Arhımed kúshi
Taqyryby: Arhımed kúshi (prezentasısymen)
Sabaqtyń maqsaty: Sý ishinde denege áreket etetin yǵystyrýshy kúshti anyqtaýdy úırete otyryp óz bilik daǵdylaryn qalyptastyrý.
Sabaqtyń túri: toptyq jumys.
Sabaq tıpi: jańa taqyrypty meńgerý.
Sabaqtyń kórnekiligi: baǵalaý paraqtary,, ınteraktıvti
belsendi taqta, tájirıbege qajetti zattar./ sý, stakan, jumyrtqa, dınamometr, júk/.
Pánaralyq baılanys: matematıka, tarıh, geografıa, ınformatıka.
Sabaq barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi. Oqýshylarmen sálemdesý, túgendeý jáne synyp tazalyǵyna kóńil bólý. (2mın)
2. Ótkendi qaıtalaý. (12mın)
a/ Sáıkestendirý ádisi boıynsha ınteraktıvti taqtamen jumys.
b/ Erikti jumys /Joba, quraldarǵa sıpattama, Esep, Esse jazý/
v/ «Mıǵa shabýyl» Sózjumbaq sheshý. Sózumbaqtaǵy tik tor kózde jańa sabaq taqyryby shyǵady.
Topty fızıkalyq shamalar arqyly qaıta topqa bólý.
3. Jańa sabaqty túsindirý. (20mın)
Avtobýs aıaldamasy ádisi boıynsha
/ 4 topqa tapsyrma beriledi, sony oqyp taldaý/
Jańa sabaq jospary.
1. Yǵystyrýshy kúshtiń máni
2. Arhımed zańy
3. Yǵystyrýshy kúsh aýada
4. Arhımed kúshiniń qoldanylýy
4. Jańa sabaqty bekitý.
a/(Fızıkalyq tájirıbeler jasaý) (5mın)
b/. Esep shyǵarý. (3mın)
v/ «Venn» dıagramasy boıynsha
g/ Fızıkalyq dıktant
d/ Keri baılanys /BBÚ/
6. Oqýshylardy baǵalaý. (2mın)
7. Úıge tapsyrma. (1mın)
1 - top
1. Jańa sabaqty túsindirý Biz ótken taqyrypta manometr, sorǵylar taqyrybymen tanys boldyq, endi - Arhımed kúshi taqyrybymen tanysamyz.
Sýat betinde úlken bolsa da aǵash bóreneniń júzip júretini, al oǵan tastalǵan kishkene metal kesegi batyp ketetini árkimge de belgili. Sýda júze biletin árkim aq sýdyń ózine batyrylǵan deneni yǵystyratynyn jaqsy biledi. Adam azdap maltı bilse, sý da onyń júzýine yqpal etedi. Suıyq tarapynan áreket etetin bul kúsh qaıdan paıda bolady?
Suıyqqa batyrylǵan denege áreket etetin bul yǵystyrýshy kúshtiń shamasy dene men suıyqtyń qandaı sıpattamalaryna baılanysty bolatynyn qarastyraıyq. Bul kúshtiń meniń tuńǵysh ret ertedegi grek ǵalymy Arhımed (b. z. b. 287 - 212) eseptep shyǵarǵan. Arhımedke deıin de adamdar yǵystyrýshy kúshtiń bar ekenin bilgeni anyq. Sýda kemeler, qaıyqtar, saldar júzgen, yǵystyrýshy kúsh múmkindik beretindeı dárejede olarǵa júkter tıelgen. Alaıda osy kúshtiń shamasy nege teń bolatynyn dál eseptep shyǵarǵan Arhımed bolatyn. Ańyzda aıtylatyndaı, Sırakýz patshasy Geronnyń tapsyrmasy boıynsha onyń tájin zerger taza altynnan jasady ma, álde altyn men kúmistiń qospasynan jasady ma? Degen suraqqa jaýap taba almaı, kóp kún áýrelengen ǵalym bir kúni toltyra sý quıylǵan vanaǵa túsken kezde oıyna álgi suraqtyń sheshýi kelgen deıdi. Óziniń ashqan jańalyǵyna shattana qýanǵan ol «Evrıka!» (Taptym!) dep Sırakýz kósheleriniń boıymen aıǵaılap júgirgen eken. Sirá, jańalyq ashqan adam erekshe bir sezimge bólenetin bolar.
