InfoHub Logo

Ata - analarǵa keńester
Balany qalaı tárbıeleý kerek?
Balany qalaı tárbıelegen durys - taıaqpen be álde maqtaýmen be? Keıde aıtqan sóz bir qulaǵynan kirip, ekinshisinen shyǵyp ketetin balaǵa ne jaza qoldanaryńdy da bilmeısiń. Bárin qoldanǵanyńmen de áıteýir bir kemshiligi baıqalady da turady. Ádette júıkege ábden tıgen bala úshin maıquıryqtan salyp jiberý nemese jelkeden túıip jibergennen basqa eshteńe kómektespeıtin sıaqty. Sondyqtan, kóptegen ata - analar tárbıeniń osy bir «salasyna» kóbirek úıiriledi. Taıaq jep ósken bala bireýge álimjettik jasaǵysy kep turady.

Ata - anasynyń jelkeden nemese quıryqtan bergen «jazasy» balany ózinen kishilerdi renjitýge, olarǵa kúsh kórsetýge jáne úlkenderdiń sózine qulaq aspaý men álimjettik jasaýǵa beıim bolady. Sonda balany qalaı jazalaý kerek? Jalpy, osy jazalaý kerek pe? Ata - anaǵa, eresekterge sózsiz baǵynatyn bala az. Sondyqtan kez - kelgen otbasynda bala tárbıesinde teris qylyqtary úshin jazalaıtyn sátter mindetti túrde bolady. Onsyz múmkin emes. Sebebi, balanyń bolashaqta minez - qulqy jáne aq pen qarany ajyrata alatyndaı sanasy qalyptasýy úshin qajet - aq. Biraq qalaı jazalaý kerek? Jas ata - analardyń tuıyqqa tireletin, oıyn san - saqqa júgirtetin saýaly da osy. Kishkentaı sábıdi tyńdata bilý qıyn. Erkeletkiń de keledi, biraq shekten shyǵyp kete me degen qaýip te basym túsedi. Kishkentaı ǵana «baqytty jandy» ókpeletip, kóńiline qaıaý túsirgiń kelmeıdi. Árbir ata - ana balaǵa daýys kótermeı, qol jumsamaı - aq tárbıelegisi keletini anyq. Eshkim de óz balasynyń jylaǵanyn, renjigenin qalamaıdy. Biraq keıde amal joqtaı kórinedi. Sonda balany jazalamaı - aq tárbıeleýdiń joly qaısy? Tym erke etpeı, sonymen qatar ata - ananyń sózine qulaq asa biletin balany qalaısha tárbıeleı alamyz? Ata - ananyń mahhabaty men bala tárbıesindegi salǵyrttyqtyń (balany betimen jiberýdiń) shekarasy qaısy? Ol úshin myna keńester kez - kelgen ata - anaǵa kómek bola alady.

1. Balaǵa ata - anasy kóshbasshy.
Ata - ana men balanyń arasynda eki túrli kózqaras bolmaýy tıis. Bul áli ómirge degen óz kózqarasy qalyptaspaǵan, jasy kámeletke tolmaǵan balalarǵa qatysty. Ata - anasy kósh bastaıtyn kósem bolýy qajet bala úshin. Demek, ata - ana árbir is - áreketine mán berýi qajet. Bilikti, bilimdi, qaısybir jaǵdaı bolmasyn, sabyrmen qabyldap, neni bolmasyn, sabyrmen qabyldaı alatyn kóshbasshynyń (ata - ananyń) sońynan eredi bala da. Óıtpegen jaǵdaıda bala tarapynan qarama - qaıshylyqty anyq kóretin bolasyz. 4 - 5 jasynda - aq óz qalaýyn ata - anasyna sózsiz oryndatatyn bala erke. 2 jasqa kelgende balanyń qalaýy (oryndy bolsa ǵana) ata - ana úshin zańdy. Odan keıingisi - erkelik. Demek, ýaqyt ótkizbeı erterek qatelikterdiń ornyn toltyryp, bala boıyndaǵy erkelikti túzeýge umtylǵan durys. 4 - 5jasqa kelgende bala ata - anasynyń nege ruqsat etip, qaı qalaýynyń teris ekendigin túsine bilýi tıis. Eger osy jasqa deıin ata - ana men balanyń arasyndaǵy qarym - qatynas óz deńgeıinde qalyptassa, demek, ári qaraı da olardyń arasynda qandaı da bir úlken túsinispeýshilikter bolmaıdy.
2. «Bolatyn» jáne «bolmaıtynnyń» shekarasy.
Balaǵa beriletin durys tárbıe «bolatyn» jáne «bolmaıtyn» is - áreketterdi aıqyndaıtyn naqty shekaradan turady. Budan bala, neniń durys, al neniń burys ekendigin, qandaı is - áreketterdiń oń, qaı qylyǵynyń teris ekendigin anyq uǵyp ósedi. Eger keshe balaǵa tyrnaqty tistemeýdi nemese qolyn aýzyna salmaýdy eskerttińiz be, ol áreketin búgin de baıqasańyz, taǵy da eskertýge erinbeńiz. «Oı, qansha aıttym, tyńdamaıdy báribir» dep bir - eki kúnnen soń qol silteı salsańyz, bitti. Sizdiń bala boıyndaǵy kóptegen qatelikterge túısikti túrde barýǵa bolatyndyǵyna jol bergenińiz. Sonymen qatar, balanyń aldynda emes, sońynan júrýdi erte bastan - aq qalyptastyrǵanyńyz. Ata - ananyń bala úshin qoıǵan shekarasynan ol ádettegi aıtyla beretindeı « jaltaq» bolyp ketpeıdi. Shekara - bala ómirin jeńildetedi, bolashaqta qandaı - da bir úlken qatelikterge jol bermeýge úırenedi. Kerisinshe jaǵdaıda, ıaǵnı shekara bolmaǵan otbasynda bala adasady, onyń ómiri qıyndaıdy.

