Atmosfera taraýyn qaıtalaý
Páni: geografıa
Sabaqtyń taqyryby: «Atmosfera» taraýyn qaıtalaý.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik maqsaty:
“Atmosfera” taqyryby boıynsha alǵan bilim - bilik daǵdylaryn júıelep qorytý, teorıalyq bilimderin is júzinde paıdalana bilýge úıretý.
Damytýshylyq maqsaty:
Ár túrli bilim kózderimen jumys jasaýdy ári qaraı damytý, dúnıetanymdyq qabiletterin damytý, belsendilikterin arttyrý, tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryn jetildirý.
Tárbıelik maqsaty:
Ekologıalyq tárbıe berý, aýany qorǵaýǵa, qasterleýge tárbıeleý.
Sabaqtyń ádisi: jekeleı, toptyq jumystar, deńgeılik tapsyrmalar, jumbaqtar sheshý;
Sabaqtyń túri: qorytyndy sabaq
Sabaqtyń kórnekilikteri: jarty sharlar kartasy, atmosferanyń qurylysy, atmosferalyq qural – jabdyqtar sýreti, slaıd.
Pánaralyq baılanys: jaratylystaný, bıologıa, hımıa, fızıka, ádebıet.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý. Amandasý, oqýshylardy túgendeý. Nazarlaryn sabaqqa aýdarý. Oqýshylardy 2 topqa bólip ornalastyrý. 1top «Brız», 2top «Mýson».
II. Úı tapsyrmasy. Klımat.
Káne, balalar biz atmosfera taraýynda ne bildik, ne úırendik aıtyp berińdershi. Atmosfera quramy týraly ne aıta alamyz.
1. Atmosfera quramy. Jerdiń aýa qabyǵy atmosfera dep atalady. Aýa ár túrli gazdardyń qosyndysynan turady. Olardyń ishindegi eń kóbi azot pen ottegi. Aýa kózge kórinbeıdi, qolǵa ustaýǵa kelmeıdi. Biraq qaıda barsaq ta bizdi aýa qorshap turady. Ol oryn alady.
2. Atmosferanyń qurylysy. Ol 3 qabattan turady. Atmosferanyń eń tómengi qabaty troposfera dep atalady. Troposfera aýasy kún sáýlesi qyzdyrǵan Jer betinen jylý alady. Sondyqtan neǵurlym joǵarylaǵan saıyn soǵurlym sýyq bolady. Árbir km - ge bıiktegen saıyn temperatýra orta eseppen 6° S - ge tómendeıdi.
3. Atmosferanyń mańyzy. Atmosfera kún sáýlesin shashyratyp túsiredi. Sondyqtan Jer beti kúndiz Kún sáýlesinen qatty qyzbaıdy, túnde óte sýymaıdy. Ol jylylyqty ustap turady.
4. Atmosferany zertteý. Atmosferadaǵy túrli qubylys, ózgeristerdi zertteýdiń zor mańyzy bar. Atmosferany zertteıtin ǵylymdy meteorologıa dep ataıdy.
1. «Juldyzdy sát». Oıyn erejesi boıynsha ár topqa 10 suraqtan qoıylady.
1 top suraqtary.
1. Atmosfera quramynda eń kóp mólsherde kezdesetin gaz. (azot)
2. Atmosfera qabattary. (troposfera, stratosfera, atmosferanyń joǵary qabaty).
3. Bulttyń negizgi 3 túri. (býdaq, qabat, sharby).
4. Aýa raıynyń negizgi elementteri. (temperatýra, ylǵaldylyq, atmosferalyq qysym).
5. Atmosferadaǵy ylǵaldyń 86% negizgi kózi. (Muhıttar men teńizder).
6. Jer sharyndaǵy aýa massalarynyń negizgi tıpteri (arktıkalyq, qońyrjaı, tropıktik, ekvatorlyq).
7. Jeldiń jyldamdyǵyn ólsheıtin qural (flúger).
8. Turaqty jelderdiń qalyptasýy nege baılanysty? (qysym beldeýlerine).
9. Joǵary jáne tómengi temperatýra kórsetkishteriniń arasyndaǵy aıyrmashylyq qalaı atalady? (amplıtýda).
10. Temperatýralary birdeı núktelerdi qosatyn qısyq syzyqtar.
(ızotermalar).