2. topqa tapsyrma /Taqyrypty oqyp, taldaý/
2. Arhımedtiń ashqan jańalyǵynyń mán - maǵynasyn túsiný úshin qarapaıym tájirıbe jasap kóreıik. Dınamometr ilgegine qandaı da bir dene ileıik te, onyń shkalasynyń kórsetýi boıynsha aýyrlyq kúshiniń mánin belgilep alaıyq. osydan keıin deneni tolyq sýǵa batyraıyq. Dınamometr kórsetýi ózgergenin baıqaımyz. Nelikten? Deneniń massasyn ózgertkenimiz joq. Demek bul jaǵdaıda denege aýyrlyq kúshinen basqa ony sýdan yǵystyratyn kúsh áreket etedi. Ol kúsh qalaı paıda bolady?
Suıyqtyń qysymy týraly bilimimizge súıene otyryp, osy suıyqqa batyrylǵan denege qandaı kúshter áreket etetinin qarastyraıyq. Deneniń búıir jaqtaryna áreket etetin kúshter teń jáne olar birin – biri teńgerip turady. Bul kúshterdiń áreketinen tek dene syǵylady. Deneniń ústińgi jaǵyn bıiktigi H1 sý baǵany Ǵ1 kúshpen, al tómengi jaǵyn bıiktigi H2 sý baǵany Ǵ 2 kúshpen qysady. Mundaǵy H2 sý baǵanynyń bıiktigi H1 bıiktikten kóp, sondyqtan Ǵ 2 kúshi de Ǵ 1
Ǵ 1 kúshten kóp bolady. Demek, deneni suıyqtan yǵystyratyn kúsh jáne Ǵ 2 kúshteriniń aıyrmasyna teń, ıaǵnı Ǵy═Ǵ 2 - Ǵ 1
Sonymen, suıyqqa batyrylǵan denege osy deneni suıyqtan yǵystyratyn kúsh áreket etedi.
Tirek - syzbalar:
F=pS=ρghS;
FY=F2 - F1=ρgh2S - ρgh1S=ρgS(h2 - h1)= ρghS= ρgV;
FY= ρS gVD nemese FA= ρS gVD
Arhımed kúshi: FA= ρS gVD
3. topqa tapsyrma
Aýada nemese kez – kelgen gazdaǵy denege de yǵystyrýshy áreket etedi.
gazǵa deneni batyrsaq, oǵan áser etetin yǵystyratyn kúsh sol dene yǵystyrǵan gazdyń salmaǵyna teń bolady. Bul kúsh aýyrlyq kúshinen edáýir az bolady. Degenmen osy yǵystyrýshy kúsh esebinen aýa sharlary, dırıjablder joǵary kóteriledi.
4. topqa jumys
Pishini kúrdeli nemese úlkendeý denelerdiń tyǵyzdyǵyn Arhımed zańyna negizdelgen gıdrostatıkalyq ólsheý ádisi arqyly anyqtaýǵa bolady.
5. Sabaqty qorytyndylaý. Vıdeo rolık. Arhımed kúshine arnalǵan
6. Sergitý sáti. /rolık/
7. Fızıkalyq tájirıbeler
/1. Jumyrtqa men tuzdy sý, 2. Stakandaǵy sý men pishini ár túrli dene, dınamometrmen júk, stakandaǵy sý/
8.. Esep shyǵarý.
a/ Kólemi 0, 8m3 dene sýǵa batyrylǵanda oǵan qandaı yǵystyrýshy kúsh áreket etedi? Sýdyń tyǵyzdyǵy 1000kg/m3
b/ Kerosınge kólemi 100 sm3 bolatyn denege batyrylǵan. Osy denege áreket etetin yǵystyrýshy kúshti anyqtańdar. Kerosınniń tyǵyzdyǵy ρ =800kg/m3
9. Venn dıagramsy boıynsha tapsyrma
10. Fızıkalyq dıktant
11. Keri baılanys /BBÚ ádisin qoldaný arqyly oqýshylar ózderine qorytyndy jasap, oılaryn bildiredi
12. Úı tapsyrmasyn berý
Sabaqtyń maqsaty: Sý ishinde denege áreket etetin yǵystyrýshy kúshti anyqtaýdy úırete otyryp óz bilik daǵdylaryn qalyptastyrý.