3. «Bolmaıdy!» dep aıǵaılaýǵa bolmaıdy.
Bala da ata - anasy sıaqty otbasynyń bir múshesi. Onyń óz orny jáne quqyǵy bar. Degenmen, otbasy múshelerimen qarym - qatynasynda da shekara bolýǵa tıis.
Eger balanyń qandaı da bir is - qımyly sizge jaǵymsyz bolsa, yńǵaısyzdyq týdyryp jatsa, oǵan shekteý qoıǵanyńyz durys. Biraq, árıne birden túrińizdi ózgertip «bolmaıdy!» dep aıǵaı salý durys emes. Odan da balanyń nazaryn basqa bir qyzyqty iske aınaldyryp jiberýge bolady. Munda sizge sabyr qajet. Sonymen qatar, bala tilimen, oǵan túsinikti túrde bulaı jasaý ózińizge yńǵaısyzdyq týdyratynyn túsindirip aıtsańyz, jetip jatyr.

4. İs - áreketine laıyqty maqtaý sózder aıtyńyz.
Muny ózińizge ereje retinde ustansańyz da bolady. Joǵaryda aıtqanymyzdaı, «bolatyn» jáne «bolmaıtyn» is - áreketter úshin óz oıyńyzdy aıtyp otyrsańyz, bala birden bolmasa da, birtindep ony túsine bastaıdy. Mysaly, úıge kelgen qonaqpen sálemdesip, ol qaıtar kezde qoshtasýdy eshkim úıretpeı - aq óz betinshe oryndaǵan balanyń isi - maqtaýǵa turarlyq. Alǵashqy baıqaǵan sátińizde - aq onyń durys jasaǵandyǵyn, jaqsy balanyń únemi osylaı jasaıtyndyǵyn t. b. meıirimdi júzben kúlimsireı aıta otyryp maqtasańyz, onyń boıynda jaqsy ádetke degen qyzyǵýshylyǵyn oıatasyz. Sebebi, kez - kelgen bala maqtaýdy súıedi. Ol úshin jaqsy ádetter sanyn arttyrǵysy keledi, talpynady. Óziniń aıtqanyn oryndatý úshin jerge ózin tastaı salyp, jata qalyp jylaıtyn balany jazalaýdyń eń durys ádisi - ony jalǵyz qaldyrý. Únsiz ǵana onyń bul áreketin elemegen bolsańyz, osy jazańyz da jetkilikti bolady. Munyń da sebebi bar, óıtkeni bala ózine nazar aýdartqandy jaqsy kóredi. Jata qalyp jylaı bastaǵanyna nazar aýdarmasańyz, onyń orynsyz ekenin sezine bastaıdy. Al oǵan urysyp ne bolmasa ózge de jazalaý túrin qoldanyp jatsańyz, demek oǵan nazar aýdarǵanyńyz. Balańyz ol ádetin taǵy da qaıtalaıdy degen sóz.

5. Túsinispeýshilikti balamen birge sheshýden qoryqpańyz.
Balanyń keıbir qylyqtaryna ashýlanbaý múmkin emes. Ol jıi bolmasa da keı - keıde oryn alyp turady. Mine, osyndaı kezderi oǵan ashýlanýyńyzdyń sebebin sabyrly kezińizde túsindirýden qashpańyz. «Kishkentaı ǵoı, ne túsiner deısiń?» degen túsinikten de aýlaq bolyńyz. Onyń qaı jerde durys jasamaǵandyǵyn aıtyńyz jáne nege bulaı etkendiginiń sebebin surańyz. Sonda aralaryńyzda bir - birińizdi erkin túsinetin kópir qalyptasady. Ony jazalaýdyń siz úshin aýyr ekendigin jáne jazalaǵyńyz kelmeıtinin de aıtqanyńyz artyq bolmaıdy.

Este saqtaǵanyńyz durys:
- Balany jazalaý kezinde ata - ananyń júıkesi tynyshtanǵannan basqa eshqandaı paıda joq. Taıaq jegen bala kelesi kezekte de qalaı áreket jasaıtynyn bilmeı, bir jasaǵan qateligin ekinshi ret qaıtalaıdy. Oǵan túsindirińiz jáne túsindirińiz!
- Qol jumsamaı - aq jazalaýdyń túri jetkilikti. Mysaly: bala qansha jasta bolsa, sonsha mınýt buryshta turý, oryndyqta qımyldamaı otyrý, sol kúngi balmuzdaq nemese táttiden qaǵý. Durys kóterip, júıke juqartýdyń oń nátıjesi múlde bolmaıdy.

- Ózińizge ózińiz syrttaı nazar salyńyz. Sabyrly bolyńyz! Bala birdeńeni durys istemedi me, aldymen túsindirińiz. Ol nátıjesin bermese, eskertý jasańyz. Ol da kómektespese ǵana za qoldanyńyz. Balanyń sizge aıtqanyn jasatýǵa jol bermeńiz. Sonda ǵana kishkentaı ǵana baýyr etińizge qol jumsamaıtyn bolasyz.

Dererkózi: toraigyrov - maktaaral. mektebi. kz