2 top suraqtary
1. Stratosferanyń joǵary shekarasy qandaı bıiktikke deıin taralady. (50 - 55 shq).
2. Ekvator mańynda qandaı qysym qalyptasady. (tómengi).
3. Aýa raıynyń belgili bir jerge tán sıpaty, kóp jyldyq ortasha jaı – kúıi. (klımat).
4. Synap baǵanasynyń 760 mm bıiktigine teń qysym. (qalypty atmosferalyq qysym).
5. Atmosferalyq jaýyn - shashyn qandaı birlikpen ólshenedi. (mıllımetrmen).
6. Klımat qurýshy negizgi faktorlar. ( geografıalyq endik, aýa massalary, jer beti jamylǵysy).
7. Jaýyn – shashyn túrleri. (jańbyr, qar, burshaq, shyq, qyraý, qylaý).
8. Usaq qıyrshyq muz tartylǵan symǵa, úıdiń jeldiń ótindegi qabyrǵasyna eń borpyldaq túrinde ilingen zat. (qylaý).
9. Jer betindegi aýanyń gorızontal baǵytta bir jerden ekinshi jerge aýysýy. ( jel).
10. Jelbaǵar bıiktigi qansha metrge ornatylady. (10 - 12m).
2. Sáıkestik test
1. Atmosfera a) troposfera
2. Ozon gazy á) Ozon qabaty
3. Azot b) 21%
4. Stratosferadaǵy mańyzdy qabat v) aýa qabaty
5. Ottegi g) stratosfera
6. Aýa raıy túziledi d) 78%
1 - v, 2 - g, 3 - d, 4 - á, 5 - b, 6 - a.
3. «Meni túsin». Bul oıynda atmosferaǵa qatysty qural - jabdyqtardyń sýretteri beriledi. Oqýshylar olardyń qandaı aspap ekenin tabý kerek.
4. Jumbaqtar sheshý.
Ustasań, qolǵa ilinbes
Qarasań, kózge túspes. (aýa).
Ol kelse orman shýlaıdy
Tolqyn teńiz týlaıdy.
Qýsa ózen qýady,
Eshkim ony qýmaıdy (jel).
Qanatsyz qus mańyp barady,
Kózinen jas tamyp barady. (bult).
5. Qazaqtyń aýa raıy týraly halyqtyq boljamdarynan mysal keltirý.
1. Qysta torǵaılar uıasyna mamyq tası bastasa, kún kenet qatty sýytady.
2. Jańbyr sirkirep turǵanda taýyqtar dalada jem izdep júrse, onda aq jańbyr bolady, ıaǵnı uzaqqa sozylady.
3. Mal keshke taman bir baǵytta kúısep jatsa, keler kúni sol jatqan jel ne boran soǵady.
4. Tyshqan inin sýǵa jaqyn qazsa, sol jyly qurǵaqshylyq.
5. Qatty jel, daýyl aldynda qumyrsqalar ábigerlenip, mazasyzdana bastaıdy.
6. Kún erte kúrkirese ol jaýyn-shashynnyń mol bolatynynyń belgisi.
7. Qorytyndy.
Balalar atmosfera taraýynda ne oqyp bildik, qorytyndylaıyq. Sonymen atmosfera qabatynyń qandaı mańyzy bar?
- Aýa qabyǵy bolmasa, jer betiniń temperatýrasy aıdaǵy sıaqty kún men túnniń arasynda óte úlken mólsherde aýytqyp turar edi.
- Kúndiz tiktep túsken kún sáýlesi jer betindegi zattardyń bárin birden kúıdirip jiberer edi.
- Kerisinshe, túndegi sýyq 100°S asyp keter edi.
- Atmosfera kún sáýlesin shashyratyp taratatyndyqtan, kúndiz jer beti óte qatty qyzyp ketpeıdi, túnde aýa qabaty jylýdy ustap turady da, jer betin qatty salqyndaýdan saqtaıdy.
- Atmosferanyń tómengi qabatynda bult úıirilip, jaýyn – shashyn jaýady.
- Jerge keńistikten meteorıtter úzdiksiz ushyp kelip jatady, biraq olar aýada janyp ketedi. Atmosfera bolmasa, meteorıtter jerdi úzdiksiz soqqylap jatar edi.
