InfoHub Logo

Kartoteka "Artıkýlásıalyq jattyǵýlar jıyntyǵy"
№1 «Kúrekshe».
Til bosańsytylady, jalpaq kúıge engiziledi de, tómengi erin ústine qoıylady. Osy qalypta birneshe sekýnd ustap turý kerek.

№ 2 «Chashechka» «Sháshke».
Aýyz keń ashylady, jalpaq qalyptaǵy til joǵary kóteriledi de, sháshke formasy beriledi. Tildiń shetteri tiske tımeıdi.

№ 3 «Igolochka» «Ineshe»
• «Ineshe» - aýyzdy keń ashyp tildi alǵa qaraı jińishkertip shyǵaryp 10 - 15 sekýnd ustap turý kerek.

№4 «Gorka» «Tóbeshik»
• «Tóbeshik» – aýyzyńdy jartylaı ashyp, tildiń eki jaq shetin joǵary azý tisterge japsyryp, tildiń ushyn astyńǵy tiske tirep ustaý.

№5 «Trýbochka» «Tútikshe».
Til aýyzdan shyǵarylady da, tútikshe túrine engiziledi. Jattyǵýlardy aldymen jaılap, aına aldynda jasalady, sonan soń birtindep joǵaryraq yrǵaqqa kóshý kerek. Árbir jattyǵý 10 sekýndtan 6 - 8 ret oryndalady.

№ 6 «Chasy» «Saǵat»
• «Saǵat» – tildi jińishkertip ustap ońǵa, solǵa jaılap qozǵaý kerek. Osylaı sanap otyryp 15 - 20 ret qaıtalaý kerek.
• «Sańyraýqulaq» - aýyzdy keń ashyp, tildi tańdaıǵa japsyra ustap turyp tómengi jaqty basyp aýyzdy keń ashyp ustaý.

№ 7 «Dámdi tosap»
Maqsaty: jalpaq tildiń ushynyń joǵary kóterýin jáne tildi kese (ojaý) tárizdi qalypta ustaýyn úıretý.
Qysqasha sıpattamasy: Jalpaq tilmen joǵary erindi jalap, aýyz qýysyna kirgizý.
Ádistemelik nusqaý. 1. Jattyǵýda oryndaǵan kezde tek til jumys isteýin, ıektiń qımyldamaýyn qadaǵalaý kere. 2. Til jalpaq bolyp búıirler aýyz buryshtaryna tıip turýy kerek. 3. Til ońǵa - solǵa emes, tek tómen jáne joǵary qozǵalý kerek. 4. Eger bala jattyǵýdy jasaı almaı jatsa, «pá - pá - pá» jattyǵýyna oralý qajet. Bala tilin jalpaq qalpyna keltirgen son shpatelmen tildi joǵary eriniń ústine qaıyrý kerek.

№ 8 «At shaýyp keledi»
«At shaýyp keledi» – aýyzdy keń ashyp tildi tańdaıǵa japsyrý – aıyrý nemese tańdaı qaǵý. Atalǵan jattyǵýlardan tek ár dybysqa kerekti jattyǵýlar alynady

№ 9 «Grıbok» «Sańyraýqulaq»
• «Sańyraýqulaq» - aýyzdy keń ashyp, tildi tańdaıǵa japsyra ustap turyp tómengi jaqty basyp aýyzdy keń ashyp ustaý.

№ 10« Garmoshka»
Aýyzdy ashyp, garmoshkanyń jumys jasaý qalpyn kórsetý. Qaıtalap aýyzdy qatty ashyp, tildi joǵarǵy qalypta ustaý kerek.

№ 11 «Átkenshek»
Maqsaty: tildiń qalpyn tez ózgerte bilý daǵdysyn qalyptastyrý.
Qysqasha sıpattamasy: Jymıip, tisterin kórsetip, aýzyn ashyp, jalpaq tildi astynǵy tisterdiń artyna (aýyz qýysynyń ishinde) ornalastyrý. Osy qalypta tildi joǵary kóterip dál osylaı isteý kerek.
Osylaı tildiń qalpyn 4 - 6 ret ózgeritip, jattyǵýdy qaıtalaý kerek. Osylaı tildiń qalpyn kezekpen 4 - 6 ret ózgertip, jattyǵýdy qaıtalaý kerek.
Ádistemelik nusqaý. 1. Jattyǵýdy oryndaǵan kezde tek til qımyldaý kerek, erin men jaqtyń qozǵalmaýyn qadaǵalaý kerek.

№12 «Jylan»
«Jylan» aýyzdy keń ashyp, tildi molyraq alǵa qaraı jyljytyp jińishkertip, qataıtyp ustap, sosyn osy qalypta aýyz qýysyna aqyryndap kirgizý.

№13 «Sylaqshy»
aýyz sál ashyq, tildi shyǵaryp áýeli joǵarǵy erindi, sosyn tómengi erindi jalaý. Baǵytyn ózgerte otyryp 10 - 15 ret qaıtalaý.

