InfoHub Logo

(Poema)

 

Mamyrdyń sol bir kúni yzǵyryqty

Rýhy asqaq – ańsaǵan izgilikti.

Aǵyldy qala jurty,

Dala jurty

Qara Ertis jaǵasyna qyz qylyqty.

Qara Ertis Kerekýdi órleı aqqan,

San urpaq, bal sýynyń dámin tatqan.

Jaralǵan bolar birge Jer - anamen,

Bastaýyn alyp sonaý álimsaqtan.

Ol kýá keshegige, búgingige,

Ǵasyrǵa el esinen shyqqan múlde.

Shat basyp shadyman shattyq keshti me álde,

Kúızelip, kúńirenip, túńildi me.

Ol jaǵyn jaratýshy táńir biler,

Bir jylap ulanymen birge kúler.

Tabıǵat - anamyzdyń tól minezi,

Desek biz kelisimmen ómir súrer.

Qara Ertis – tabıǵattyń bir parasy,

Kóp bolar júreginde jan jarasy.

Osy oıdyń jeteginde turǵan shaqta

Dedi bireý: « Jigitim, beri qarashy».

-Ashtyq, - deıdi, - bul ózi bolǵan jaı ma?

Bolsa da ony aıtqannan qandaı paıda?

Eskertkish ashylady... Al sonan soń

Qurbandar... Kelesi kún umytylmaı ma?

Jiberdi azaly áýen sózdi bólip,

Alańdy qalyń halyq turǵan kerip.

Aq jamylǵy syrǵyǵan sátte senseń,

Turǵandaı bop kórindi kúńirenip.

Kúńirener jóni bar kúızeletin,

Sandaǵan jyl saqtyqpen búrkep betin.

Keńes qulap ketken soń qurdymǵa,

Táýelsizdik shyndyqtyń tyrnap betin.

Ashty aqyry tyń betin, aqıqatyn,

Ashty aqyry «ashtyqty» atap atyn.

Máńgúrt sana silkinsin kóz ashylyp,

El joqtasyn joǵaltqan asyl zatyn.

Al eskertkish solardan qalǵan belgi,

Shubap shyǵyp artyna tastap eldi,

Ómir úshin kúresti armanda óldi.

Ashtyq, azap jese de qansha janyn

Oılady olar urpaǵyn, arttaǵy eldi.

 

Jolda

Tigýli úı artta qap ata meken,

Aq báıbishe býynǵan belin bekem.

Duǵa qylyp arýaq ataýlyǵa:

– Oralarmyz kúni erteń aman – esen,

– Dep oılady, bas aman, bolsaq esen.

Bul keshegi Erdenniń jesiri edi,

Erden bolsa sol eldiń esil eri.

Betke ustary baıy edi, myrzasy edi.

Kúni-túni qonaqtan bosap tóri

Kórmegen dep arttaǵy el ańyz qylǵan,

Baılyq, baqyt máńgilik kimde turǵan.

Jylyna sol Erdenniń jıylmady el,

At izin sala almady jaqyn-týǵan.

Osy jaı báıbisheni alań etken:

– Habar joq aǵaıynnan nege kópten,

Baqbaı men Báıt, Altybaıǵa...

Balam, sender kezinde habarlap pa eń?..

– Salamyz olardy izdep qaıda habar?

Jarty jyl ishke túsip ketkeli olar.

– Apyr-aı, nege muny aıtpadyńdar?

– Degen em siz bekerge alań bolar.

– Qap, qap! - dep aq báıbishe ah urǵany,

Egilip jylap bir sát basylǵan-dy.

Ashtyqtyń beti jaman bolǵany ǵoı,

Deısiń be talaı aýyl taqyrlandy.

– Qońsylar qys ishinde kóship ketken,

Túbine olardyńda ashtyq jetken.

Shalyńnyń jyly ótti qozǵalaıyq

Aıta almaı júrýshi edim muny kópten

Dedi uly «Qor azaıdy, ashyǵamyz,

Qudaı - aý, kimge baryp bas uramyz?!

Aıtshy sen qaıda baryp panalaımyz.

Dedi ol: «Ana, beker jasymańyz,

Halyqtyń basynabul kelgen náýbat

Shyǵaıyq jolǵa, ana, asyǵa biz,

Attanyp bul aradan jyraqtaıyq

Jan saqtar jerge baryp turaqtaıyq».

Degeni jalǵyzyńnyń jandy baýrap,

Tastady aýyr oıdy syrypaýlaq.

Sol kúni-aq kete bergen jolǵa shyǵyp

Qoshtasyp ata jurtpen «a, qudaılap».

Balasy nemeresi báıbisheniń,

Jáne de aıy - kúni taqaý kelin.

Tyııa almaı kúrsinedi kóz jastaryn,

Qıa almaı ketip barad sary belin.

Arbaǵa azyn - aýlaq azyq - túlik,

Arttyrylǵan kúndelikti qajet múlik.

Tor tóbel damyl tappaı pysqyrady,

Jaýtańdap tóńirekke qulaq túri,

Kóńiline báıbisheniń kirdi kúdik .

Janýar bir páleni tur ma bilip,

Qybyrlap janýardyń júrisi ónbeı,

Por-por bop óz- ózinen berdi terleı,

Arbadan keıin qaldy bular túsip.

