InfoHub Logo

Taqyryby: Atadan qalǵan asyl sóz
Maqsaty:
a. Bilimdilik: Atalardan qalǵan ulaǵatty ǵıbrat alarlyq sózderdi balalarǵa uǵyndyrý; ulttyq dúnıe tanym negizderin qalyptastyrý.
á. Tárbıeliligi: Sol sózderden ónege alýǵa baýlý.
b. Damytýshylyǵy: Oıyn naqty durys jetkizýge, tapqyr sóıleýge, aqyldy, salmaqty oı aıtýǵa úıretý.
Kórnekiligi: Qanatty sózder, maqal - mátelder, uly babalarymyzdyń sýretteri. Interaktıvtik taqta.

Jospar:
1. Tárbıeshiniń kirispe sózi
«Atalar sózi – aqyldyń kózi»
2. Ata ósıeti.
3. Sóz dástúri ǵasyrlar boıy úzilmes.
Tóle bı, Qazybek bı, Áıteke bı (slaıd)
4. Eskirmeıtin esti sóz (tyıym sózder)
5. «Bilgenge marjan» Suraq - jaýap
6. Qorytyndy
(«Ata tolǵaýy» kúıi jáımen oınap turady.
(Balalar shattyq sheńberin quryp, kelgen qonaqtarmen amandasady.)
Armysyz, qaırymdy Aspan - Ata,
Armysyz, meırimdi Jer - Ana,
Armysyz, Shuǵylaly Nurly Kún,
Armysyz, qurby - qurdas, dos - joran,
Armysyzdar, qurmetti apaılar.

Tárbıeshi:
«Sálem – sózdiń anasy» demekshi, sálemetsizder me, ustazdar, oqýshylar! Búgingi « Atadan qalǵan asyl sóz» atty tárbıe saǵatymyzǵa qosh kelipsizder!
Adamzat tarıhynyń túrli kezeńderinde ár ólke, ár elde ómir súrgen ataqty bilimpaz, aqylgóı danalar, ǵulamalar aıtyp, jazyp qaldyrǵan, ýaqyt eleginen ótip, urpaqtar zerdesine uıalaǵan ulaǵatty naqyldar ushan teńiz.
El qadirin bilgen halqymyz el ishinen shyqqan týma daryn sheshenderdi, aqylgóı qarıalardy dáriptegen. Olardan jas balalar ónege alǵan.
Babalar sózi - keshegi ótken qarıalardan, ǵulama oıshyldar men sheshen - bılerden, aqyn - jyraýlar men sal - serilerden mura, mıras bolyp qalǵan uly tárbıe quraly.
Myń jylda bir - aq kórinetin kometalardaı syry da, sezimi de tereń, tuńǵıyq dana tulǵalarymyz fánı ómirden baz keship, baqılyq bolyp jatyr. Áıtse de, ata - babalarymyzdyń úni, parasaty – búgingi urpaqqa ónege. Olardyń danalyq boljamy, ǵıbrat alarlyq sózderi men paıymdaýlary búginde halyqpen qaıta qaýyshyp, júregimizden oryn alýda. Olaı bolsa bizdiń top oqýshylary daıyndaǵan tárbıe saǵatyna nazar aýdaryńyzdar
(Interaktıvtik taqtadaǵy birinshi beti ashylady)

Júrgizýshi:
Atalar sózimen ósip - óngen,
Babalar bulaǵynan nár alǵan,
Danalar ósıetinen tárbıe alǵan,
Ulylar tárbıesine taǵzym etken,
Urpaǵymyz halyqtyń ǵıbrat etken,
Qazaq tarıhynda sózdiń orny erekshe. Bitpes daýdyń, bátýásiz shýdyń kesimi de, sheshimi de sóz bolǵan. Tula boıdyń tylsym syryn syrtqa jaıar lyp etken sezim, tereń aqyl, kemel oı, arman - murat, muń men syr – bári sıǵan sıqyr sózdiń baǵasyn bireý bilse, qazaqtaı - aq bilsin. Sondyqtan da sózden ótken kúsh, sózden ótken qudiret joq – degendeı sóz dástúri ǵasyrlar boıy úzilmes.
(Interaktıvtik taqta)
İzetińdi ıne etip,
Imanyńdy túıme etip,
Inabatty kúıme etip,
Júrshi, balam, jamandyq kúıretip - degendeı naqyl sózder atadan balaǵa sonaý erte zamandardan beri aıtylyp, urpaqtan – urpaqqa suryptalyp, berilip keledi. Qumnan shaıyp alǵan altyn túıirindeı tarıh súzgisinen shyqqan sol asyl oıly, aıshyqty sózderdi árqaısysymyzdyń bilýimiz kerek.
Endi sol danalarymyzdyń qaldyrǵan naqyl sózderdi tyńdap kórsek.
(Interaktıvtik taqta)
1. Adamda jaqsy qasıet bolmasa oǵan baq ta, baqytta qonbaıdy.
Júsip Balasaǵunı.
2. Aqyl sóz - atqan oqtaı jaı ketpeıdi,
Jamanǵa oq ótse de, sóz ótpeıdi
Ǵabıt Músirepov
3. Jeńemin dep bireýdi
Ótirik sózben qostama
Asanqaıǵy
4. Jamanǵa aıtqan aqylyń
Aǵyp jatqan selmen teń.
Shal aqyn
5. Sózden tátti nárse joq.
Sózden ashshy nárse joq.
Sózden jeńil nárse joq.
Sózden aýyr nárse joq.
Sózdi tilińe bıletpe, aqylyńa bılet.
6. Aqylyńdy, sózińdi aqylsyzǵa qor etpe, aqyldyǵa aıt.
Qaı jerde, qaı kezde sóıleıtinińdi bil
Bóltirik sheshen
7. Keseldi jalqaý qyljaqbas,
Ázir tamaq, ázir as,
Syrtyń – pysyq, ishiń – nas
Artyn oılap uıalmas
Abaı Qunanbaev
8. Kóp oılan, jaqsy sóıle – nusqa bolsyn,
Surasa – jaýabyń da qysqa bolsyn.
Júsip Balasaǵunı
9. El qaramas súıkimsiz, qabaǵy túsken sarańǵa,
Týra júr – atyń qalady erteńgi halyq - jaranǵa.( Qashqarı )
(Interaktıvtik taqta)
Tárbıeshi:
Kóp jasaǵan qarıa
Aqyly teńiz - darıa.
Kóp ónege sózi bar
Sózi – soqpaq, ózi nár - degendeı biz babalarymyzdyń murasyn, halqymyzdyń jaqsy dástúrlerin boıymyzǵa sińirip, jalǵastyryp, jamandyqtan aýlaq, jany taza eljandy urpaq bolyp óseıik. Olaı bolsa, taǵy da oqýshylarymyzdy tyńdaıyq.. “Babalar sózi – tárbıe kózi” atty saýalnama - áńgimemiz qart ata men jas balalar arasynda bolǵan áńgime túrinde ótedi.
«Ata ósıeti»
Qart:
Qurmetti qonaqtar, oqýshylar! Qazaq halqynan shyqqan ádil de, sheshen ata - babalarymyzdyń asyl sózderin, izgi qasıetin ardaqtap, ónege tutyp, ana tildi qurmetteı ony nasıhattaý bizdiń mindetimiz emes pe?
Olaı bolsa sizderge biraz suraqtarym bar edi.
Balalar: Ol qandaı suraq? qoıyńyz
Qart: Olaı bolsa baqytty bolý ońaı ma? balalar
Bala: Ata, jary jaqsy bolsa, baqyty janynda emes pe?
Qart: Joq, balalar! Aqyl basyńda bolsa, baqyt janyńda bolady. Aqyl adamdy azaptan da, mazaqtan da qutqarady. Ómirde shyn baqytty bolam deseń aqyldylyqty úıren, ne aqyldy qyzǵa úılen.
Bala: Durys aıtasyz, durys aıtasyz! ata
Qart: - Jaqsy! Onda mynany aıtshy úıde kim, elde kim qadirli?
Bala: Ata, úıde ana, elde bastyq qadirli emes pe?
Qart: Joq, balalar, úıde qonaq, qart, bala qadirli. Elde han, ákim, ustaz qadirli. Qonaqty qadirleýdi bári biledi. «Bala – úıdiń patshasy», «Balaly úı bazar, balasyz úı - mazar» degen halqym.
Qart: Balalar, úıdegi altyn qazyq kim?
Bala: Ata, úıdegi altyn qazyq – bala.
Qart: Joq, úıdegi altyn qazyq – ana. Ana aqyldy bolsa, bala dana bolady. Ana tárbıesi qyzǵa, áke tárbıesi ulǵa úlgi. Ana aqylshyń, áke qamqorshyń, aǵań qorǵaýshyń, iniń súıenishiń, qaryndasyń qanatyń ekenin umytpa. Anany syılamaǵannyń aqyly kem, ákeni syılamaǵannyń jaqyny kem. Ananyń meıirimi kózinde, yqylasy kóńilinde, aqyly sózinde bolady.
Bala: Oı, qandaı keremet sózder!
Qart: Dos tabý ońaı ma?
Bala: - Ata, dos tabý aqyldyǵa ońaı, aqymaqqa qıyn.
Qart: - Joq balalar, ómirde dos tabý aqyldyǵa qıyn, aqymaqqa ońaı. Aqyldynyń dosy az, qasy kóp, aqymaqtyń dosy kóp bolǵanymen jaqsylyǵy joq. Jaqsylyǵy joq dostyń qastyǵy aıaq astynda jatady. Esińde bolsyn, dosyń aqyldy bolsa, óziń dana bolasyń.
Qart: - Adamǵa aqyl beretin kimder?
Bala: - Ata, ana tili ǵoı aqyl beretin
Qart: Joq balam, ana tili oıdy ósiredi. Adamǵa aqyl beretin ata - ana, ustaz, dosy ekenin umytpa. Ata - ana aqylyn balasy men qyzyna aıtady, ustaz shákirtine aıtady. Jaqsy aqyl adamdy tez eseıtedi. Adamǵa aqyl beretin adal dos. Adal dos aqylshyń, aqylshy dos – jaqynyń. Dosy kóptiń tabysy kóp, tabysy kóptiń jaqyny kóp. Dostyqtyń kózi aqyldan bastalady.
Qart: Balalar, osy dostyqty nyǵaıtatyn ne?
Bala: Ata, dostyq pen joldastyqty yntymaq, birlik, teńdik, týystyq, baýyrmaldyq nyǵaıtady.
Qart: Durys, balalar, senderdiń aıtqandaryń dostyq pen joldastyqty damytady. Esińde bolsyn, shyn dostyq aqyldyǵa tán. Ómirde dos bolýdy oılasań «Sálemetsiz be?», «Keshirińiz», «Rahmet», «Saý bolyńyz», «Sálem aıtyńyz», «Ruqsat pa» degen sózderdi shyn kóńilmen aıtýǵa úıren.
Sálemdesýdi bilgen keshire de biledi. Jón sóz kóńildi ósiredi, jónsiz sóz úmitińdi óshiredi.
Qart: Rahmet, balalar, osy ǵıbrat alarlyq sózderdi árqashan este saqtap júrińder.
Tárbıeshi: Mine, balalar, kórdińder me, dos tabý úshin, elde kimniń qadirli ekenin, shyndyqty buzatyn, dostyqty nyǵaıtatyn ne ekenimen tanystyq jáne osyndaı ǵıbrat alarlyq sózderdi este saqtaý kerektigin umytpańdar.
(Interaktıvti taqta)
Júrgizýshi:
Ár halyqtyń óz zamanyna qaraı handary, bıleýshileri nemese rýhanı ustazdary boldy. Sol sıaqty qazaq eliniń de tarıhtyń damý satysyna qaraı handaryna aqyl qosyp, qara halyqtyń sózin sóılep, túrli máselelerin sheship otyratyn bıleri bolǵan. Qazaq jurty jaratylysynan sheshendik ónerge beıim halyq. Halyq arasynda ot aýyzdy, oraq tildi, qara qyldy qaqa jara ádil bılik aıtatyn Tóle bı, Qazybek bı, Áıteke bı, Edige bı, Taıkeltir bı, Syrym, Malaısary sıaqty bedeldi, bı – sheshenderimiz bolǵan.
(Interaktıvti taqta)

Ótkizgen: Dınasılova J. Q.
Atadan qalǵan asyl sóz júkteý