Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 9 saǵat buryn)
ASTANANYŃ KÓRKEIÝİ (ESSE)
Astana!.. …Shaharlar-bizdi qorshaǵan tabıǵı ortadaǵy adamdar qoly­men jasalǵan kúrdeli ja­san­dy orta! Onyń ár ǵımaratyna sáýletshilerdiń, ınjener-qury­lysshylardyń daryny, eńbekteri, oı-armandary órilgen. “Qalalar-bizdiń planeta­myz­dyń álemi, qala­lar — ótkenimiz de, búginimiz de, bolashaǵymyz da”, – dep tolǵanady zamanymyzdyń zań­ǵar jazýshysy Shyńǵys Aıtmatov.

Qala salý murasy – adamzat ba­la­synyń ǵajaıyp kórkemdik damýy­nyń erekshe qundylyǵyna jatady. Onyń adamdardyń qoǵamdyq-saıası, turmystyq ómirinde alar orny baǵa jetkizgisiz. Sondyqtan da, Pýshkın kezinde Peterbýrgti “Eýropaǵa ashyl­ǵan tereze” dese, Gogol jalpy sáýlet ónerin álemdik óshpes jyl­namaǵa teńegen. Adam qyzmetiniń ıntegraly-qalalar salýdyń kompo­zısıalyq tásilderi jaıly Qazaq­stan aýmaǵynda sonaý neolıt jáne qola dáýirlerinde-aq bilgen. Al, erte­degi grek tarıhshylary Syr­da­rıa boıyna salynǵan qalalardyń kóptigin tańdana jazsa, orys ǵalymy S.P.Tolstov syrdarıalyq saqtardyń afrıgıdtik dáýirge deıin-aq ǵımarattardy kúm­bezdep jabýdy sheberlikpen ıger­gen­derin ǵajap kóredi. Uly babamyz Ál-Farabıdiń “Ǵylymdar tizbegi” trak­tatyndaǵy arhıtektýralyq formalardy salý­dyń geometrıalyq ádisteri búkil Taıaý jáne Orta Shyǵystaǵy qurylys óneriniń negizin qalasa, ekin­shi bir uly babamyz Ábý-l-Ýafa ál-Bozjanı “Geo­metrıalyq dene­ler­­di salý jaıyttary týraly” trak­tatynda arhıtektýra formalaryn salý ádisterin, Gıas-ad –Dın ál-Kashı babamyz “Arıfmetıka kilti” trak­tatynda arhıtektýralyq for­ma­lardy salýdaǵy tepe-teńdiktiń praktıkalyq ádisterin aıqyndaǵan.

Elbasymyzdyń basshylyǵymen salynyp jatqan, Hám symbaty men syryna álem tańdanys bildirip otyr­ǵan Astananyń boıynan ál­bet­te, álginde aıtqanymyzdaı, qala sa­lý­daǵy Shyǵys danalyǵyn irgetas ete otyryp, álemdik arhıtek­týra­nyń da eń ozyq qyrlaryn kiriktir­gen osy zamanǵy sáýlet ónerindegi sıntezdik sulýlyqty kórip, mereıimiz óse túsýde.

Aıtary joq, búgingi Astana shyn­­dyǵynda da álemdik sáýlet óneriniń shyǵystyq arhıtektýra dástúrlerine taǵan qalaǵan qyr­lary­nan órilgen qaıtalanbas tul­ǵasymen, ishki tirshilik rýhynyń ja­sam­pazdyqqa, adamzattyq asyl mu­rattarǵa arna tartqan bolmystary­men tańdandyrady.

Kózi qaraqty, zerdesi oıaý kez kel­gen jan Astanany aralaı júrip, onyń ǵımarattaryndaǵy arhıtek­týra­lyq órilýdiń eýrazıalyq dás­túr­ler negizindegi shyǵystyq taǵ­an­nan tamyr tartqan egıpettik qara­paıymdylyqty da, grekıalyq sulý­lyq pen tańdaı qaqtyrar kóne al­ek­san­drıa­lyq jáne vı­zan­tıalyq jaıylma kúm­bez­dik sheshimder­di de, rımdik arka­lardy da, baǵzy gotı­kalyq qu­rylys sora­p­taryn ań­ǵartar gotıka-arabtyq naqyshtardy da baı­qar edi. Astana­nyń arh­ı­tektýrasynda­ǵy bul qaıta­lan­bas ózindik keskin­der onyń HHİ ǵasyr qalasy jáne álem qalasy degen attaryna ábden saı.

Astananyń qazirgi sáýlettik qurylysyna qanaǵattanǵandyǵyn bil­dirgen Elbasymyz Nursultan Nazar­baev ta elimizdiń osynaý bas qalasyn bolashaqta kóp ultty Qa­zaq­stannyń barlyq adamdarynyń ómirlerine asa qolaıly jaǵdaı tý­ǵy­zatyn, shyǵystyq jáne eýropa­lyq mánerler men mazmundaǵy ún­des­tikte salynǵan eýrazıalyq mega­polıs tulǵasynda kórgisi keletinin aıtty.