Júrisi tor tóbeldiń endi ónerdeı,

Kóringen biraq úmit aqtalmady,

Toqtaıdy esikpenen júrip tórdeı.

Aqyry kezikti de qalyń shilik,

Sózine balasynyń qulaq túrip.

Toqtady osy arada túnep shyǵyp,

Tań ata Qudaı jazsa ketpek júrip.

Aınala túnek túnniń qushaǵynda,

Sol túnniń nemeresi bir shaǵynda

İshim, - dep bezektedi tynym bermeı,

Qarańǵy shilik ishi beıne kórdeı.

Árirek baraıyq, - dep nemeresin

Ertip báıbishe baıǵus júre berdi...

Arbaǵa áldekimder shabýyl jasap,

Ekeýin óltirgenin kózi kórdi.

Talasqan tor tóbelge tóbelesip,

Men taptym bul oljany degen bósip.

Bir – birin ıtshe talapjeńise almaı.

Pyshaqpen keńirdegin jiberdi esip,

Bireýi qanǵa bógip jatty sulap.

Aıǵaıǵa ekinshisi túrmeı qulaq.

Qoınyna qara túnniń sińip ketti.

– Ólgen - dáý, ony óltirip qashqan - shunaq,

– Dep bireý ózgesine habar shashqan.

Turǵandar ózek talyp qatqaly ashtan

Azyqty arbadaǵy kórgen sátte

Sileıte birin - biri urdy bastan.

Jatqanda bir - birimen julmalasyp,

Jón bolar bul aradan ketken qashyq.

Egilip kózinen jas burshaqtady,

Zilmaýyr óne boıyn qaıǵy basyp.

Áıtse de nemeresine tis jarmady,

Kómýsiz qaldy uly - basty armany.

Kinásiz sábı mert bop, kelip apat

Nemere ata - anadan jas qalǵany.

Bolattaı bolǵan iske bekindi anyq,

Keledi Baıantaýdy ol betke alyp.

Alaqtap nemeresi qyńqyldaıdy:

– Ákem men apam qaıda, jatyr naǵyp?

Qoıady: «Áje, sý», - dep mazany alyp.

Ózi de shóldep keled ózek talyp.

Túk joǵyn bile tura qur qarmanyp,

Qalyp ed qaltasyna qolyn salyp.

O, Táýba - aı ólmegenge óli balyq,

Bir ýys qatqan qurtty shyqty alyp.

Keterde qatqan qurtty kózi qımaı,

Kelini jibergen-aý, sirá, salyp.

Sol qurtty ózek jalǵap sordy kezek,

Ashshy qurtqa jubansyn qaıtyp ózek.

Tıtyqtap bara jatyr áli quryp,

Ajal sum turǵandaı ma myltyq kezep.

Alys jol arqalaǵan aýyr qaıǵy,

Uzaqqa bara almasyn ishi sezed.

Ólmeıtuǵyn adam joq temir ózek,

Kimge de ýaqyt jetse keler kezek.

Sol sátte sansyz eles paıda boldy,

Qudaı – aý sheshesimen terip tezek,

Júrgendeı sorly anasytilin bezep:

– Tasta da nemereńdi menimen júr.

– Júr!- deıditasta baryn júr tezirek,

Ákeń de seni birge izdep shyqqan,

Ákesi tosyp turǵan burylysta.

-Kúttim ǵoı, qyzym seni kóp sarylyp.

Aqyry, keziktirdi-aý taǵdyr - mystan.

Selt etip báıbisheniń záresi ushqan.

– Kúnim, dep nemeresin súıip-qushqan.

Kúńgirlep qulaǵyna kelgendeı me,

Shaqyrǵan áke daýsy tym alystan.

Elespen keled kempir alparysyp,

Sát saıyn ár dybystan záresi ushyp.

Ashshy qurt ash ózekke jaqpady ma?

Jol boıy nemeresi keled qusyp.

– Áje, men sharshap kettim, aıaldashy,

Salbyrap ketti túsip tómen basy.

Báıbishe qaljyraǵan, qan jylaǵan,

Aıaldap az-mazyraq entik basyp.

Sál myzǵyp almaq bolyp jantaıǵan-dy,

Sezilip ón boıynan ál taıǵany.

Aqbet taý qarsy aldynda tur aıbyndap,

Kóńili taýdy kórip bir jaılandy.

– Inshalla, keshkedeıin jetemiz,- dep,

Kóńilden kúdik syrǵyp, úmit údep

Armanda ketken uly, kelinimen,

Elestep kóz aldyna qaldy júdep.

Oı meńdep, ýaıymnyń artqany anyq,

Qaıǵynyń qalyń órti boıdy qaryp.

Júregi qatty soǵyp qany tasyp,

Qalǵanyn sezbeı qaldy bolyp ǵarip.

Ornynan qansha umtyldy,- tura almady.

Dármensiz bel qurt qoıdaı burańdady.

Aqbetke kóz tigýmen jatty beıbaq,

Jetsem degen iske aspaı uly armany.

Qyńqyldap: «Áje!»- dedi nemeresi,

Sol sátte ketken edi aýyp esi.

Qos muńlyq osylaısha qarsy alǵan ed,

Arqanyń jel-jelpigen qońyr keshin.

Tań ata báıbisheniń esi kirip,

Baýrynda nemeresi jatqan buǵyp.

Tura kep tóńirekke kóz salyp tur,

Jel jelpip qyr tósinde jaıqalǵan gúl.

Shyryldap boztorǵaılar sál jyraqta,

Salady toǵaı jaqtan ánge bulbul.

Báıbishe tura almady sal bop qalǵan,

Baıansyz qas-qaǵymda ótti jalǵan.

Aıryldy bir-aq sátte barlyǵynan.

Baýyr eti balasy, kelininen,

En dáýlet, qaptap jatqan dúnıe- maldan.

Barady qaırat kemip, oty sónip,

Qalmaǵan keter janda aqyr kómip.

Taǵdyry nemeremniń ne bolar dep?

Oılady turǵandyǵyn qaýip tónip.

Áldekim qastarynan óte berip,

Balany jylap turǵan qaldy kórip.

Aıady, bálkim, basqa oıy bar ma?

Bularǵa tizgin tartty taıap kelip:

– Bul siz be?

– Apyr-aý, siz Qaıshamysyz?

Bul jerde táńirim-aý qaıdan júrsiz?

– Dep attan qarǵyp túsken Aıdarbekti

Báıbishe qara qabaq qarsy aldy únsiz.

Aıdarbek aıtpaı uqty onyń jaıyn

Qushaqtap jylaı berdi apataıyn.

Atalasy edi ol Aıdarbektiń,

Kórgende múshkil halin etti ýaıym.

Surady ol: «Balań qaıda , kelin qaıda?»

Siltedi Qaısha qolyn shilik saıǵa.

Bolǵanyn bir sumdyqtyń ishteı uǵyp,

Syıyndy «Saqtaı gór!» - dep bir Qudaıǵa,

– Jetken-aý, ashtyq, shirkin, tıtyǵyna!

Degen ol: «Áı, Aıdarbek, meni tyńda».

Kórsetip nemeresin «Amanat» dep,

– Basymdy qaratyp ket qubylaǵa.

Qyryq jyl qyrǵyn bolsa ajaldy ólmek.

Ajalsyz ebin taýyp kúnin kórmek.

Baqbaıǵa ne Báıitke tabystarsyń,

Al endi bar degen ed qolyn sermep.

Aıdarbek, Amanatty ap jolǵa túsken,

Balanyń jylaı - jylaı kózi isken.

– Aǵataı, qarnym ashty, - dep qoıady,

Emespin arǵy kúnnen tamaq ishkem.

– Shyda, - dep basty endi atqa qamshy,

Ashyqqan bala qalaı shydamaqshy.

Áıtse de sózdi uǵyp úndemedi,

Túskenin sezdi me álde asyǵy alshy.

Toqtady, aqyry, olar bir bulaqqa,

Bulaq kóp, taýdan aqqan bizdiń jaqta.

Jýynyp shaıynǵan soń Aıdar aǵa.

– Kel, qarǵam, - dep shaqyrdy, - kel tamaqqa.

Tamaqty biraq buǵan kóp bermedi,

Bul, sirá, ashtyq jaıyn eskergeni.

Qaldyryp Amanatty osy arada,

Ketti ózi joldyń jaıyn barlap qaıtpaq.

Ańshy edi qysy - jazy ańǵa shyǵyp,

Úırengen ań aýlaýǵa buǵyp júrip.

Taqalyp aıdaý jolǵa tyń tyńdady,

Kóz salyp aınalaǵa qulaq túrip.

Aryǵan alys joldan sharshap talyp,

Qaptaǵan ash - aryqtan kózi tunyp,

Anyq ed bura tartar joldyń joǵy

«Táýekel!» - dedi daǵy ketti júrip.

 

Tosqaýyl

Kenetten qos salt atty qulap qyrdan,

Ashtardy bolsa kerek ańdyp turǵan.

Qamshynyń astyna alyp keri qýǵan,

Talaıy ash-aryqtyń qulap tynǵan,

Áp - sáttequlaq tundy ashshy shýdan.

Alaıda ashyqqan jurtjasymady,

Umtyldy kúshikterge asyrandy.

Jan alyp, jan berisken bul shaıqasta,

Áldekim belsendiniń basyn jardy.

Belsendiniń bireýi muny kórgen,

Dáýir - aı áýmeserge myltyq bergen.

Atam dep álgi anturǵanbas jarǵan - dy,

Shyǵarǵan jaralyny biraq kórden.

Myltyǵyn tastaı salyp,esi shyǵyp,

Qylmysyn qalmaqshy da elden búgip.

Aıdarbek osy jaıdy kórgennen soń,

Atyna jetken edi zyr júgirip.

Aldyna Amanatty mingizip ap,

Atyna qamshy basyp ketken jyraq.

Qýalap ózek - saıdy, ormandardy

El júrer aıdaý joldan ketti jyraq.

Burady attyń basyn qaıda biraq?

Birden - aq kóldeneńdep osy suraq.

Sendeldi at ústinde jaýap tappaı,

Súıegi dalada ólse, qalmaq qýrap.

Ólimnen desek-taǵy qutylǵan joq

Aq jýyp arýlanǵan kóńilge toq.

Erte me, álde kesh pe sóneri anyq,

Mazdaǵan keýdeńdegi bir alaý shoq.

Taǵdyrdy keı áýlıe ólshep-pishken,

Allanyń ne oıshyldan ámiri ústem.

Sodan da «tańǵy yrzyq táńirden» - dep

Aıtqan ǵoı,

San ret qaıtalady muny ishten.

Shıryǵyp sol sátinde sala bergen:

«Táńirdiń ne salǵanyn bara kórem»-,

Dedi de jalǵastyrdy jolyn ármen.

 

Qaraqshylar

Sýy bar kózden tasa jerde túnep,

Sekildi arty- jaryq,

Aldy- túnek.

Qurady ańǵa – tuzaq,

Balyqqa – aý,

Ashtyqtan Amanat ta qalǵan júdep.

Shyraıy birte-birte kirgeni anyq.

Otyrady jaǵalaýda qarmaq salyp,

Muńaıyp ata-anasyn esine alyp.

Ájesi kózin ilse, túsine enedi,

Sereıip esin jımaı jatyr talyp.

Áke men sheshem nege tastap bizdi,

Bizderden qalaı ǵana kúder úzdi?..

Osy sát qarmaǵynda týlap balyq

Eriksiz Amanattyń oıyn buzdy.

Balyqty aǵasyna alyp ushty

Qýanyp tabysyna súıip, qushty.

– Bir aıdaı biz shyqqaly boldy jolǵa

Men barlap keleıin bir mańaı tusty,

– Dedi de kete bardy ormandy órlep,

Amanat balyq aýlap etip ermek.

Qulaǵy shalyp qaldy áldekimniń:

– Vasá, dep shaqyrǵanyn,- munda kel,- dep.

Úlgerdi boı tasalap sol sátinde,

Bir orysshuqyrdy shyr aınalyp shyqty tegis

Sodan sońsál ysqyryp belgi bergen.

At arba sol sátinde salyp kelip,

Qaptardy túsirip jatqanyn kózi kórgen.

Sonan soń kelýshiler qaıtty keri

Sekildi gúr-gúr etken beıne bóri.

Basshysy – aýáldekimdi toptan jyryp,

Qaldyryp osy arada jóneldi endi.

Amanat munyń bárin syrttaı baǵyp,

Otyrǵan: «Aǵam qaıda, jatyr neǵyp?».

– Qozǵalma, osy aradan adasasyń,

– Degenin bala, shirkin, alǵan qaǵyp.

Shydady, shydamasqa shara bar ma?

Masa shaǵyp, yzyńdaparalar da.

Qara tún bara jatty qoıýlanyp,

– Qalmasa aǵam kez bop osylarǵa

Jarar ed.

Óz oıynan ózi shoshyp,

Kóz ilmeı aǵasyn oltosyp otyr.

– Amanat, aınalaıyn!- degeninde

Ketken ed kúdik tarqap,

Kóńili ósip.

Qaldyrmaı

Tipten búge - shigesin de,

Kórgeni aıdan anyq tur esinde.

Aǵaǵa bolǵan jaıdy baıandady,

Atady «Vasá» - degen bir esimde.

– At arba, qaptar, shuńqyr, birer adam,

Bular kim?

Úzip oıyn osy aradan.

Kúreńdi bir aǵashqa tas qyp baılap:

– Qozǵalma, qazir kelem osy aradan,

– Dedi de qara túnge kettisińip.

Almaq bop az - mazyraq kózin ilip.

Jantaıǵan kúzettegi jas qaraqshy,

Qor etip tátti uıqyǵa ábden batty.

Alǵanda áldekimnen jerden julyp,

Uıqysyn asha almady kóz jumylyp.

Shoshyp ketip shorshyp túsem degeninde,

Tap bolyp beıtanystyń sheńgeline.

Kútirlep qabyrǵasy syna jazdap,

Tunshyǵyp degen tusta endi óldim be?..

Keńirdegin bosatyp qoıa berip,

Qos tizerlep tizemenen salǵan kerip.

– Kimsiń? - degen saýaly sondaı susty,

– Jónińdi aıt, tez qanekeı.

Shapalaqpen jibergen salyp - salyp.

Jas qaraqshy áý bastan sý júrek - ti,

Estip únin ananyń dir - dir etti.

– Antonmyn, atym- Anton, múgedekpin,

Qaptaǵy astyq – Vasániki, meniki emes.

Tek meni sabama! - dep zyr – zyr etti.

– -Vasá kim?

– Bizdiń toptyń jetekshisi,

Bul jerge basqa jaqtan kelgen kisi.

Qandy qol qaraqshynyń naǵyz ózi,

Túrmeden estýimshe qashqan kisi.

– Ol qaıda, toptaryńda qansha kisi?

– Degende qýdaı bolyp qashty túsi.

– Dál qazir qaıda ekenin bile almadym,

Lesha bar qasynda onyń ketik tisti.

Kún kórip el ústinen úzip - julyp,

Kásipke mashyqtanyp qaraqshylyq.

Vasányń buıryǵymen el tonadyq,

Shatystyq shaıtanǵa erip Qudaı uryp.

Shyqpaqshy ed tań sáride erteń iske,

– Senińiz, mashyqtanǵan biz bul iske.

Ár sátte qalt jibermeı sharýanyń

Astyǵyn qutqarmaımyz qolǵa tússe

– Erteń de...

