kóp sóz, kórmedim degen bir - aq sóz)
9. Jegenniń tisine, jemegenniń túsindegi ne? (Et jeseń tisińe, jemeseń túsińe kiredi)
10. Júndeýge jýas janýar? ) Jýas túıe júndeýge jaqsy.
1 - júrgizýshi
2. «» topqa kezek bereıik.
1. Bir qaryn maı shirı ma? (Bir qumalaq bir qaryn maıdy shiritedi)
2 Joly bolar jigittiń aldynan shyǵatyn kim? (Joly bolar jigittiń jeńgesi shyǵar aldynan)
3. Qandaı jaǵydaıda aınaǵa ókpelemeý kerek? (Aýzyń qısyq bolsa, aınaǵa ókpeleme)
4. Taýyqtyń túsine kiretin ne? (Taýyqtyń túsine tary kiredi)
5. Semizdikti kóteretin janýar? (Semizdikti qoı ǵana kóteredi)
6. Aıran ishkender qutylǵanda, kim tutylady? (Aıran ishken qutylar, qazan jalaǵan tutylar)
7. Múıiz suraımyn dep júrip, qulaǵynan aırylǵan janýar? (Toqal eshki múıiz suraımyn dep júrip qulaǵynan aırylypty)
8. Ysqyryǵy jer jaryp júrgen adamnyń aıdaǵan maly? (Aıdaǵany bes eshki ysqyryǵy jer jarar)
9. Qar jana ma? (Qalaýyn tapsań, qar janar)
10. Otqa túsip kúımeýge bola ma? (Otan úshin otqa tús kúımeısiń)
6 - kezeń
1 - júrgizýshi
Halqymyz «Kıiz týyrlyqty, aǵash ýyqty qazaqpyz»- dep kıiz úı jaıynda, «As adamnyń arqaýy»- dep taǵam jaıynda jáne «Adam kórki shúberek» - dep kıimder jaıynda ataly sózder qaldyryp ketken.
2 - júrgizýshi
Bul ataly sózder arqyly osy dúnıelerde halqymyzdyń mádenıetiniń, birneshe óneriniń basyn quraıtyn ǵajap týyndylary jatqanyn bilemiz.
Olaı bolsa saıysymyzdyń 6 - kezeńi «Zerdeliniń – oıy ozyq»Halqymyzdyń mádenıetine baılanysty uıashyqtardaǵy suraqtarǵa jaýap beremiz.
Ulttyq kıimder.
10upaı. Erlerdiń bas kıimi. Ony ańnyń, maldyń terisinen tigedi. Buryn qazaq eli qaı júzdiń, qaı rýdyń adamy ekenin osy kıimine qarap ta tanı bergen. Ol - bıik tóbeli, mańdaıy, eki qulaǵy bar, jelke, jotany jaýyp turatyn artqy etekten turatyn bas kıim. (Tymaq)
20upaı. Qazaqtyń ejelgi ári kádeli kıimi. Ol - arasyna jún nemese maqta salynyp, syrtyn shuǵa, nemese barqyt sıaqty ádemi ári myqty matadan qaptalyp, ishi astarlanǵan jyly kıim. Jaǵasy, jeńi ásem ulttyq oıý - órnektermen bezendirilgen.
(Shapan)
30upaı. Uzatylǵan qyz kıetin asa qymbat baǵaly, ári ásem bas kıim. Ol - 2 - 3 qarystaı bıik, dóńgelek, tóbe jaǵyna qaraı jińishkere beredi. Joǵary jaǵyna úki taǵady. Artqy jaǵyna uzyndyǵy jerge jetetindeı uzyn aq jelek taǵady.
(Sáýkele)
Ulttyq taǵamdar:
10 upaı. Sút taǵamdarynyń ishindegi qymyzdan keıingi baǵaly sýsyn. Ol túıe sútinen jasalady. Ol – ashytylyp, teri, aǵash, ydystarǵa quıylyp saqtalady, pisiriledi. Maıly, jumsaq, ári qoıýlaý bolady. (Shubat)
20 upaı. Sútten uıytylady. Dámi óte ashshy bolmaıdy. Qoıý ári dámdi bolady. Halyq ony dirildir dep te ataıdy. (Qatyq)
30 upaı. Maldyń tóldegennen keıingi alǵashqy súti. Bala da, tól de osy sútti toıyp ishý kerek. Oǵan toımaǵan tól de, bala da álsiz bolyp ósedi. (Ýyz)
Qarashańyraq
10 upaı. Kıiz úıdiń qasıetti, kıeli múlki. Qazaqtyń kóptegen jaqsy sózi osyǵan baılanysty aıtylady. (Shańyraq)
20 upaı. Kıiz úıdiń bir bóligi, Ony júnnen orap, kilem, tekemet túsindeı oıýlarmen bezendirip toqıdy. Keregemen týyrlyqtyń ortasyna keledi. Munyń ásemdikke, ári jylylyqqa áseri mol. Odan syrttaǵy qurt - qumyrsqa, kesirtke, jylan, t. b jándikter kire almaıdy. (Shı)
30 upaı. Kıiz úıde esik ekeý bolady. İshkisi aǵashtan jasalady. Ony «syqyrlaýyq» deıdi. Ekinshisi kıizden jasalady, ol syqyrlaýyqtyń syrtynan jabylady. Muny ashyq kúnderi mańdaıshaǵa deıin shıyrshyqtap jınalyp qoıylady. Muny ne deımiz.
(Kıiz esik)
7. Qazaqta tuńǵysh....
1. Eń tuńǵysh bı (Maıqy)
2. Eń tuńǵysh sheshen (Jırenshe)
3. Eń tuńǵysh dana ana (Qarashash)
4. Eń tuńǵysh kishi júzdiń hany (Ábilhaıyr)
5. Eń tuńǵysh ǵalym, saıahatshy (Shoqan Ýálıhanov)
6. Eń tuńǵysh aǵartýshy ustaz, oqýlyq avtory (Ybyraı Altynsarın)
7. Eń tuńǵysh qazaq álippesin (tóte jazý) jasaǵan (Ahmet Baıtursynov)
8. Eń tuńǵysh epopeıa jazǵan (Muhtar Áýezov)
9. Eń tuńǵysh kosmonavt (Toqtar Áýbákirov)
10. Eń tuńǵysh bıshi (Shara Quljanova)
11. Eń tuńǵysh prezıdent (N. Á. Nazarbaev)
12. Eń tuńǵysh Olımpıada chempıony ataǵyn alǵan palýan (Jaqsylyq Úshkempirov)
13. Eń tuńǵysh dúnıe júzi chempıon ataǵyn alǵan palýan(Qajymuqan Muńaıtpasov)
№24 mekteptiń aǵylshyn tili pániniń muǵalimi
Júnýsova Gúlzat
Taqyryby: «Arnaly bulaq - asyl sóz»
Maqsaty: Oqýshylarymyzǵa ata - babamyzdan qalǵan ósıet sózder arqyly adamgershilikke, tapqyrlyqqa, salmaqty oı aıtýǵa úıretý. Oılaý, sóıleý qabiletterin shyńdaý; týǵan jerine, eline degen súıispenshilikterin arttyrý, boıyna ulttyq mádenı qundylyqtardy sińirý.
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, maqal - mátel.
Barysy:
Muǵalim: «Sálem sózdiń – anasy», Sálemetsizder me ustazdar, oqýshylar, búgin biz 5 b synybynda «Arnaly bulaq - asyl sóz» degen taqyrypta saıys ótkizgeli otyrmyz. Bul saıystyń maqsaty: Ár ulttyń óziniń birge jasap kele jatqan rýhanı asyl murasy: ádet - ǵurpy, salt - dástúri bar. Tárbıe saǵattary arqyly jáne jalpy kúndelikti ómirde balalardyń boıyna ata - babalarymyzdan urpaqtan - urpaqqa jalǵasyp jetken murasyn nasıhattaý.