Elimiz úshin asa mańyzdy strate­gıalyq mánge ıe trans-eýrazıalyq magıstraldarǵa jaqyn ornalasqan Astana qazir osy kóliktik toraptar arqyly barlyq baǵyttarǵa shyǵyp, ekonomıkalyq alys-beris baıla­nys­­tary úrdisterin odan ári qyz­dy­ra túsýde. Prezıdentimizdiń táýel­sizdi­gimizdiń alǵashqy jyldarynda-aq, maqsat etken “aldymen – eko­nomıka”. Murattarynyń tabyspen arna tarta berýine Astananyń eli­mizdiń júreginde, qolaıly eko­logıalyq jaǵdaı aıasyna berik ornyǵyp, Qazaqstan ekono­mıkasy men óndirgish kúshteriniń yrǵaqty damýynda shyn mánindegi kóshbas­shyǵa aınalýy serpin jasaýda.

Sóz retinde aıta ketelik, Asta­nanyń keleshekte de kemeldenip, álemdik bedel alýyna elorda damýy startegıasynyń 2030 jylǵa deıingi belgilengen negizgi tórt baǵytyn: birinshi – turaqty ekonomıkalyq damýyn, ekinshi – qorshaǵan orta­nyń qolaıly aıasyn saqtaý men qa­lalyq josparlaý men dızaın, eko­lo­gıalyq, ınjenerlik jáne kóliktik ınfraqury­lymdardan órilgen qalanyń yrǵaqty jumys isteýin, úshinshi – qala jurt­shylyǵynyń áleý­mettik turmys jaǵynan turaqty marqaıýyn, astana­lyqtardyń qala tirshiligine belsendi túrde tartylý­yn, tórtinshi – shahardy basqarý júıe­leriniń álemdik stan­darttarǵa saı jetilýin qamtamasyz etý negiz bolmaq.

Álbette, qaı mekenniń de bol­syn qaıyrlylyǵy halqynyń laıyqty ómir súrýine jaǵdaı týǵyza alýynda. Kún sanap gúldenip kele jatqan Astana óz turǵyndarynyń turmysyna laıyqty jaǵdaı jasaýǵa qulshynady. Ár jyl saıyn elimiz­diń osynaý bas qalasynda ınjener­lik-kólik ınfraqurylymdary, mektepter, emhanalar, aýrýhanalar, mádenı-sporttyq nysandar saly­ný­da. Elordada 2010 jylǵa deıin turǵyn úı qurylysy jınaqtaý júıeleri arqyly búdjet qyzmet­kerlerine arnalǵan páterler salý­dyń arnaıy baǵdarla­masy iske asyrylýda. Astananyń negiz­gi kaptıtalyna ınvestısıa salýdyń jyl saıynǵy ósimi 30 paıyzdan asý ústinde. Elbasymyzdyń bastamashy­lyǵy arqasynda bunyń basym bóligin jeke ınvestorlar qarjysy quraýda.

Bir sózben aıtqanda Astana Qazaq­stan Prezıdenti alǵa qoıǵan eko­nomıkany ártaraptandyrý klas­terlik bastamashylyq pen joǵarǵy tehnolo­gıa­lardy damytý, ǵylym­daǵy báseke­lestik basymdylyqty jetildirý sekildi joldarda tabysqa qol jetkizýde.

Álem qalasy — Astanany otan­dyq qurylysshylarymyzben bilek biriktire júrip, jer júziniń nebir aıtýly kompanıalary da salýda. Olardyń ara­synda kólik, ınjener­lik ınfraqury­lym, jobalaý men qurylys baǵyt­taryna mamandanǵan Túrkıa, Koreıa, Birikken Arab Ámir­ligi, Japonıa, Kanada sekildi elder­diń mamandary bar. Astanada saýda operasıalarymen, jobalaý jumys­tary­men, qurylyspen aınalysatyn Eýroodaq elderiniń 100-den astam kásiporyndary jumys isteýde. Eýroodaq elderi astanaǵa ımporttyq jabdyqtar, máshıneler, kólikter, túrli mehanızmder jetkizetin negizgi áriptesterdiń qatarynda. Olardyń ishinde Fransıa Astananyń qazirgi kúnde asa belsendi saýda árip­tes­teriniń biri. 2007 jyly fransýzdyń VSEOM/Gressard konsersýmymen aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń kóterme saýdasy júıesine qatysty Astanamen aradaǵy belsendi jumys­tary bastaldy. Bul jobany Astana Aýyl sharýa­shylyǵy mınıstrligimen birlese júzege asyra bastady. Bolashaqta elorda basshylyǵy osy qarym-qatynastyń arnasynda Astanada osy zamanaýı aı­maqtyq asa qýatty aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń kóterme saýda rynogy qurylysyn qolǵa alatyn bolady.