Sol sátte arqasyna qamshy oınaǵan,

– Aǵataı, urmashy! - dep oıbaılaǵan.

– Apar!- dep týra bastap ony aıdaǵan.

Aqyry Anton toqtap buǵan qarap,

– Myna jol dıirmenge alyp barad.

Ákelmek dıirmenge sharýa astyq,

Almaqshy qaraqshylar sony tonap.

Tek sender dıirmenshini óltirmeńder,

Ótinem, oǵan zaqym keltirmeńder.

Sorlyny kemseń qaqqan alyp baryp,

Baılady bir aǵashqa shandyp matap.

Sonan soń: «Amanat, sen beri kel,

– Dedi de sóılep ketti orysshalap.

– Aıǵaı sap, belgi berse bul zántalaq.

Órte dep sirińkeni berdi oǵan.

Ot qoısań maı aǵashqa laýlap janad.

Sony estip qalmady ma záre - quty,

Qup- qý bop, únsiz qaldy tilin jutyp

Egilip ún shyǵarmaı jylap turdy.

Erlikpen shatystyrǵan zulymdyqty,

Beıshara qateligin endi uqty...

Keledi at ústinde Antonǵa erip,

Ol baıǵus kóz jasyna erik berip.

«Aǵalap» analardy jamandaıdy,

Al Aıdar ár sózinen jany jerip.

Tursa da qulaq túrip amalsyzdan

Qoıady ara-tura saýal berip.

– Vasáda qarý bar ma? - degende

– Qarýy joq, biraq ketik Lesha

Áldeneshe,

Adamdy qanjar atyp, maıyp qyldy.

– Iá, ıá, aıtary joq, tipti keshe,

Al Vasá bir qoıǵanyn óltiredi,

Sondaı kúshti,- dep Anton jelpinedi.

Otty qarý júr deıdi qolǵa túspeı...

Mine - mine keldik dep elpildedi.

– Kópirdi kóresiz be myna jatqan?

Talaıdy osy kópir qan jylatqan.

Jan –jaqtan dıirmenge keletinder

Ótedi osy aradan áýel bastan.

Solardy ...

Antondy alysyraq alyp baryp,

Baılady bir aǵashqa shandyp tańyp.

Aldyna mingizip apAmanatty,

Alaýlap shyǵa keldi shoqtaı janyp.

Aıǵaılap dybys berseń aıamaımyn,

Óltirem qyzyl otqa qaqtap qaryp.

Shamasy, bir shaqyrym shyqqan shaqta,

Kórindi ógiz arba arǵy jaqtan.

Bularda attan túsip, aldyn tosqan,

Arbada qatarlasty bir zamatta.

Arbada shal men qyz astyq artqan,

Qurbany bandylardyńtosyp jatqan.

Osylar ekendigin bilip Aıdar

Olarǵa jyly júzben amandasqan.

– Qazaqpyn, myna bala - inim meniń,

Ashtyqtyń saldarynan qyryldy elim.

Amal joq...

Tentirep osy jaqqa kelgen edim,

Dıirmen bar degen soń osy mańda,

Bir pana tabam ma dep shybyn janǵa.

Shyǵyp em jol taba almaı sendeledim,

Jarar ed jem bolmasam taǵy ańǵa.

Degende shaldyń buǵan jany ashyp:

– Dıirmen bul aradan emes qashyq.

Ańdy qoıshy, eki aıaqty jaýyzdar bar,

Júrmesin abaısyzda qanyn shashyp.

Dep syryn ishke búkken jaıyp saldy.

Kelemiz jandy túıip shúberekke,

Mańynda dıirmenniń banda bar-dy.

Degen sóz estilse de aýyq-aýyq,

Kúpsingen keńesimiz – el qorǵany,

Kelgende bandylarǵa soqyr taýyq.

– Já, shyraq, endi bizder qozǵalaıyq,

Dıirmenge osy jol barady alyp,

Bala men myna kisi atqa minse,

– Degende arý bıkesh qanattanyp:

– Jaraıdy, solaı bolsyn degen edi,

Shıqyldap ógiz arba dóńgelegi.

Kópirge jaqyndaǵan burylysta,

Degen-di Aıdar: «Tyńdańyzdar endi meni,

Osy jerde turyńdar, tasalanyp,

Arbaǵa bandy shabýyl jasary anyq.

Mıtrıch olaı-bulaı bolyp ketseń eger,

Tastama Amanatty janyńa alyp».

Solaı dep Mıtrıchtiń kıimin kıip,

Jóneldi shúberekke janyn túıip.

Aǵashtyń basynda eshkim kórinbeıdi,

Kópirdiń ortasynan asqan tusta.

Kórindi qara arba kózge kúıik

Olardyń oıyn uqty Aıdar birden,

Kópirge aınala almaı kólik kirgen.

Shabýylǵa ońtaıly jer osy ara

Boldy ǵoı kesip-piship bilek túrgen.

Ekeýi tura umtyldy arbaǵan endi,

Dedi Aıdar: «Al qımyldar keziń keldi».

Olardy kórgen boıda túse qashty

– Ógizdi usta...

Jaılaımyn qýyp jetip ol eneńdi.

Al Aıdar qarsy umtyldy tura qalyp,

Sart etkizip qamshymen qaldy salyp.