8. Atmosfera taraýyna arnalǵan dıktant
1. Atmosferalyq qysymdy ólsheıtin qural.... (barometr)
2. 23, 5° s. e. pen 23, 5° o. e. paralelderi.... dep atalady. (tropıkter)
3. Jylyna baǵytyn eki ret ózgertetin jel.... (mýson)
4..... salystyrmaly ylǵaldylyqty ólsheıdi. (shash gıgrometrimen)
5. Bulttardyń aspandy torlaýy... dep atalady. (bulttylyq)
6. Atmosferalyq jaýyn – shashyn... túrde kezdesedi. (qatty jáne suıyq)
7. Jer shary... jylý beldeýine bólinedi. (bes)
8. Brız sózi... degen maǵyna beredi. (jeńil jel)
9. Qalypty atmosferalyq qysym... teń. (760 mm synap baǵanasyna)
10. Aýa temperatýrasy ár 100 metrge bıiktegende.... tómendeıdi. (0, 6°)
9. Baǵalaý
10. Úıge tapsyrma. Taraýdy qaıtalaý, test qurastyrý.
Atyraý oblysy, Qyzylqoǵa aýdany,
Kenbaı orta mektebiniń geografıa pániniń muǵalimi
Nýrgalıeva Amanjan Baqtybaıqyzy
Sabaqtyń taqyryby: «Atmosfera» taraýyn qaıtalaý.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik maqsaty:
“Atmosfera” taqyryby boıynsha alǵan bilim - bilik daǵdylaryn júıelep qorytý, teorıalyq bilimderin is júzinde paıdalana bilýge úıretý.
Damytýshylyq maqsaty:
Ár túrli bilim kózderimen jumys jasaýdy ári qaraı damytý, dúnıetanymdyq qabiletterin damytý, belsendilikterin arttyrý, tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryn jetildirý.
Tárbıelik maqsaty:
Ekologıalyq tárbıe berý, aýany qorǵaýǵa, qasterleýge tárbıeleý.
Sabaqtyń ádisi: jekeleı, toptyq jumystar, deńgeılik tapsyrmalar, jumbaqtar sheshý;
Sabaqtyń túri: qorytyndy sabaq
Sabaqtyń kórnekilikteri: jarty sharlar kartasy, atmosferanyń qurylysy, atmosferalyq qural – jabdyqtar sýreti, slaıd.
Pánaralyq baılanys: jaratylystaný, bıologıa, hımıa, fızıka, ádebıet.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý. Amandasý, oqýshylardy túgendeý. Nazarlaryn sabaqqa aýdarý. Oqýshylardy 2 topqa bólip ornalastyrý. 1top «Brız», 2top «Mýson».
II. Úı tapsyrmasy. Klımat.
Káne, balalar biz atmosfera taraýynda ne bildik, ne úırendik aıtyp berińdershi. Atmosfera quramy týraly ne aıta alamyz.
1. Atmosfera quramy. Jerdiń aýa qabyǵy atmosfera dep atalady. Aýa ár túrli gazdardyń qosyndysynan turady. Olardyń ishindegi eń kóbi azot pen ottegi. Aýa kózge kórinbeıdi, qolǵa ustaýǵa kelmeıdi. Biraq qaıda barsaq ta bizdi aýa qorshap turady. Ol oryn alady.
2. Atmosferanyń qurylysy. Ol 3 qabattan turady. Atmosferanyń eń tómengi qabaty troposfera dep atalady. Troposfera aýasy kún sáýlesi qyzdyrǵan Jer betinen jylý alady. Sondyqtan neǵurlym joǵarylaǵan saıyn soǵurlym sýyq bolady. Árbir km - ge bıiktegen saıyn temperatýra orta eseppen 6° S - ge tómendeıdi.
3. Atmosferanyń mańyzy. Atmosfera kún sáýlesin shashyratyp túsiredi. Sondyqtan Jer beti kúndiz Kún sáýlesinen qatty qyzbaıdy, túnde óte sýymaıdy. Ol jylylyqty ustap turady.
4. Atmosferany zertteý. Atmosferadaǵy túrli qubylys, ózgeristerdi zertteýdiń zor mańyzy bar. Atmosferany zertteıtin ǵylymdy meteorologıa dep ataıdy.