Osylaısha, álemdik deńgeıge nyq qadam basqan Astana búginde Ortalyq jáne Shyǵys Eýropanyń kóptegen shaharlarymen baýyrlas qalalar dástúrine qosyldy. Olar­dyń qata­rynda Máskeý, Býdapesht, Berlın, Varshava, Vılnús, Gdansk, Kıev, Kıshınev, Mınsk, Rıga sekildi jahan­nyń ásem de, tarıhy baı megopolısteri bar. Álemniń osy qalalarymen Astana qala sharýashylyqtaryn basqarý­dyń, qalanyń ınfraqurylymdary men ekonomıkasyn damytýdyń, mádenıet­tiń oń isteri turǵylarynda tájirıbeler almasýda, bıznes-júıe­lerimen de baılanystar ornatýda.

Astana qalasy shynynda álem­dik dárejedegi saıası ǵana emes, mádenı-rýhanı iri sharalardyń da kóshin bastap keledi. Máselen, qazir dúnıe júzinde orys tiliniń halyq­aralyq jyly ótýde. Osy ıgi istiń de alǵy sapynda Astana qalasynyń belsendilik tanytýy qýantady. Bir ǵana osy elordanyń ózinde uly Pýshkın men Tolstoı, Dostaevskıı tiliniń qazaq mádenıeti men rýhanı ómirindegi, tarıhı jolyndaǵy tynystaryna arnalǵan ondaǵan sharalar ótti. Qyrkúıek aıynyń sońynda Astanada Reseıdiń halyq­tar dostyǵy ýnıversıteti ǵalym­dary­nyń qatysýymen orys tili men Reseı mádenıetiniń kúnderi jáne qazan aıynda HHİ ǵasyrdaǵy orys tili men mádenıetiniń halyqaralyq kongresi shaqyrylǵaly otyr. Buǵan da qazaqstandyqtar tarapynan zor yqylas, qoldaý bildirilýi rıza etedi, – deıdi, bizge Reseı Federasıa­synyń Qazaqstandaǵy Elshisiniń keńesshisi, Reseı ǵylymy men máde­nıetiniń elordadaǵy ortalyǵynyń dırektory Borıs Kalınıch myrza. Astanamyz damýdyń ózge de baǵyt­tarynda serpindi qadamdar jasaýda.

Álbette, Astananyń ekonomıka­lyq jetistikteri onyń aımaqtyq jáne álemdik rynoktardaǵy báse­kelestikke tótep bere alý qabiletine tikeleı baı­la­nysty. Elordada qazir ǵylym jetis­tikterine arqa súıegen ónerkásipti, ınovasıalardy ıgerý, tamaq óner­kásibin damytý, týrızmdi órkendetý sekildi kezek kúttirmes sharalar qolǵa alynýda. Qala turǵyndaryn álemdik deńgeıdegi medısınalyq jáne bilim berý, mádenı-sporttyq qyzmet túr­lerimen qamtamasyz etý shuǵyl atqa­rylýda. Astanalyqtardyń shyǵarma­shylyq qabiletterin ashý men qalyp­tastyrý da úlken mindet retinde maqsatqa aınalýda.

Elordanyń eń basty baılyǵy árıne, onyń adamdary. Búginde Astanada 130 ult pen ulystardyń ókilderi tatý tirshilik keshýde. 45 konfesıa ókilderi elordanyń ómirine ózek bolar túsinistikke qyzmet jasaýda. Astananyń bir ózinde ǵana Qazaq­stannyń kishi Assambleıasyna birikken 26 ulttyq- mádenı birlestikter jumys isteıdi. Bári de jasampazdyqqa eńbek sińirýde.

Elimizdiń bas qalasynyń ońtús­tik-batysyndaǵy aspan aıasyna qol sozǵan bıiktigi 24 metrlik altyn tústes “Astana juldyzy” stellasy­nyń ushar bıigindegi “Jel báıshe­shegi” juldyzy men kókke atylǵan qanatty pyraqtarǵa áýejaıdan kele jatqan qonaqtar kóz salmaı ótpeı­di. Osy bir eskertkish qazaq eliniń jańa ǵasyrdaǵy qýatyn, qadirin, asyl maqsattaryn tanytyp turǵan­daı áserge bóleıdi. Sóz joq, bas qalamyzdyń boıyndaǵy jasampaz­dyq qaınar halyqtyq qasıetteri­mizden jáne de tuńǵysh Prezıdenti­mizdiń qajyrly qaıratkerliginen kúsh alýda.

Ómir atty uly tirshiligimizge kúretamyr qanyndaı, júrek janyn­daı serpin, qozǵaý salyp turatyn eldik bolmysymyzdaǵy osynaý jasampazdyq qaınardyń arqasynda qazaq atty perızat halqymyzdyń azat aspanynda Astana atty jaryq juldyz álemdi tańdandyra, bıikke samǵap, jarqyraı túsýde!

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama