Tatar ázilderi
Ósıet
Bir alpaýyt asqan baı óler aldynda aıtqan eken.
- Joǵalǵan eki ógizim bar edi. Eger tabylsa ulyma qalsyn. Tabylmasa da oqasy joq, unatqan bir qyzmetshige berersizder, - depti.
Jańa namaz
Ataqty Shúkir – qaraqshy at urlap ákelip, qoraǵa qamap qoıypty. Úıge kirgeni sol, dalaǵa qarasa, ýrádnıkter kele jatyr eken. Shúkir – qaraqshy tez arada jaınamazyn jazyp jiberip, qyblaǵa qarap, ýrádnıkter aıqaılaǵanda, qulaq qaqqandaı daýystap, quran oqyǵan syńaı tanytyp, kelinine bylaı depti:
- Haıııa - ǵalas - saalat,
Qorada tur ala-a-at.
Mahıra kelin!
Al, qaqpany jap,
Úı artyna atty uza-a-t!
Alahý ákbar!
Kelin shyǵyp atty bosatyp keledi. Shúkir namazyn bitirip turǵanda, ýrádnıkterdi jańa kórgen kisideı:
- Báre-kel-di! Qonaqtar kelip qalǵan bilem, keshirim etińizder, - dep dastarhan ázirletipti.
Aqyl – amal
Bir áljýaz búkir kisi bar eken. Ol burylystan ótip bara jatsa, bir bala ony taspen jiberip urypty. Álgi búkir balany shaqyryp alyp, oǵan azyn-aýlaq aqsha, beripti de:
- Áı, aqyldym! Zýlatyp-aq atady ekensiń, - deıdi.
Aldarynan ótip bara jatqan taza kıimdi kisini kórsetip:
Menen ol baı bolsa kerek. Ony da qadap ur! Soǵan bar, múmkin kóbirek berer, - deıdi.
Bala bul sózge ılanyp, álgi kisige de tas atypty. Ol bolsa, balany ustap alyp, sazaıyn beripti.
Mine, saǵan járdem!
- Dostym Murtaza, on som aqsha bere turmaısyń ba? Óte qajet edi.
- On som nege jetedi? Seniń kóbirek suraýǵa da qaqyń bar!
- Áıtpese, dostym, sen onda elý som bere ǵoı.
- Árıne, onan da kóbirek suraı alasyń.
Qaıteıin, meniń bir tıyn da aqsham joq.
Ofıserdi aldaǵan soldat
Burynǵy zamanda bir soldat qyzmetten qaıtyp kele jatyp, bir úıge kir dedi. Ol úıge birneshe ofıser toqtaǵan eken. Soldat ofıserlerge baıqatpaı qazandy ashyp qarasa, qaz asýly tur eken. Soldat qazdy qapshyǵyna salady da, ornyna shárkeı salyp qoıady.
Ofıserler odan: Seniń komandıriń kim edi? – dep suraıdy.
Soldat: buryn Gýsev bolatyn, keıin Laptev boldy, - deıdi.
Ofıserler Gýsev pen Laptevtiń maǵnasyn soldat ketip qalǵan soń ǵana ańǵarypty.
Oryndy sóz
General árbir bólimdi aralap júrip, bir starshınanyń kemshilikterin baıqap, oǵan óte qatty ursypty. Starshına bir reti kelgende, generalǵa aqyryn ǵana:
- Joldas general, siz bilesiz be? Eger sizdiń urysqanyńyzdy soldattar ekinshi ret estise: «Komandırler ózara tatý emes eken, - dep ekeýmizdiń de, abyroıymyzdy tógýi múmkin», - depti.
General ishek-silesi qatqansha kúlipti de, starshınaǵa keshirim etipti.
Naqty jaýap
Hakım baýyrym, men álgi bergen qaryzymdy suraı kelgen edim. Adamdy sandalta berme. Endi qaıtarsań qaıtedi?
- Túk tıynym joq. Bári Hamdıanyń qolynda.
- Onda kórshilerińniń birinen ala turyp, bere ǵoı.
- Mine bul aqylyń aqyl-aq. On som bere turshy!?
Qıyn másele
Bireý bir kisiden surady: «Bal dámdi me, sheker dámdi me»? dedi. Ol kisi aıtty: «Jep kórmesem, men qaıdan bilem? ákelińiz, jep kóreıin, sodan soń aıtarmyn», - dedi. Qaryny qatty ashqan edi. Bir tostaq bal, bir tostaq sheker ákeledi. Qaıdan tapqanyn ózi biledi, qasyq alyp kelipti. Baldan bir asaıdy, shekerden bir asaıdy. Sóıtip turyp, bárin de jep taýysqanda: «Joq. Qaısysynyń dámdi ekenin bile almadym», - depti.