Qamshygerdiń qoly aýyr shydatsyn ba,

Beıshara ushyp tústi esten tanyp.

– Kómektes, ólip barad, ólip barad,

Júregi keıde qysyp talyp qalad.

Degeni Anton tutqynesinde edi.

– Ólem qap, túp eneńdi sen zántalaq,

– Dep boqtap jetken Lesha sóılep óktem,

Ony da doıyr qamshy eńiretken.

Sol sátte at jegilgen arbany alyp,

Jeldirtip Mıtrıchkelip jetken.

Ekeýin qol - aıaǵyn baılap - matap,

Jatqanda Mıtrıchtiń atyn atap

Dep: «Sen tóbet áli kúnge tiri me ediń?»

Lesha Mıtrıchti jatty dattap,

– Bul sen be eń tuzaq qurǵan bizge, jállap?

Arman ne edqanyńdy ólsem seniń jalap.

Túbime, aqyry, sen jeter boldyń,

Áýelden qoly taza sum zántalaq.

Qylmyskerge meıirimsiz eń bala jastan

Qaǵylǵan kıer kıim, isher astan.

Ash qursaq ólsek taǵy sen anturǵan,

Ketip eń týra joldan burylmastan.

Kezim kóp sendeılerdiń qanyn ishken,

Dúnıe - aı armanym ne, ed qolǵa tússeń.

Jóneldi Mıtrıch olardy alyp,

Arsyzǵa til qatpady tynyp ishten...

Qyz ben shal aman qalǵan baǵy janyp,

Talaıdy qasqyrdaıyn salǵan jaryp.

Qaraqshylardy baılap - matap ákelgende,

Qalǵan ed dıirmenshi esten tanyp.

Álden soń esin jıyp: «Ulym», - degen,

Bolaıyn eı, Mıtrıch, qulyń degen.

Tym qurysa jalǵyzymnyń súıegin ber,

Men ony tanystyrǵan jyryndy men.

Panalatqan qashqyndy sózine erip,

Qanisher qaraqshyny

Men edim keziktirgen taýyp berip.

Antondy bir úleske alam degen,

Qasyma maǵan senip qylsań serik.

– Qalǵanyn zań ornyna baıandarsyń,

Sezdi me jurttyń ózi aıamasyn,

Arbaǵa eshkim aıtpaı ózi ilesti,

Bir tyqyr degen bolar taıandy shyn.

Jas qyzdyń jan júregin sezim bılep,

Qutylyp qorqynyshtan jany túlep.

Aıdarǵa Antonına til qatqan - dy:

– Tanysaıyq, qane, - dep tur kúlimdep.

– Atym – Aıdar.

– Men bolam – Antonına.

Mine osylaı tanysty júrgen

Bir – birinen tym alshaq bir qıyrda.

– Erjigit ekensiń sen degenmen,

Bet qaratpas bir sátte jaýdy jeńgen.

Shaqyram shańyraǵymda qonaǵym bol,

Ákemniń keterinde aıtqany sol.

Ulasyp bul tanystyq mahabbatqa,

Bilmedi bastalaryn bir uzaq jol.

Bolary ashysy da, tushshysy da

Shydaryn qos júrektiń nebir synǵa.

Kúressiz kim jetipti jetistikke,

Kúressiz shyńdalypty qandaı tulǵa.

Áýelden erjigittiń eńbek piri,

Mal baǵyp egin ekken jazǵytury.

Ózgelermen jarasyp eńbek etken,

Qaptaǵan kolhozshynyń boldy biri.

Ata-ana atandyrǵan taǵdyr darhan,

Deıtin - di ulyń – tumar, qyzyń – alqam.

Ósirip urpaqtaryn mápelegen.

Amanatqa aqylshy bolǵan, qalqam.

Qos taǵdyr qol ustasyp turyp jatty,

Eńbekpen ótti kúnder bir yrǵaqty.

Kúnge-kún, aptaǵa - apta jalǵasýmen

Bes jyldyń ótkeninde bilmeı qapty.

Biletin birin - biri baqytym dep,

Tirlikten tapqan asyl jaqutym dep.

Mıtrıch tutqyndalyp qara túnde,

Qalǵan ed senim kúırep, kóńil júdep.

Tabylyp jańa jaýlar el ishinen,

Bir úreı shyqqandaıed kór ishinen.

Taǵy bir zulymattyń bastalǵanyn,

Beıbit el qashanǵydaı kesh túsingen.

 

Tús

 ...Sol túni túsine quzǵyn engen edi,

Ústinde altyn taqtyń terbeledi.

«Qazaqstan» - degen jer kartadaǵy,

Bilip qoı bolmaıdy endi, ózgeredi.

Qazaqtyń tirisinen ólgeni kóp,

Jabaıy el tórt túlikti etken tirek.

Shydamaı kishi tóńkeris daýylyna,

Ólgeni ólip, tirisi júr tentirep.

– Myna sen qańǵyp júrsiń Reseıde,

Menimen shamań barma tireserge?

Birazy Qytaı, birazy Aýǵan aýdy,

Birazyn qutqarmadym, tyqtym kórge.

Ha, ha, ashtyq, meniń ýym – sen,

Senderdi dáýir ózi syrtqa tepken.