1 - júrgizýshi.
Búgingi tárbıe saǵaty erekshe, Birden sóz bastaýǵa júreksinip turmyn.
2 - júrgizýshi.
«Sóz atasy – sálem» demeı me aldymen amandasaıyq.
1 - júrgizýshi.
Armysyzdar osyndaǵy kópshilik,
Sálem berdik bárińizge bas ıip.
2 - júrgizýshi.
Qosh kelipsizder, qurmetti qonaqtar!
1 - Júrgizýshi
Búgin aldaryńyzda turyp babalarymyzdyń marjan tastaı tizilgen, sheshendik sózderin, altynǵa balaǵan ósıetterin bıikterge shyńdataıyqshy.
2 - júrgizýshi.
Iá, durys aıtasyń «Atalar sózi – aqyldyń kózi» demeı me? Qara qyldy qaq jarǵan babalarymyzdyń urpaqtary emespiz be?
1 - júrgizýshi.
Olaı bolsa qonaqtar,
Óresi bıik jarandar.
Aqyl sózdi ashaıyq,
Tárbıe saǵatyn marjan sózben ashaıyq.
2 - júrgizýshi.
Ózińdiki eliń de,
Ózińdiki jeriń de,
Ózińdi óziń etken baq, -
Táýelsizdik tórinde!
Ózińdiki týyń da,
Ot pen aýa, sýyń da.
Jasa Qazaqstanym,
Beldi bekem býyn da - dep, aqyn Iran - Ǵaıyp aıtqandaı, ıá, biz egemenbiz, táýelsizbiz, azatpyz. Al osy bir qasıetti sózderdiń maǵynasyn bolashaqtyń kiltin ustar búgingi jas urpaq qalaı túsiner eken?
1 - júrgizýshi.
Egemendi el bolý degenimiz – qoǵam ómirindegi tarıhı silkinis, onyń eń basty maqsaty – qoǵamdyq, ulttyq sanany saýyqtyrý, egemendikpen, táýelsizdikpen birge qaıta oralǵan ata - saltymyzdy, ádet - ǵuryp, dástúrimizdi baıandy etý degen sóz.
2 - júrgizýshi.
Dástúr, ádet - ǵuryp pen salt – sana qoǵamdaǵy áleýmettik qatynastar túrlerin, qoǵamnyń mádenı deńgeıin kóterýmen qatar, tárbıe talaptarynyń negizin quraıdy.
1 - júrgizýshi.
Jer júzinde eki myńnan astam ulttar men ulystar tirshilik etedi desek, solardyń árqaısysynyń ózine tán ádet - ǵuryptary, salt - dástúri bar.
2 - júrgizýshi.
Dástúr jaqyndastyrady da, aralastyrady da, biriktiredi de.
1 - júrgizýshi.
Dástúr jınaqtalǵan aqparlar arqyly ata - babadan qalǵan rýhanı murasy.
2 - júrgizýshi.
Qazaq halqynyń ádet - ǵurpyna, salt - sanasyna baǵyttalǵan «Arnaly bulaq – asyl sóz» atty oqýshylar saıysyna qatysýshylardy ortaǵa shaqyraıyq. Saıysymyzǵa qatysýshy toptarmen tanys bolyńyzdar:
1. «Tulpar» toby.
2. «Qyran» toby.
Ádilqazylar alqasynyń músheleri:
Saıysymyzdyń sharttarymen tanys bolyńyzdar.
1. Tanystyrý
2.“Báıge”
3.“Ata saltyń – halyqtyń qalpyń”
4.«Halyqtyń kıeli sandary»
5.“Maqal - sózdiń máıegi ”
6. «Zerdeliniń - oıy ozyq»
7. Qazaqta tuńǵysh....
1 - júrgizýshi.
Saıysymyzdyń 1 - kezeńi «Tanystyrý» Birinshi bolyp qaı top bastaıtynyn suraq qoıý arqyly shesheıik.
2 - júrgizýshi
Táttide ne tátti?
