InfoHub Logo

Asan óz zamanynyń asqan aqylgóıi. Jyraýdyń ózi aıtqandaı, onan qalǵan «taza minsiz asyl sóz» az bolmasa kerek, biraq olardyń bári bizdiń zamanymyzǵa jetpegen. Onyń qazir qolda bar óleńderinen zamana jaıyn áriden tolǵaǵan iri sóz zergeri, tereń oıshyl aqyn ekenin tanımyz.

Asan atyna «qaıǵy» degen sóz qosylýy, da kóp nárseni ańǵartady. Munan biz onyń halyq qaıǵysyn, muń-armanyn, taǵdyryn oılaýmen ótken adam ekenin ańǵaramyz. Asan qaıǵy týraly halyq ańyzdary da onyń jelmaıaǵa minip, eline shuraıly, jaıly qonys, shúıgin jer izdeýmen ómir keshken halyq qamqory ekenin tanytady. Asan el tynyshtyǵyn armandaǵan. Mal baqqan kóshpeli elge keregi – beıbit tirshilik. Biraq ol kezde, jaýgershilik, basqynshylyq soǵys qunarly jer úshin urys-qaqtyǵys jıi bolyp turǵan.

Olar el berekesin ketirip, kúızeliske ushyratqan. Jyraý halyq basyna tóngen osy aýyrtpalyqty kóre bilgen.
Asan qaıǵy «Áı, han men aıtpasam bilmeısiń» degen Jánibek hanǵa aıtqan tolǵaýynda «Shabylyp jatqan halqyń bar, aımaǵyn kózdep kórmeısiń» dep kúızelgen halqynyń qamyn oılaý ornyna «Qymyz iship qyzaryp, masattanyp, qyzyp, ózinen basqa han joqtaı eleýrep, baq-dárejesine, mansabyna masattanǵan» hanǵa batyl ún qatady. Jyraý bul jerde hannyń maqtanshaq, paryqsyz, ushqalaq minezin tamasha beınelegen. Eliniń qamyn, erteńin oılamaǵan hanǵa jyraý:

Oıyl kózdiń jasy edi
Oıyld an eldi kóshirdiń,
Jemde keńes qylmadyń
Jemnen de eldi kóshirdiń
Edil degen qıanǵa,
Eńkeıip keldiń tar jerge
dep nalı til qatady.

Aqylgóı jyraý «ata jurty buhara» kúshin joǵary baǵalaıdy. «Edil bol da, Jaıyq bol eshkimmenen uryspa» dep eldi birlik-yntymaqqa shaqyrady. Jyrda ǵıbrat, ónege alarlyq parasatty oı túıinderi mol. Ol óz tusyndaǵylarǵa da keleshek urpaqqa da bıik adamgershilikti ýaǵyzdaıdy.


Aq qalaly boz ǵarip
Jaqsylarǵa aıtpaǵan,
Asyl shyryn sóz ǵarip.
Zamandasy bolmasa,
Qarıalar bolar tez ǵarip
Qadirin jeńge bilmese,
Boıǵa jetken qyz ǵarip.
El jaǵalaı qonbasa,
Betegeli bel ǵarip.
Qaz - úıregi bolmasa,
Aıdyn - shalqar kól ǵarip.
Múrıtin taýyp almasa,
Azǵyn bolsa, pir ǵarip.
Atajurty buqara
Óz qolynda bolmasa,
Qansha jaqsy bolsa da,
Qaıratty týǵan er ǵarip.