InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Ataýysh, kómekshi jáne odaǵaı sózder
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: oqýshylarǵa tirkesti sózder, onyń túrleri, jasalý joly jaıly tolyq málimet bere otyryp olardyń oı - pikirin qalyptastyrý.
á) damytýshylyq: oı - órisin, oılaý belsendiligin, sóıleý sheberligin, til
mádenıetin damytý, sózdik qoryn molaıtý.
b) tárbıelik; elin, jerin, Otanyn qadirleýge, adamgershilikke, adaldyqqa, eńbeksúıgishtikke tárbıeleý
Sabaqtyń túri: qalypty sabaq.
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, sýretteý, suraq - jaýap,, baǵalaý, bekitý qorytyndylaý.
Sabaqtyń kórnekiligi: kitap, úlestirmeli qaǵazdar.
Sabaqtyń jospary: 1. Uıymdastyrý bólimi. 2. Úı tapsyrmasyn tekserý 3. Jańa sabaq
Tilimizdegi sózder leksıka - gramatıkalyq belgilerine qaraı ataýysh, kómekshi jáne odaǵaı sózder bolyp úsh topqa bólinedi.
Ataýysh sózder dep tolyq leksıkalyq maǵynalary bar sózder atalady: jer, aspan, alty, búgin, alý, berý
Kómekshi sózder dep leksıkalyq maǵynalary joǵalǵan sózder: deıin, sheıin, týraly, asty, ústi, mys, mis, taman
Odaǵaı sózder - dep adamnyń ár túrli kóńil - kúıin bildiredi: ah, táıt, oı
Ataýysh sózder - esimder, etistikter bolyp eki salaǵa bólinedi. Al esimder ataýshy, ústeýshi bolyp ajyratylady.
Men jazbaımyn óleńdi ermek úshin
Men - aıtýshy adam
Jazbaımyn - qaǵaz betine sózdi túsirý ne túsirmeý
Óleńdi - belgili bir uıqaspen aıtylatyn sóz
Ermek - ýaqyt ótkizý úshin jasalatyn is - áreket
Úshin – maǵynasy joq, ermek sóziniń jeteginde turyp sózben sózdi baılanystyrady.
Al úshin degenniń mundaı maǵynasy joq. Bul sóılemde úshin degen sóz ermek degen sózdiń jeteginde turyp, sol sózge maqsattyq mán ústeıdi de, ermek sózin jazbaımyn degenmen baılanystyrady.
Sóılemde belgili bir maǵynany bildiretin, belgili bir uǵymnyń ataýy bolyp tabylatyn sózderdi ataýysh sózder dep ataıdy. Al ondaı maǵyna bildire almaıtyn, tek basqa sózderdiń jeteginde jumsalatyn sózderdi kómekshi sózder deıdi. Ataýysh sózder óz betimen belgili bir maǵynany bildiretindikten, belgili bir suraqqa jaýap bere alady. Al kómekshi sózder jeke turyp belgili bir maǵynany bildire almaıtyndyqtan, belgili bir suraqqa da jaýap bere almaıdy. Demek, sóılem ishinde onyń belgili bir múshesi bola almaıdy.
Ádette kómekshi sózder ózi jeteginde jumsalǵan sózben qabattasyp qoldanylady, sol sózge qosymsha mán ústeıdi ne ol sózdi basqa sózben baılanystyryp turady. Joǵarydaǵy sózderdi taldasaq, bylaı bolar edi:
Kim jazbaımyn deıdi?— men — bastaýysh,
Men ne isteımin?— jazbaımyn — baıandaýysh1_
Neni jazbaımyn? óleńdi — tolyqtaýysh,
Ne úshin (maqsatpen) jazbaımyn?— ermek úshin — pysyqtaýysh.
Úshin degen sózge jeke suraq qoıýǵa bolmaıdy, sondyqtan ol jeke turyp sóılem múshesi de bola almaıdy.

Odaǵaı sózder - adamnyń ár túrli kóńil-kúıin bildiredi nemese jan-janýarlardy shaqyrý máninde qoldanylady. Olar da sóılem múshesi bola almaıdy. Tolyq maǵynasy bolmaǵandyqtan, belgili bir suraqqa da jaýap bermeıdi. Mysaly: Pa, shirkin! Sóziń sóz - aq eken!

114 - jattyǵý. Ataýysh sózder men kómekshi sózderdi ajyratý
Demalysymyzǵa – ataýysh,- deıin – kómekshi
Shegingen, shabýyl – ataýysh, - kezinde - kómekshi
Jaıaý, mashınaǵa, tankige, jaý tankisine – ataýysh, de - kómekshi sóz
Antonım sóz – artta – aldyda, jaıaý júrý - mashınaǵa miný

115 - jattyǵý.
Qazybektiń – anyqtaýyshtyq, óneri – bastaýysh, nesi?, jetkizbeıtin júırik – anyqtaýysh, onyń – anyqtaýysh, ıilip, búgilgende, buratylady – pysyqtaýysh, baqanǵa mysyqtaı – pysyqtaýysh, eki syryqty – tolyqtaýysh, aıaqty kisige – tolyqtaýysh, sýǵa maltýy – pysyqtaýysh, úırek – bastaýysh, eshkim qarǵı almaıdy – anyqtaýysh, sırktiń artıserinen – tolyqtaýysh

117 - jattyǵý. Mátinnen odaǵaı sózderdi tabý. Beý, dúnıe - aı – tańdaný - shattaný, apyrmaı
Sabaqty qorytyndylaý
Sózdiń neshe túri bar?
Ataýysh sózdermen kómekshi sózderdiń aıyrmashylyǵy nede?
Odaǵaı sózderdiń neshe túri bar?

Úıge tapsyrma: Kómekshi sózderdiń astyn syzý.
Baǵalaý