№14 «Parahod»
Maqsaty: tildi joǵary kóterip úıretý, tildiń aldyńǵy jaǵynnyń qımyl - qozǵalysyn jetildirý.
Qysqasha sıpattamasy: aýyzdy kishkene ashyp y dybysyn uzaq aıtý.
Ádistemelik nusqaý. 1. Tildiń ushy tómen jáne aýyz quysynda tereń ornalasýy kerek, al til arqasy tańdaıǵa qara kóterińki bolýy kerek.

№ 15 «Kúrketaýyq»
Maqsaty: tildi joǵary kóterip úıretý, tildiń aldyńǵy jaǵynyń qımyl-qozǵalysyn jetildirý
Qysqasha sıpattamasy: Aýyzdy azdap ashyp, tildi jlǵarǵy eringe, qoıyp tildiń jalpaq ushyn alǵa - artqa jyljytý kerek. Tildi erinnen ajyratpaý kerek - erindi sıpaǵandaı. Alǵashqyda til qımyly baıaý, sodan keıin jyldamdatyp, daýys qosylady.
Ádistemelik nusqaý. 1. Tildiń jalpaq, qımyly artqa - alǵa bolýyn qadaǵalaý kerek. 2. Tilmen joǵary erindi «jala» kerek.

Erinniń qozǵalý qabiletin damytýǵa arnalǵan jattyǵýlar:
S/r
Jattyǵý ataýy
Oryndalý ádistemesi
№16
Qasha
Tister biriktirilgen, erin kúlimdeıdi
№17
Toqash
Erinder biriktirilmegen, dóńgelenip turady
№18
kerneı
Biriktirilmegen erinder alǵa qaraı sozylady
№19
Pildiń tumsyǵy
Erinder biriktirilgen jáne alǵa qaraı qatty sozylady
№20
úırektiń tumsyǵy
Erinder biriktirilgen, alǵa qaraı sozylady – joǵarǵy erin joǵary qaraı kóterilgen, al tómengi tómen qaraı túsirilgen
№21
tereze
«Ystyq» — aýyz úlken bolyp ashylady, aýyzdy jabý – «sýyq»
№22
shar
Urtty toltyrý, aýanyń bárin shyǵaryp urtty jınaý

Tildiń qozǵalǵyshtyq qabiletin damytýǵa arnalǵan jattyǵýlar:
S/r
Jattyǵý ataýy
Oryndalý ádistemesi
№23
quımaq pisiremiz
Jymıyp, aýyzdy ashamyz, tildiń aldyńǵy bóligin tómengi eringe salamyz. Tildi birqalypty, jaǵdaıda sanaý arqyly 1 - den 5 - ke deıin, dan keıin 1 - den 10 - ǵa deıin ustap turý kerek.
№24
un ıleımiz
Jymıyp, «pá - pá - pá…» dep tilmen erinder arasynda shalpyldatý.
№25
tisimizdi tazalaımyz
Jymıyp, tisterdi kórsetý. Aýyzdy ashyp, tildiń ushymen jan - jaqqa, odan keıin joǵarydan tómen qaraı qozǵalystardy jasaý.
№26
tilimizdiń kúshi kóp
Tister biriktirilgen, til tómengi, odan keıin joǵarǵy tisterge kúshpen basady.
№27
baspaldaqtar
Tildiń ushy kezek - kezek birese joǵarǵy, birese tómengi tisterge tıedi.
№28
taraq
Joǵarǵy tister tildi «taraıdy».
№29
dámdi tosap
Jymıyp, aýyzdy ashyp, «kese» túrdegi jalpaq tilmen joǵarǵy erindi jalaý.
№30
qulynshaq
Erinderdi sozyp, aýyzdy ashyp, jińishke tilmen tyrsyldatý.
№31
sańyraýqulaq
Jymıyp, aýyzdy ashyp, tildiń jalpaq bóligin kóterip, tańdaıǵa kerip, ustap turý.
№32
keme kele jatyr
Jymıyp, aýyzdy ashý, kúshpen «y - y - y…» dep aıtý.

Dybys artıkýlásıasyn damytýǵa arnalǵan ázil - jańyltpashtar.
№33
az - az - az
Qudyqty qaz.
Qańqyldaıdy qaz.
Kelip qaldy jaz.
Bolyp qapty jaz.
Atańa hat jaz.

№34
aq - aq - aq
Astynda bolsyn taq!
Alla bolsyn jaq!
Basyńa qonsyn baq!
Atam maǵan jaq.
Gúldenip ketti baq
Ájem maǵan jaq.
Bolarsyń órkez saq.
Sekiredi laq.
Shunańdaıdy laq.
Syldyraıdy bulaq.

№ 35
er - er - er
Qasıetti jer.
Tógildi kóp ter.
Jemisterdi ter.
Aǵa sońynan er.
Suraǵanyn ber.
laý - laý - laý
Jelbireıdi jalaý
Lapyldaıdy alaý.

№36
án - án - án
Qamba toly dán.
Ájem aıtqan án.
Quryp júrgin sán.

Tolyq nusqasyn júkteý