Sabaqtyń túri: toptyq jumys.
Sabaq tıpi: jańa taqyrypty meńgerý.
Sabaqtyń kórnekiligi: baǵalaý paraqtary,, ınteraktıvti
belsendi taqta, tájirıbege qajetti zattar./ sý, stakan, jumyrtqa, dınamometr, júk/.
Pánaralyq baılanys: matematıka, tarıh, geografıa, ınformatıka.
Sabaq barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi. Oqýshylarmen sálemdesý, túgendeý jáne synyp tazalyǵyna kóńil bólý. (2mın)
2. Ótkendi qaıtalaý. (12mın)
a/ Sáıkestendirý ádisi boıynsha ınteraktıvti taqtamen jumys.
b/ Erikti jumys /Joba, quraldarǵa sıpattama, Esep, Esse jazý/
v/ «Mıǵa shabýyl» Sózjumbaq sheshý. Sózumbaqtaǵy tik tor kózde jańa sabaq taqyryby shyǵady.
Topty fızıkalyq shamalar arqyly qaıta topqa bólý.
3. Jańa sabaqty túsindirý. (20mın)
Avtobýs aıaldamasy ádisi boıynsha
/ 4 topqa tapsyrma beriledi, sony oqyp taldaý/
Jańa sabaq jospary.
1. Yǵystyrýshy kúshtiń máni
2. Arhımed zańy
3. Yǵystyrýshy kúsh aýada
4. Arhımed kúshiniń qoldanylýy
4. Jańa sabaqty bekitý.
a/(Fızıkalyq tájirıbeler jasaý) (5mın)
b/. Esep shyǵarý. (3mın)
v/ «Venn» dıagramasy boıynsha
g/ Fızıkalyq dıktant
d/ Keri baılanys /BBÚ/
6. Oqýshylardy baǵalaý. (2mın)
7. Úıge tapsyrma. (1mın)
1 - top
1. Jańa sabaqty túsindirý Biz ótken taqyrypta manometr, sorǵylar taqyrybymen tanys boldyq, endi - Arhımed kúshi taqyrybymen tanysamyz.
Sýat betinde úlken bolsa da aǵash bóreneniń júzip júretini, al oǵan tastalǵan kishkene metal kesegi batyp ketetini árkimge de belgili. Sýda júze biletin árkim aq sýdyń ózine batyrylǵan deneni yǵystyratynyn jaqsy biledi. Adam azdap maltı bilse, sý da onyń júzýine yqpal etedi. Suıyq tarapynan áreket etetin bul kúsh qaıdan paıda bolady?
Suıyqqa batyrylǵan denege áreket etetin bul yǵystyrýshy kúshtiń shamasy dene men suıyqtyń qandaı sıpattamalaryna baılanysty bolatynyn qarastyraıyq. Bul kúshtiń meniń tuńǵysh ret ertedegi grek ǵalymy Arhımed (b. z. b. 287 - 212) eseptep shyǵarǵan. Arhımedke deıin de adamdar yǵystyrýshy kúshtiń bar ekenin bilgeni anyq. Sýda kemeler, qaıyqtar, saldar júzgen, yǵystyrýshy kúsh múmkindik beretindeı dárejede olarǵa júkter tıelgen. Alaıda osy kúshtiń shamasy nege teń bolatynyn dál eseptep shyǵarǵan Arhımed bolatyn. Ańyzda aıtylatyndaı, Sırakýz patshasy Geronnyń tapsyrmasy boıynsha onyń tájin zerger taza altynnan jasady ma, álde altyn men kúmistiń qospasynan jasady ma? Degen suraqqa jaýap taba almaı, kóp kún áýrelengen ǵalym bir kúni toltyra sý quıylǵan vanaǵa túsken kezde oıyna álgi suraqtyń sheshýi kelgen deıdi. Óziniń ashqan jańalyǵyna shattana qýanǵan ol «Evrıka!» (Taptym!) dep Sırakýz kósheleriniń boıymen aıǵaılap júgirgen eken. Sirá, jańalyq ashqan adam erekshe bir sezimge bólenetin bolar.
