InfoHub Logo

F. Ońǵarsynova atyndaǵy orta mekteptiń
mýzyka páni muǵalimi Abıltaeva Gúlhat Imýhanovna

1 synyp
Taqyryby: Aspaptardyń atasy - qobyz.
Maqsaty:
1. Bilimdilik. Oqýshylarǵa qobyz aspabyn tanystyrý. Yqylas Dúkenuly «Jezkıik» shyǵarmasyn tyńdatý.
2. Tárbıelik. Oqýshylarǵa qazaqtyń ulttyq aspaptaryn dáripteý. Qazaqtyń halyq kompozıtorlarynan maǵlumattar berý.
3. Damytýshylyq. Oqýshylardyń mýzykalyq saýattylyǵyn damytý. Mýzykanyń yrǵaǵyna, kóńil - kúıine kóńil bólý.
Sabaq túri: Aralas sabaq
Kórnekilikter: slaıd, kúıtabaq, qobyz, dombyra, sazsyrnaı, jetigen aspaptary

Barysy:
İ Uıymdastyrý
İİ Úı tapsyrmasyn tekserý
Jetigen aspaby qandaı aspapqa jatady?
Neshe shegi bar?
Qalaı paıda bolǵan?
Jetigen aspaby týraly qandaı ańyzdy bilemiz?

Jetigen aspaby - ishekti aspaptardyń biri. Aǵash taqtaıshadan jasalady. Kóp ishekti aspap. Jáshik tektes uzynsha kelgen. Beti juqa taqtaıshamen jasalady. Betinde ún beretin oıyqtar bar. Jasalýy da oınalýy da kúrdeli aspap. Ertede jetigenniń shegin attyń qylynan jasaǵan. Jetigenniń qulaq kúıin tıekterine baılanysty keltirgen. Asyqtardy árli - berli jyljytyp otyrǵan. Jeti shegi bar.

İİİ Jańa sabaq.
Qobyz - tańqalarlyq pishindi, ǵajaıyp sazdy aspap. Eń kóne aspaptardyń biri. Eki shegi bar. İshegi attyń qylynan kerilgen. Sondyqtan da ol qylqobyz dep atalǵan. Ysqyshpen úıkep ysqylap tartý arqyly dybysy shyǵady. Áý basta qobyz baqsylardyń quraly dep tanylǵan. Sondaı bir túsinbeýshiliktiń kesirinen qobyzǵa HH ǵasyrdyń basynda kóp shyǵarma jazylmaı qaldy. Qylqobyz eskiliktiń qaldyǵy sanalyp, joıylyp ketýge shaq qaldy. Ákeden balaǵa mura bop kele jatqan qasıetti ónerimiz, ulttyq salt - sanamyz úzilip qaldy.
Klasıkalyq qobyz murasynyń has sheberi - 19 - shy ǵasyrdyń ortasynda dúnıege kelgen Yqylas Dúkenuly. Joıylyp ketýge qalǵan qobyz aspaby qaıta oralyp, keremet shyǵarmalary jaryq kórdi. Yqylas Dúkenuly 1843 jyly Qaraǵandy oblysy, Jańarqyn aýdanynda dúnıege kelgen. Qazaqtyń kúıshi - kompozıtory, qobyzshy. Atasy sheber usta bolǵan. ákesi – Dúken kúıshilik ónerimen tanymal bolǵan. Yqylas 7 - 8 jasynan kúı tarta bastap, 15 jasynan bastap kópshilik aldynda óner kórsetken.
Tamasha kúıler shyǵarǵan. «Kertolǵaý», «qońyr», «yqylas», «qazan» kúıleri bar.

IV Yqylas Dúkenuly. «Jezkıik» kúıin tyńdatý

Kúıdi zeıin qoıyp tyńda
Áýenderine kóńil ból
Qandaı aspapta oryndaldy?
Kúıdi estigende ne elestettiń?
Sýretin sal

V Jezkıik týraly ańyz
Bir kúni ańshy jigit ańǵa shyǵady. Ol óte mergen jigit eken. Ańshy jigit aldynan shyqqan kıikterdiń bárin atyp, qyzyǵyna túsip ketedi. Sóıtip ol kóp kıikti bosqa atyp óltiredi. Bir ýaqytta aldynan kúnge jarqyrap jez kıik shyǵady. Oǵan jigittiń atqan oǵy darymaıdy. Sol ýaqytta jez kıikke til bitedi. «Eı, ańshy jigit. Sen bostan - bosqa kıikterdi qyryp tastadyń. Endi seniń atqan oǵyń birde - bir ań men qusqa darymaıdy» deıdi. Osy oqıǵadan keıin álgi jigittiń atqan oǵy eshbir ańǵa tımeıtin bolypty.

VI Slaıd shoý. Qazaqtyń ulttyq aspaptary

VII Topqa bólý. Suraqtar
1. alǵashqy aspaptar qalaı paıda boldy?
2. dombyra aspaby qalaı paıda boldy?
3. sazsyrnaı aspaby neden jasalady?
4. shańqobyz aspaby neden jasalady?
5. sybyzǵy aspabynyń shyǵý tarıhy?
6. qobyzdyń qandaı túrleri bar?
7. qobyz ben dombyrada neshe shek bar?
8. qandaı úrlemeli aspaptardy bilesiń?
9. qandaı urmaly aspaptardy bilesiń?
10. İshekti aspaptardy ata?

VIII «Áýendi tap» oıyny
IX Aspaptarǵa baılanysty sýret salý
X Daýysqa jattyǵý jasaý
XI Ánderdi qaıtalaý
XII Bekitý. Qorytyndy
XIII Baǵalaý