Áli alda kóretiniń, kóreshegiń

Senderdi qoıamyn qorshaptikenekpen.

Áp -sátte basyp túnek jer men kókti,

Tumshalap qara bult turdy kókti.

Áýlıeli Qyzyltaý kúńirenip,

Azaly úni jer dúnıeni titirentti.

Aqbet taýǵa jarasyp qara sáli,

Jel jelpigen – Jeltaýǵa qarashy áni.

Baýryndaǵy Qos Shalqar kózin jumyp,

Kórgisi kelmeıtindeı tamashany.

Kór soqyrdaı kól bitken kózin jumdy,

Qan tatyram qalasam qara sýy.

Qanshama tuldansań da, kárlenseń de,

Shamań maǵan kelmeıdi Qalmaqqyrǵan,

– Deıdi quzǵyn zár tógip aıbattanyp,

Atqa mingen qarǵalar eldi qýyp,

Qandy jas baıtaq jerdi jatty jýyp.

Qara sheńgel Jeltaýdyń sury qanyp,

Qan sorǵysh shı bóriniń kúni týyp.

Tóńirek álem - tapyryq, astan-kesten,

Aırylǵan ash adamdar aqyl - esten.

Etin jep bir – biriniń, qanyn iship,

Adam - ańnyń kúıin keshken...

Dedi quzǵyn:

– Sen endi ana turǵan taýǵa qara,

Úıdirttim men olardy jeke dara.

Ultymnyń erteńi dep júrgenderiń

Qańqasy ashtan ólgen bala - shaǵa.

Elińniń keleshegi kúndeı kúńgirt,

Ashtyqtan soń dalada túsken ymyrt.

Estilmeıt ýildegen urpaq úni,

Aınala tóńirektińbári jym - jyrt.

Osy sát rýhy kemip kúızelisten,

Beıbereket beıjaılaý kúıge túsken.

Selt etti qaharyna qahar qosyp,

Jiberdi namys shirkin qozǵap ishten.

Quzǵynǵa taqta otyrǵan tap bergen - di,

Sol sátte kúzetshi qarǵa shap bergeni.

Shoshynyp aıǵaı salyp túre keldi,

Óńinde emes ekenin, tús kórgeni.

Ekenin bilgen sátte kemseńdedi,

Muny kórmeı jaqsy me, ed álde ólgeni?...

Osy oıdan quty qashyp, záresi ushyp,

Eńsesin tiktegen - di ketken túsip.

Ashtyqtan qazaq az ba qaza bolǵan,

Qany qaınap ornynan turdy ushyp.

Sen ólseń ólgen qazaq sany artady,

Osy saýal sanaǵa sáýle tókken.

– Ysyryp kúmándi oıdy jańartqandy

Sát sanap bara jatty aıbyny artyp,

Jasyǵan qaırat jiger sál sháý tartyp.

Tapqandaı birte-birte óz arnasyn,

Ózine burynǵydaı senimi artyp,

Anámen oıyn ashyq bólisken-di.

– Saǵyndym saryarqany gúl mekendi,

Kósheıik degen edi,

Keliskendi.

Uly men qyzyn alyp Amanatty,

Ketpek bop artqa tastap alapatty.

Al Aná ermeı oǵan qala bergen,

Bilmek bop ne bolaryn munyń arty.

Ákesi atylǵanyn bilgen sátte,

Sońynan kúıeýiniń biraqtartty.

Tabysyp ózin kútken otbasyna

Poezǵa otyryp ap jolǵa túsken.

Kózin taýyp ózgertip qujattaryn,

Taǵdyrǵa ishteı nalyp kúıip-pisken.

Aqyry, otyz jeti syrǵyp ótken.

Alla saqtapqalǵandaı ed bul náýbetten,

Aıdar da esin jıǵan alapattan.

Bar armany aıtary elge jetsem.

Aman – esen kóre alsa el qarasyn,

Jazylardaı kóringen jan jarasy.

Sol elge jeter tusta tutqyndaldy,

Taǵdyrǵa kimniń qylar bar shamasy.

Otbasy kelip jetti qyrǵa ańyrap,

Aqyry, tapty Sheńgeldi jurttan surap.

Suramaı Amanattyń kim ekenin,

«Aǵaıyn, qazaǵym», - dep ushty quraq.

Antonına qalǵan edi óz teginde,

Kórsetti qujattaryn belsendige.

Ákesi balalardyń «Mıtrıch» - dep,

Áketken qujattarǵa olar tirkep.

Amanat aǵaıynǵa syryn ashpaı,

Bul meniń anam degen áýel bastan.

Bólisip qolda baryn az aǵaıyn,

Bular da jurtpen birge oraza ashqan.

 

Oralý               

Surlanyp jyldar boıy sury qashqan,

Qaqaǵan qystan keıin ne zymystan.

Túsken ed kún sáýlesi jerge baıaý,

Talaı jyl ýysynda ustap qysqan.

Saıasat áleminiń tarlan bozy,

Kósemniń Lenındi kórgen kózi.

Ár sózin Iman sharttaıjurt jattaǵan,

Attanar o, dúnıege keldi kezi.

Ákesin halyqtardyń qımaǵandar,

Jylady shyn kóńilden syılaǵandar.

Kúńirenip, kúızelip qarǵys aıtty,

Noqtaǵa jumyr basy syımaǵandar.