Qatty da ne qatty?
Jumsaqta ne jumsaq?
Osy suraqtardyń jaýabyn tap jáne bul kimniń danalyǵy?
Birinshi bolyp «» toby bastaıdy.
2 - kezeń
1 - júrgizýshi.
Ata - babam ardaqty,
Jamandyqqa barmapty.
Ardaq tutyp úlkendi,
Ata jolyn jalǵapty.
2 - júrgizýshi.
Keń dalanyń ejelgi,
Qazaq degen halqymyz.
Ózge ulttaı bizdiń de,
Bar dástúr men saltymyz
1 júrgizýshi.
Kelesi kezeńimiz «Báıge» dep atalady Bul kezeńde toptarymyz salt - dástúr, ádet - ǵúryp boıynsha qoıylǵan suraqtarǵa jaýap beredi. Suraqqa birinshi bolyp belgi bergen top jaýap beredi.
Olaı bolsa saıysymyzdy bastaımyz.
1. Pyshaqtyń júzi shalqasynan jatsa, ne dep yrymdaıdy? (Maly pyshaqqa túsedi)
2. Jeti jarǵy zańy boıynsha kóterilis jasap, búlik shyǵarǵan kisilerge qandaı jaza qoldanǵan? (ólim jazasy)
3. Kıiz úıdiń 12 qanatty úıin qalaı ataıdy? Aq Orda
4. Balanyń (ul, qyz) kishkentaı kezinde shashyn ósirmeı, eki shekesine eki shoq shash qoıady. Muny qalaı ataıdy? (Tulym).
5. Qazaq yrymynda balaǵa mı jegizbeıdi. Ol neni bildiredi?(Sebebi mıdaı byljyr, bos belbeý, ynjyq bolyp, ósedi deıdi.)
6. Jeti jarǵy boıynsha jazyqsyz kisi óltirgenderge qandaı jaza qoldanǵan. (Ólim jazasyn buıyrǵan).
7. Kıiz úıdiń qurylysynda kerege men shańyraq ortasyn qosatyn bóligi? (ýyq)
8. Uzatylǵan qyz óziniń teteles sińlisine basyna tartatyn oramal beredi. Bul – endigi kezek seniki degendi bildiredi. Bul dástúr qalaı atalady? (Sharǵy)
9. Qazaqta til ushyn jese súıreńdep sóıleı beretin bolady dep yrymdaǵan. Al, tańdaı jese... (Sheshen bolady)
10. Turmysqa attanǵaly otyrǵan qyzdyń týǵan týysqandarymen qoshtasý óleńi? (syńsý)
11. Jún sabarda, sabap bolǵan soń tamaq berý dástúri? (Týlaq shashý)
12. Qumyrsqalar kúndiz ıleýine asyǵyp jatsa, neni bildiredi? (Aýa raıy buzylady.)
13. Usta pyshaqqa jarymas, etikshi nege jarymas? (Etikke jarymas)
14. Dos basqa qaraıdy, al dushpan she? (aıaqqa)
15. Qylyshtan ótkir ne bar? (til)
16. Eń kıeli qus? (aqqý)
17. Sáýkele jelegin kim qaı ýaqytta kıgen? (qalyńdyq kıgen)
18. Qazaq shopandarynyń shahmaty? (toǵyzqumalaq)
19. Jańa dúnıege kelgen sábıdiń kıetin alǵashqy kıimi?(ıtkóılek)
20. Musylmannyń qasıetti kitaby? (quran)
«Ata saltyń - halyqtyq qalpyń» 3 - kezeń
1 - júrgizýshi
Tilim barda, qazaǵym bar, halqym bar,
Dástúrim bar, ata joly, saltym bar.
Keń daladaı, jınalmaǵan shalǵaıy,
Ańqaý, ashyq minezim bar ańqyldaq
2 - júrgizýshi.
Saıysymyzdyń kelesi kezeńi «Ata saltyń - halyqtyq qalpyń» dep atalady. Bul kezeńde toptarymyz sandyqshalardy tańdap, ondaǵy salt - dástúrge baılanysty suraqtarǵa jaýap beredi. Toppen jumys. Oıyndy upaıy kóp top bastaıdy. Eger jaýap bere almaǵan jaǵdaıda kelesi top jaýap berýine bolady.
1.«Enshi» jáne «Jasaý» salttary týraly túsinikteme ber.
2.«Shúlen taratý» salty týraly túsinik ber. (Bul kedeı – kepshikterge beriletin járdem men qamqorlyq túri. Shúlendi kúzdi kúni mal basy kóbeıip, qońaıyp, jaılaýdan túser kezde taratady.)
3. «Bata»jáne «Teris batanyń» aıyrmashylyǵyn túsindirip ber. (Bata - aq tileýdiń belgisi. Batany aýzy dýaly, jasy úlken, sózge sheshen, syıly adamdar beredi. Teris bata – qarǵystyń qatty, jazanyń eń aýyr túri. Mundaı batany senimi aqtalmaǵan, ózine tili, qoly tıgen balasyna ákesi qolyn teris jaıyp bergen batasy).
4. Qazaqtyń qandaı salt - dástúr jyrlaryn bilesiń? Bireýin túsindirip ber. (syńsý, jar - jar, betashar, qoshtasý, toıbastar)
5. «Tymaqqa salý» degen dástúrin túsindirip ber. (Shala týǵan balany tymaqqa salyp ósirgen, sebebi sábıdi qolǵa ustaýǵa, besikke salýǵa bolmaıdy).
4 - kezeń
1 - júrgizýshi.
Ata – saltym ardaqty,
Árbir sózi salmaqty.
Sol sózderdi uqpasań,
Tistersiń bir kún barmaqty.
2 - júrgizýshi
Saıysymyzdyń 4 - kezeńi «Halyqtyń kıeli sandary»
Kıeli sandarǵa baılanysty senimder men nanymdar sóz bolady. Eki top jarysa jaýap beredi.
Úsh sanyna baılanysty qandaı uǵymdar bar?
1. Úsh júz. Uly júz, orta júz, kishi júz.
2. Úsh jurt. Óz jurtyń, Naǵashy jurt, qaıyn jurt.
3. Úsh qýat. Aqyl qýat, júrek qýat, senim qýat.
4. Úsh arsyz. Uıqy arsyz, kúlki arsyz, tamaq arsyz.
5. Úsh daýasyz. Minez, kárilik, Ajal.
6. Úsh bı. Tóle bı, Qazybek bı, Áıteke bı.
7. Úsh qadirsiz. Jastyq shaq qadirsiz. Densaýlyq qadirsiz. Jaqsy jar qadirsiz.
1 - júrgizýshi.
Endigi kezekti 7 sanyna bereıik. Qazaq halqy 7 sanyn qasıetti dep baǵalap, soǵan baılanysty nanymdar men senimder zerdelegen. Jeti sanyna baılanysty uǵymdar týraly ne bilemiz?
1. Jeti qazyna
1. Er jigit. 2. Sulý áıel. 3. Aqyl, bilim. 4. Júırik at. 5. Qyran búrkit. 6. Beren myltyq. 7. Júırik tazy.
2. Jeti kún.
1. Búgin. 2. Erteń. 3. Búrsikúni. 4. Arǵy kúni. 5 Aýyr kún. 6. Sońǵy kún 7. Azyna.
3. Jeti ata.
Ata, áke, bala, nemere, shóbere, shópshek, nemene.
4. Jeti jutty ata.
Mal qyrylý. Qurǵaqshylyq. Órt. Oba. Soǵys. Topan sý. Zilzala.
5. Jeti joq.
Jerde ólsheýish joq. Aspanda tireýish joq. Tasta tamyr joq. Tasbaqada talaq joq. Allada baýyr joq. Aqqýda sút joq. Jylqyda ót joq.