Sonda kirmegende, qaıda kiresiń?
Birneshe kisi zırat qasynan ótip bara jatyr eken. «Anaǵan qara, zırat ishinde balalar oınap júr», - deıdi.
Sonda bir qorqaqtaý kisi:
«Qoryqpaı zırat ishine nege kiredi eken? men ólsem de kirmes edim», - depti. Sonda bir palýan jigit:
- Ólseń, sonda kirmegende, qaıda kiresiń? – degen eken.
Shash - saqal nege aǵarady
Bir kisi dosynan surapty:
Meniń shashym aq, saqalym qara. Al, kerisinshe, seniń shashyń qara, saqalyń aq. Nege olaı eken?
Dosy oǵan bylaı dep jaýap beripti:
Shash ne saqaldyń aǵarýy, qatty jumys istegeniniń belgisi. Sen basyńdy óte qatty jumys istetkensiń. Men aýyz ben jaqqa tynym bergen emespin.
Dońyz – ıaǵnı dońyz
Bir yzaqor kisiniń ekinshi bireýge qatty ashýy kelipti. Ol álgi kisiniń úı jaǵyna barypty da, esegine «Dońyz!» dep jazyp ketipti. Kelesi kúni álgi kisi buǵan ózi kelip:
- Siz keshe bizdikine baryp, esimińizdi esekke jazyp qaldyrǵan ekensiz. Ol kezde men úıde joq edim. Mundaı esimdi kisiniń qandaı ekenin kóreıin dep, kelip edim, - depti.
Bilseń surama
Jolda eki sharýa kisi ushyrasady. Biri pishen tıep alyp kele jatsa, ekinshisi ormanǵa bara jatyr eken.
- Qaıda bardyń? deıdi bara jatqan.
- Otyn alyp kele jatyrmyn.
- Pishen basyp alypsyń ǵoı.
- Bilseń nesin suraısyń? depti, qaıtyp kele jatqan.
Shamań kelse qýyp jet!
Bireý monshada qymbat kıim-keshegin qoıatyn oryn tappaı, edenge qoıypty da, ústine «Boks chempıony» dep jazyp qoıypty. Monshadan shyqsa kıimderi joq. Qarasa qaǵazdyń ekinshi jaǵyna: «Júgirý chempıony», - dep, jazyp qoıypty.
Ótiriktiń óteýi
Bireý tis dárigerine jalǵan aqsha tólepti de, sotta:
- Munyń maǵan qoıǵan tisteri de ótirik, - dep aqtalypty.
Kim jalmaýyz
Áldekim bir kúni dosymen otyryp, qurma jepti. Úı egesi ózi jegen qurmanyń súıegin aqyryndap qonaǵynyń aldyna úıe beripti. Jep bolǵan soń úı ıesi qonaqqa:
- Tipti, jalmaýyz ekensiń ǵoı. Qansha qurma jegensiń? Qarashy, aldyńda qansha qurma súıegi jatyr!? deıdi.
Qonaq aıtypty:
- Sen menen de ótken jalmaýyz ekensiń, qurmalardy súıegimen jutypsyń. Aldyńda birde-bir qurmanyń súıegi kórinbeıdi ǵoı, - depti.
Olaı da, bulaı da
Keıýana qatty aýyryp jatyr eken. Kórshi áıelder onyń halin bilýge barypty. Aýrý qatyn kelgenderge aıtypty:
Bir úlken alma jegim keledi, árdaıym túsime enedi, - depti.
Aralarynan bir apaı jubatyp:
Áı, apataı! Tipten ýaıymdama. Egerde ómiriń jetip jeı alsań, kez-kelgen úıden satyp alarsyń. Egerde ómiriń bitip, óle qalsań, ol jaqta – jumaqta óz qolyńmen úzip alyp jersiń, - depti.
Durys jaýap
Bir qyńyr kisige suraý beripti:
- Erteńgilik turǵanda átesh nege bir aıaǵyn ǵana kóteredi?
- Aıtasyń-aý, - deıdi álgi qısyq. Egerde eki aıaǵyn da kóterse, otyrǵan kermesinen omaqa aspaı ma?
Ádis
- Iá, qalaı dostym? Uıyqtaı almaımyn dep zarlap ediń. Men aıtqan ádisti qoldanyp kórdiń be?
- Kórdim.
- Qanshaǵa deıin sanadyń?