2. topqa tapsyrma /Taqyrypty oqyp, taldaý/
2. Arhımedtiń ashqan jańalyǵynyń mán - maǵynasyn túsiný úshin qarapaıym tájirıbe jasap kóreıik. Dınamometr ilgegine qandaı da bir dene ileıik te, onyń shkalasynyń kórsetýi boıynsha aýyrlyq kúshiniń mánin belgilep alaıyq. osydan keıin deneni tolyq sýǵa batyraıyq. Dınamometr kórsetýi ózgergenin baıqaımyz. Nelikten? Deneniń massasyn ózgertkenimiz joq. Demek bul jaǵdaıda denege aýyrlyq kúshinen basqa ony sýdan yǵystyratyn kúsh áreket etedi. Ol kúsh qalaı paıda bolady?
Suıyqtyń qysymy týraly bilimimizge súıene otyryp, osy suıyqqa batyrylǵan denege qandaı kúshter áreket etetinin qarastyraıyq. Deneniń búıir jaqtaryna áreket etetin kúshter teń jáne olar birin – biri teńgerip turady. Bul kúshterdiń áreketinen tek dene syǵylady. Deneniń ústińgi jaǵyn bıiktigi H1 sý baǵany Ǵ1 kúshpen, al tómengi jaǵyn bıiktigi H2 sý baǵany Ǵ 2 kúshpen qysady. Mundaǵy H2 sý baǵanynyń bıiktigi H1 bıiktikten kóp, sondyqtan Ǵ 2 kúshi de Ǵ 1
Ǵ 1 kúshten kóp bolady. Demek, deneni suıyqtan yǵystyratyn kúsh jáne Ǵ 2 kúshteriniń aıyrmasyna teń, ıaǵnı Ǵy═Ǵ 2 - Ǵ 1
Sonymen, suıyqqa batyrylǵan denege osy deneni suıyqtan yǵystyratyn kúsh áreket etedi.
Tirek - syzbalar:
F=pS=ρghS;
FY=F2 - F1=ρgh2S - ρgh1S=ρgS(h2 - h1)= ρghS= ρgV;
FY= ρS gVD nemese FA= ρS gVD
Arhımed kúshi: FA= ρS gVD
3. topqa tapsyrma
Aýada nemese kez – kelgen gazdaǵy denege de yǵystyrýshy áreket etedi.
gazǵa deneni batyrsaq, oǵan áser etetin yǵystyratyn kúsh sol dene yǵystyrǵan gazdyń salmaǵyna teń bolady. Bul kúsh aýyrlyq kúshinen edáýir az bolady. Degenmen osy yǵystyrýshy kúsh esebinen aýa sharlary, dırıjablder joǵary kóteriledi.
4. topqa jumys
Pishini kúrdeli nemese úlkendeý denelerdiń tyǵyzdyǵyn Arhımed zańyna negizdelgen gıdrostatıkalyq ólsheý ádisi arqyly anyqtaýǵa bolady.
5. Sabaqty qorytyndylaý. Vıdeo rolık. Arhımed kúshine arnalǵan
6. Sergitý sáti. /rolık/
7. Fızıkalyq tájirıbeler
/1. Jumyrtqa men tuzdy sý, 2. Stakandaǵy sý men pishini ár túrli dene, dınamometrmen júk, stakandaǵy sý/
8.. Esep shyǵarý.
a/ Kólemi 0, 8m3 dene sýǵa batyrylǵanda oǵan qandaı yǵystyrýshy kúsh áreket etedi? Sýdyń tyǵyzdyǵy 1000kg/m3
b/ Kerosınge kólemi 100 sm3 bolatyn denege batyrylǵan. Osy denege áreket etetin yǵystyrýshy kúshti anyqtańdar. Kerosınniń tyǵyzdyǵy ρ =800kg/m3
9. Venn dıagramsy boıynsha tapsyrma
10. Fızıkalyq dıktant
11. Keri baılanys /BBÚ ádisin qoldaný arqyly oqýshylar ózderine qorytyndy jasap, oılaryn bildiredi
12. Úı tapsyrmasyn berý
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