5 kezeń
2 - júrgizýshi
Endi saıysymyzdy maqal - mátel aıtý túrimen jalǵastyramyz. Bul bólim «Maqal - sózdiń máıegi» dep atalady. Shart boıynsha suraqqa maqaldap jaýap beresizder.
1shi «» toby jaýap beredi.
1 Bilmegen ne ishedi? (Bilmegen ý ishedi)
2. Jas kelse nege? (jas kelse iske)
3. Bilgeniń qansha, bilmegeniń qansha? ( Bilgeniń toǵyz, bilmegeniń toqsan toǵyz)
4. Túkirik kól bola ma? (Kóp túkirse kól bolar)
5. Jylyndy ininen qalaı shyǵaramyz? (Jyly – jyly sóıleseń, zymıan jylan da ininen shyǵar)
6. Qoı men qasqyr oılana ma? (Qoıdyń oılaıtyny adaldyq, qasqyrdyń oılaıtyny aramdyq)
7. Adamnyń qaı múshesi batyr, qaı múshesi qorqaq? (Kóz qorqaq, qol batyr)
8. Kórdim, kórmedim degen neshe sóz? (Kórdim degen kóp sóz, kórmedim degen bir - aq sóz)
9. Jegenniń tisine, jemegenniń túsindegi ne? (Et jeseń tisińe, jemeseń túsińe kiredi)
10. Júndeýge jýas janýar? ) Jýas túıe júndeýge jaqsy.
1 - júrgizýshi
2. «» topqa kezek bereıik.
1. Bir qaryn maı shirı ma? (Bir qumalaq bir qaryn maıdy shiritedi)
2 Joly bolar jigittiń aldynan shyǵatyn kim? (Joly bolar jigittiń jeńgesi shyǵar aldynan)
3. Qandaı jaǵydaıda aınaǵa ókpelemeý kerek? (Aýzyń qısyq bolsa, aınaǵa ókpeleme)
4. Taýyqtyń túsine kiretin ne? (Taýyqtyń túsine tary kiredi)
5. Semizdikti kóteretin janýar? (Semizdikti qoı ǵana kóteredi)
6. Aıran ishkender qutylǵanda, kim tutylady? (Aıran ishken qutylar, qazan jalaǵan tutylar)
7. Múıiz suraımyn dep júrip, qulaǵynan aırylǵan janýar? (Toqal eshki múıiz suraımyn dep júrip qulaǵynan aırylypty)
8. Ysqyryǵy jer jaryp júrgen adamnyń aıdaǵan maly? (Aıdaǵany bes eshki ysqyryǵy jer jarar)
9. Qar jana ma? (Qalaýyn tapsań, qar janar)
10. Otqa túsip kúımeýge bola ma? (Otan úshin otqa tús kúımeısiń)
6 - kezeń
1 - júrgizýshi
Halqymyz «Kıiz týyrlyqty, aǵash ýyqty qazaqpyz»- dep kıiz úı jaıynda, «As adamnyń arqaýy»- dep taǵam jaıynda jáne «Adam kórki shúberek» - dep kıimder jaıynda ataly sózder qaldyryp ketken.
2 - júrgizýshi
Bul ataly sózder arqyly osy dúnıelerde halqymyzdyń mádenıetiniń, birneshe óneriniń basyn quraıtyn ǵajap týyndylary jatqanyn bilemiz.
Olaı bolsa saıysymyzdyń 6 - kezeńi «Zerdeliniń – oıy ozyq»Halqymyzdyń mádenıetine baılanysty uıashyqtardaǵy suraqtarǵa jaýap beremiz.
Ulttyq kıimder.
10upaı. Erlerdiń bas kıimi. Ony ańnyń, maldyń terisinen tigedi. Buryn qazaq eli qaı júzdiń, qaı rýdyń adamy ekenin osy kıimine qarap ta tanı bergen. Ol - bıik tóbeli, mańdaıy, eki qulaǵy bar, jelke, jotany jaýyp turatyn artqy etekten turatyn bas kıim. (Tymaq)
20upaı. Qazaqtyń ejelgi ári kádeli kıimi. Ol - arasyna jún nemese maqta salynyp, syrtyn shuǵa, nemese barqyt sıaqty ádemi ári myqty matadan qaptalyp, ishi astarlanǵan jyly kıim. Jaǵasy, jeńi ásem ulttyq oıý - órnektermen bezendirilgen.
(Shapan)
30upaı. Uzatylǵan qyz kıetin asa qymbat baǵaly, ári ásem bas kıim. Ol - 2 - 3 qarystaı bıik, dóńgelek, tóbe jaǵyna qaraı jińishkere beredi. Joǵary jaǵyna úki taǵady. Artqy jaǵyna uzyndyǵy jerge jetetindeı uzyn aq jelek taǵady.
(Sáýkele)
Ulttyq taǵamdar:
10 upaı. Sút taǵamdarynyń ishindegi qymyzdan keıingi baǵaly sýsyn. Ol túıe sútinen jasalady. Ol – ashytylyp, teri, aǵash, ydystarǵa quıylyp saqtalady, pisiriledi. Maıly, jumsaq, ári qoıýlaý bolady. (Shubat)
20 upaı. Sútten uıytylady. Dámi óte ashshy bolmaıdy. Qoıý ári dámdi bolady. Halyq ony dirildir dep te ataıdy. (Qatyq)
30 upaı. Maldyń tóldegennen keıingi alǵashqy súti. Bala da, tól de osy sútti toıyp ishý kerek. Oǵan toımaǵan tól de, bala da álsiz bolyp ósedi. (Ýyz)
Qarashańyraq
10 upaı. Kıiz úıdiń qasıetti, kıeli múlki. Qazaqtyń kóptegen jaqsy sózi osyǵan baılanysty aıtylady. (Shańyraq)
20 upaı. Kıiz úıdiń bir bóligi, Ony júnnen orap, kilem, tekemet túsindeı oıýlarmen bezendirip toqıdy. Keregemen týyrlyqtyń ortasyna keledi. Munyń ásemdikke, ári jylylyqqa áseri mol. Odan syrttaǵy qurt - qumyrsqa, kesirtke, jylan, t. b jándikter kire almaıdy. (Shı)
30 upaı. Kıiz úıde esik ekeý bolady. İshkisi aǵashtan jasalady. Ony «syqyrlaýyq» deıdi. Ekinshisi kıizden jasalady, ol syqyrlaýyqtyń syrtynan jabylady. Muny ashyq kúnderi mańdaıshaǵa deıin shıyrshyqtap jınalyp qoıylady. Muny ne deımiz.
(Kıiz esik)
7. Qazaqta tuńǵysh....
1. Eń tuńǵysh bı (Maıqy)
2. Eń tuńǵysh sheshen (Jırenshe)
3. Eń tuńǵysh dana ana (Qarashash)
4. Eń tuńǵysh kishi júzdiń hany (Ábilhaıyr)
5. Eń tuńǵysh ǵalym, saıahatshy (Shoqan Ýálıhanov)
6. Eń tuńǵysh aǵartýshy ustaz, oqýlyq avtory (Ybyraı Altynsarın)
7. Eń tuńǵysh qazaq álippesin (tóte jazý) jasaǵan (Ahmet Baıtursynov)
8. Eń tuńǵysh epopeıa jazǵan (Muhtar Áýezov)
9. Eń tuńǵysh kosmonavt (Toqtar Áýbákirov)
10. Eń tuńǵysh bıshi (Shara Quljanova)
11. Eń tuńǵysh prezıdent (N. Á. Nazarbaev)
12. Eń tuńǵysh Olımpıada chempıony ataǵyn alǵan palýan (Jaqsylyq Úshkempirov)
13. Eń tuńǵysh dúnıe júzi chempıon ataǵyn alǵan palýan(Qajymuqan Muńaıtpasov)
You Might Also Like
-
Taqyryby: «matematıka sabaǵynda oqýshylardyń ónegeli aspektilerin damytý»