- 17 420-ǵa deıin
- Sonan soń bir rahattanyp uıyqtaǵan shyǵarsyń, shamasy?
- Joq. Joq-á! Jumysqa ketetin kez keldi.
Horasan jalqaýlary
Horasannyń úsh adamy alma túbinde jatyr eken deıdi. Alma aǵashta ýyljyǵan almalar tur eken.
Arasynan bireýi:
-SHirkin-aı, ana almalardy jeseń, - depti.
-Ekinshisi:
- Olar ózderi úzilip aýyzǵa túser me edi, - depti.
- Úshinshisi:
- Sóıleı berýge qalaı erinbeısińder, - depti.
Aqyrynda órtengen
Ertede eki jalqaý bolypty. Ekeýi de bir nárse istep kórmepti. Qystan qalǵan eski sabannyń ústinde uıyqtap jatyr eken. Kenet, olar jatqan saban órtene bastaıdy.
Bireýi aıqaı salyp: «Janyp baram, qutqaryńdar!»deıdi.
Joldasyna ókpeli ekinshisi:
-Ápyrmaı, dos! Men úshin de aıqaılaı salsań neń ketetin edi, - depti.
Jalqaý qyz
Bir óte jalqaý qyz bolypty. Eshqashan jóndep kıinbeıdi, ne durystap jýynbaıdy eken. Kúnderdiń kúninde sheshesi qonaq shaqyrady da, qyzyna aıtady:
- Qyzym kıimderińdi aýystyr, beti qolyńdy jaqsylap jý, - depti.
- Sheshe, qonaqtar kelmese, meniń kıingenim bosqa ketpeı me? depti qyzy.
Demalý joq
Bir sharýa jumystan sharshap qaıtady eken de, sál tynys alaıyn dep, tósekke qısaıady eken. Jantaıa ketse, uıqyǵa ketedi eken. Uıqysynan oıansa, ol áıeline:
- Tynystaıyn dep jatam da, uıqyǵa ketem. Sóıtip, mende eshqashan dem alý joq, - dep, zarlaıdy eken.
Ýaqyty joq
Qudyqtan sý alyp qaıtqan eki áıel unatqan dúnıelerin kórmeı-bilmeı saýdalasyp tur eken. Bireýiniń kúıeýi, bul turystaryna shydaı almasa kerek, syrtqa shyǵyp:
- Baryńdar! Úıge kirip sóılesińder – depti.
Sonda áıeli:
- Joq. Joq-á! Onyń aıǵa qarap turatyn ýaqyty joq, - depti.
Asyǵys áıel
Bireýdiń áıeli qydyrǵandy unatady eken. Kórshileri bul shaqyrylmaǵan qonaqtan ábden mezi bolǵan soń, kúnderdiń kúninde kúıeýine aıtypty: «Keshkilik áıelińdi úıden shyǵarma, dos, birjolata dińkálátty», - depti.
- Bolady. Ol qydyrympaz ǵoı. Eger kúndiz úıden tapsam, álbette, shyǵarmaımyn, - degen eken kúıeýi.
Soldat haty
Patsha armıasynda qyzmet istep júrgen bir soldat týǵan aýylyn óte saǵynsa da, hat jazdyratyn adam taba almapty.
- Ne bolsa, sol bolsyn, - dep hatty ózi jazypty
Aýyldan oǵan:
- Hatyńdy alyp qatty qýandyq, biraq oqı almadyq. Aman-saý elge oralsań, óziń oqyp berersiń, - degen jaýap kelipti.
Ulyq bolsań, kishik bol
Bir jigitke áskerı qyzmette júrgende efreıtor ataǵyn beripti. Ol oǵan óte qýanyp, kári sheshesine hat jazypty.
- Sheshe maǵan efreıtor ataǵyn berdi, - depti. «Meniń balam úlken ókimet bolǵan eken», - dep qatty qýanǵan sheshesi, balasyna hat jazdyrypty.
- Balam, saǵan rahmet! Jaqsy qyzmet atqarǵanyń úshin seni nán ulyq etip qoıǵan bolar. Balam, endi efreıtal boldym dep, mastanyp ketpe, jandaraldaryńdy jábirlep júrme. Ástine esti efteıtal bola gór, - depti.
Soldat
İlgeri zamanda bir soldat ıek astyndaǵy el «Besbalta» degen jerde qyzmet atqarypty. Qyzmetin ótep kelgen soń, bir otyrysta odan:
- Sen dúnıe kórip qaıttyń ǵoı, Qazannyń ar jaǵynda ne bar eken, - dep, surapty.