Halyq jaýy atanǵan talaılardyń,

Kim bilgen alda tańy araılaryn.

Aıdar da baǵy janyp aman qalǵan.

Ótkizgen tar qapasta sana oılaryn.

Aıyń ne ondaǵan jyl óte shyqqan,

Jylqydaı aq tútekte bezip yqqan.

Úshtiktiń uıǵarýymen esh kinásiz

Jer túbi Kolymadan biraq shyqqan...

Aqyry Kerekýge, elge jetken,

Aýylyn árkimderden suraıdy eppen.

Seskenip ústindegi kıiminen,

Talaılar jaýapqatpaı jyljyp ketken.

Bazarǵa sóıte júrip ilikken - di,

Keıbireý túr túsinen kúdikten - di.

– Kimsiń? - dep bir arbakesh sybyr etti,

Táýekel adam bolar aq nıetti.

Janyna jaqyndap kep sálem bergen,

Al anaý kózin qadap áýdem jerden.

Tur edi munyń baǵyp ár qımylyn,

– Emespe, táńirim - aý, mynaý mergen,

– Deıtura óz - ózine senbegen - di.

Kóz salmaı tur, qarap: sendegendi.

Suradyń Qarasheńgeldiárkimderden

Árıne, jón suraýyńjóndegen-di.

Áıtse de Qarasheńgel kindik kesken,

Jeriń be, týysyń kim onda seniń?

Osy saýal Aıdardyń tilin sheshken.

Qysqasha kim ekenin ańǵarta kep,

Jyldar boıy kókeıin ábden tesken,

Suraǵan Baqbaı, Báıit, Altybaıdy,

Bilseń aıtshy ótinem solar jaıly.

Amanat aman júrse ata jurtta,

Aná men shyǵar derek balam jaıly,

Degen oı kókiregin meńdegen - di.

– Qamshyger, endi bári jónge keldi.

Sur mergenim, palýanym esenbisiń?

– Degende jer dúnıe dóńgeledi.

Aıdarbek kóz jasyna erik berdi,

Kelgen jan ólmese de kórip kórdi.

– Qoı, aǵa, jylamańyz, - dep arbakesh

Aıdardy arbasyna ertip keldi.

– Qazirde Baıan jerin mekendegen

Sizdi alyp erteń Qoıtas ketem degen.

Sen tanydyń aǵańdy men tanymaı...

– Men sizge tipten aǵa bóten emen.

Ákijaıdyń atalas inisimin,

Shapyqtyń  Kenjeuly Tynysymyn.

Sol Tynys atyn atap tizip aıtqan,

Ashtyqtyń qurbandaryn tirisiniń.

Kúlándi qaryndasyn atalmady

– Suraýǵa Aıdarbek te bata almady,

Álden soń Tynys buǵan synaı qarap,

Surady ne ekenin basty armany.

– Basty arman – el - jurtyma aman jetý,

Taba alsam otbasymdy baqytty etý.

Amanatty tabystap Qaısha apamnyń

Aǵaıynǵa...

Basyna Kúlánimniń duǵa etý.

– Duǵa deısiz?...

Kúlániń tiri emes pe?

Qoıtasta biz baratyn tur emes pe?

Degende Aıdar turdy tańqalýmen

Shyndyq pa bul joq...

Álde tús eles pe?..

– Aǵa, - dedi ana qý jymyń qaǵyp,

Aná jeńgeı júrýshi edi Kres taǵyp.

Sol kresin...

Tiri ekenin otbasy estigende,

– Bara jatty kóz aldy tumandanyp.

– Súıinshimdi beresiń barǵan boıda

– Táńirim jetkize gór uly toıǵa.

– Aná jeńgem musylman, Alla, - deıdi.

Al Amanat qoı baqty kelgen boıda.

Ájeptáýir oryssha bilimi bar,

Jas jigitke komsomol bop yntyzar.

Qyzmetke aýdanǵa alyp ketti,

Estýimshe ol qazir – sekretar.

Alda Qoıtas...

Artta qap aýyr jyldar.

Halyqty toz - toz qylǵan qaskóı, muńdar,

Ózi ketken artynda kózi qalǵan,

Talaı-talaı kezikti qıyn syndar.

 

Túıin

Bizdiń​  halyq kúresker moıymady,

Tarıh ózi qazaqty moıyndady.

Táýelsiz el – bul kúnde Qazaqstan,

Kúsh –bilimin, ónerin boıyndaǵy.

Sarqa jumsap eliniń erteńine,

Ata urpaq - jas óskin órkenine.

Uqtyrýda tarıhyn eldiń ótken

Jańa tarıh

Tas tarıhel tórine.

Shyǵyp jatyr kezimen, kezeńimen,

Tur eskertkish uly Ertis ózeniniń.

Ánin estip toqtamas ómir aǵyn,

Birge gúldep jasamaq óz elimen.

Sol eskertkish beınelep ashtyq jylyn.

Eske salar ashtyqtyń qurbandyǵyn.

Aq tańdaqtyń aıqara betin ashyp,

Qara júzin aıardyń eter jyrym.

Ólisin tirisindeı ardaqtaǵan,

Elime Alla ózi tókkeı nuryn.

Súleımen Baıazıtov

---