Soldat:
- E-e! Kórgenińnen kórmegeniń kóp, kórdik qoı. Qazannyń arjaǵynda Besbalta bar, onyń arjaǵynda túk te joq, ol dúnıeniń sheti, - eken dep, jaýap beripti.
«Uryp-soǵyp»
Bir áıel bazarǵa shıe satýǵa barady. Ol orys tilin tipten bilmeıdi eken. Oǵan qatar áıelder bylaı dep úıretipti. «Shıeńdi bireý suraı qalsa, « rýb pátdesát» de deıdi. Suraı kelgen ár kisige «rýb pátdesát», -dep, ózinshe masattanyp tursa, bir orys kelip, bul baǵany qymbatsynyp, áıelge: «A, rýb sorok?» dep suraıdy.
Áıeldiń quty qashyp, qurbylaryna aıǵaı salady: «Tez kelińder, uryp-soǵyp alǵansha, tegin alsyn!» - depti.
Seniń ne isiń bar
Bireý qoı satýǵa barypty. Onyń bazarǵa jetkeni de sol eken, arbasy aýyp qalady. Bir orys kelip: «Pochem ovsa?» deıdi. Álgi kisi: «Seniń ne isiń bar aýsa?» - dep ashýlanypty.
Qus eti
Gúlnısa táteı kórshi orys aýylyna qonaqqa barypty. As ıesi aldyna býy burqyraǵan et qoıypty. Gúlnısanyń tábeti tartyp tursa da «Oıbaı, bul dońyz eti bolyp júrmesin», - dep shekshıe qalypty.
Úı ıesi qonaǵynyń qysylyp otyrǵanyn baıqap, qystaı bastaıdy: «Kýshaıte, kýshaıte!»
Bul sózdi estigen táteıdiń óńi ózgerip, máz bolyp:
- Áı, tekke shekshıippin ǵoı, báse, qus eti eken ǵoı, - dep, dońyz etin typ-tyıpyl etipti.
Tatarǵa tilmásh kerek pe?
Erli-zaıyptylar orys aýylyna barǵan da, tanystarynykine kirgen. Úı ıesi qonaqtardy óte jaqsy qarsy alypty. Stolǵa ártúrli tamaqtar qoıyp, bulardy dastarhanǵa shaqyrypty. Bul jigittiń áıeli oryssha bilmeıdi eken, dym tatpaı qarap otyrady. Orys áıeli: «Eshte, eshte, zachem ona ne kýshaet?» deıdi. Sonda tatar áıeli kúıeýine: «Aryraq otyr, anaý turǵan qyzyna oryn kerek», - deıdi. Sonan soń orys áıeli kapýsta salǵan tarelke ákelipti de: «Kýshaı, kýshaı, ne stesnáısá» depti, sonda áıel kúıeýine taǵy da bylaı depti: «Ydys ala kelmepsińder, eger ákelgenderińde kapýsta berer edim», - deıdi depti.
Bıbılatyıfa
Boıjetken ár keshte bıblıotekaǵa baram dep shyǵyp ketip, óte kesh keledi eken.
Bir kúni ákesi:
- Sol Bıbılatyıfaǵa árdaıym barasyń da júresiń, ol ózi bizge nege kelmeıdi, - dep surapty.
Ár kóńilde bir qıal
Burynǵy bir zamanda orys tilin shaq-shaq qana túsinetin bir jigitti armıaǵa alady. Ol kazarmada uıyqtap jatqanda kezekshi kelip, qysqa ǵana:
- Podem! dep aıqaılaıdy. Jigit bir kózin syǵyraıtyp:
- Kýda poıdem? dep suraıdy. Kezekshiniń buǵan óte qatty ashýy kelip:
- Vstavaı, vstavaı! dep ursa bastaıdy. Ol: - Á, stolovoı deıdi ekensiń ǵoı, - dep, ornynan atyp turyp, kıine bastaıdy.
«Kontýjen» qoıypty
Uly otan soǵysy bastalǵanda bir bastyq soǵysqa ketedi. Kóp ýaqyt ótpeı-aq, odan sheshesine hat keledi. Kele sala «kontýjen» boldym, qazir jaǵdaıym jaqsy, meni oılap ýaıymdamańyz,- dep jazypty balasy.
Bul hatty oqytqan soń sheshesi kórshilerine baryp:
-Basy bardyń, basy bar, meniń balam munda júrgende bastyq edi, endi ol jerde ony «kontýjen» etip qoıypty, - dep maqtanyp júr deıdi.
Feldfebeldi bastyrmaǵa
Soldat pen feldfebel aýyldan ótip bara jatyp, qonyp shyǵaıyq dep, bir úıdiń esigin qaǵady.
- Bul kim-eı? dep suraıdy.
Soldat:
- Áje, qonyp shyqsaq dep edik, biz ǵoı, feldfebel ekeýmiz, - deıdi.
Ájeı oǵan ish jaqtan:
- Meıli, Bıtpebeńdi bastyrmaǵa baılap kel, men esik ashaıyn, - depti.
Basy joqtyń qorlyǵy
Soǵys kezinde eki soldat qaraýylda tur eken. Onyń bireýi uıyqtap jatqanda bomba túsip, basyn julyp ketipti.
Joldasy:
- Beıshara-aı! Uıqysynan oıanyp, basynyń joǵyn kórse, ne ister eken endi, - depti.
Soldat shıneli
Bir kedeı sharýanyń balasy patsha armıasynda qyzmet ótep qaıtady. Sheshesi balasynyń jaǵdaıyn suraıdy. «Sheshe, ol jaqta rahat qoı, astyńda da bir shınel, ústińde de bir shınel, basyńda da bir shınel uıyqtaı beresiń», - deıdi balasy. Sheshesi oǵan:
«Áı, balam-aı! Shınelderiń sonshama kóp eken, maǵan bireýin ala kelseń qaıter edi?» depti.
Jalǵyz aıaq
Bir áıgili bıshi bir aıaǵynda uzaq tura alatynyna maqtanyp, ekinshi bıshige:
- Sen men sıaqty tura almaısyń, - depti.
«Jaraıdy. Men tura almasam tura almaspyn, biraq senen de kóp turatyndar bar», - depti, ekinshi bıshi.
- Ol kim? dep tań qalypty, qartamys.
- Qaz .
Jyn kórgen
Bireý óziniń jyn kórgenin jyr ǵyp aıtyp otyr eken
Sóıtip, orman aralap kele jatyrmyn. Kózge túrtse kórgisiz qarańǵy. Kenet artyma qarasam, qurtaqandaı bir jyn tur.
Tyńdaýshylardyń biri: «Qasym aǵaı, toqtaı tur. Kózge túrtse kórgisiz qarańǵyda sen ony qalaı kórdiń?» deıdi.
Qasym aspaı-saspaı: «Ha...ha...ha nege kórmeımin, á? Aı sútten de appaq emes pe? – depti».
Durys aıtasyń
Sóılesip otyrǵan eki kisiniń qasyna úshinshi bireý kelip:
- Iá, ne ótirik soǵyp otyrsyńdar? - deıdi.
- Seni bir jaqsy jigit dep maqtap otyr edik.
- Durys aıtasyń, - depti álgi kisi.
Qart ótirikshi
İlgeride óte ótirikshi bir kisi bolypty. Ol ómirinde bir rette shyn sóılemepti. Sóıtip qartaıypty. Álgi ótirikshi bir kún sýyqta kórshisiniń sıyry buzaýlaǵanyn kórip, ony kórshisine aıtady.
- Buzaýyńyzdy alyńyz, áıtpese úsip óler, - depti. «Taǵy da aldap júr» dep, kórshileri senbepti. Sóıtse, buzaý úsip ólipti. Sonda sýquıdy: «Ómirimde bir ret shyn aıtqan edim, oǵan da senbedińder-aý», - dep ókpelepti.
Ótirikshiniń ótirigi
Jurt tanyǵan ótirikshi:
- Myń som berseń de ótirik aıtpas edim, - depti. Qasynda turǵan kisi:
- Mine, bir tıynsyz-aq ótirikti soǵyp tursyń ǵoı, - depti.
Qatyrǵan
Patsha zamanynda bir soldat kópirden ótip bara jatsa, bir ofıser betpe-bet kezdesipti. Soldat baıqamaǵan bolyp ketip bara jatqan soń, ofıser ony toqtatyp:
- Sen nege sálem bermeısiń? dep ursady.
Soldat:
- Ǵafý etińiz, uly mártebelim, men jarǵy boıynsha áreket ettim. Jarǵynyń 133-shi tarmaǵynda kópir ústinde sálem berýge bolmaıdy delingen – depti.
Ofıser óziniń jarǵyny bilmeıtinine yńǵaısyzdanyp qalypty. Keıin, kazarmaǵa kelgen soń, jarǵyny ashyp qarasa, jarǵy nebary 132-shi tarmaqpen bitedi eken.
Tatar tilinen aýdarǵan: Ermahan Berdaly
You Might Also Like