1. «Juldyzdy sát». Oıyn erejesi boıynsha ár topqa 10 suraqtan qoıylady.
1 top suraqtary.
1. Atmosfera quramynda eń kóp mólsherde kezdesetin gaz. (azot)
2. Atmosfera qabattary. (troposfera, stratosfera, atmosferanyń joǵary qabaty).
3. Bulttyń negizgi 3 túri. (býdaq, qabat, sharby).
4. Aýa raıynyń negizgi elementteri. (temperatýra, ylǵaldylyq, atmosferalyq qysym).
5. Atmosferadaǵy ylǵaldyń 86% negizgi kózi. (Muhıttar men teńizder).
6. Jer sharyndaǵy aýa massalarynyń negizgi tıpteri (arktıkalyq, qońyrjaı, tropıktik, ekvatorlyq).
7. Jeldiń jyldamdyǵyn ólsheıtin qural (flúger).
8. Turaqty jelderdiń qalyptasýy nege baılanysty? (qysym beldeýlerine).
9. Joǵary jáne tómengi temperatýra kórsetkishteriniń arasyndaǵy aıyrmashylyq qalaı atalady? (amplıtýda).
10. Temperatýralary birdeı núktelerdi qosatyn qısyq syzyqtar.
(ızotermalar).
2 top suraqtary
1. Stratosferanyń joǵary shekarasy qandaı bıiktikke deıin taralady. (50 - 55 shq).
2. Ekvator mańynda qandaı qysym qalyptasady. (tómengi).
3. Aýa raıynyń belgili bir jerge tán sıpaty, kóp jyldyq ortasha jaı – kúıi. (klımat).
4. Synap baǵanasynyń 760 mm bıiktigine teń qysym. (qalypty atmosferalyq qysym).
5. Atmosferalyq jaýyn - shashyn qandaı birlikpen ólshenedi. (mıllımetrmen).
6. Klımat qurýshy negizgi faktorlar. ( geografıalyq endik, aýa massalary, jer beti jamylǵysy).
7. Jaýyn – shashyn túrleri. (jańbyr, qar, burshaq, shyq, qyraý, qylaý).
8. Usaq qıyrshyq muz tartylǵan symǵa, úıdiń jeldiń ótindegi qabyrǵasyna eń borpyldaq túrinde ilingen zat. (qylaý).
9. Jer betindegi aýanyń gorızontal baǵytta bir jerden ekinshi jerge aýysýy. ( jel).
10. Jelbaǵar bıiktigi qansha metrge ornatylady. (10 - 12m).
2. Sáıkestik test
1. Atmosfera a) troposfera
2. Ozon gazy á) Ozon qabaty
3. Azot b) 21%
4. Stratosferadaǵy mańyzdy qabat v) aýa qabaty
5. Ottegi g) stratosfera
6. Aýa raıy túziledi d) 78%
1 - v, 2 - g, 3 - d, 4 - á, 5 - b, 6 - a.
3. «Meni túsin». Bul oıynda atmosferaǵa qatysty qural - jabdyqtardyń sýretteri beriledi. Oqýshylar olardyń qandaı aspap ekenin tabý kerek.
4. Jumbaqtar sheshý.
Ustasań, qolǵa ilinbes
Qarasań, kózge túspes. (aýa).
Ol kelse orman shýlaıdy
Tolqyn teńiz týlaıdy.
Qýsa ózen qýady,
Eshkim ony qýmaıdy (jel).
Qanatsyz qus mańyp barady,
Kózinen jas tamyp barady. (bult).
5. Qazaqtyń aýa raıy týraly halyqtyq boljamdarynan mysal keltirý.
1. Qysta torǵaılar uıasyna mamyq tası bastasa, kún kenet qatty sýytady.
2. Jańbyr sirkirep turǵanda taýyqtar dalada jem izdep júrse, onda aq jańbyr bolady, ıaǵnı uzaqqa sozylady.
3. Mal keshke taman bir baǵytta kúısep jatsa, keler kúni sol jatqan jel ne boran soǵady.
4. Tyshqan inin sýǵa jaqyn qazsa, sol jyly qurǵaqshylyq.
5. Qatty jel, daýyl aldynda qumyrsqalar ábigerlenip, mazasyzdana bastaıdy.
6. Kún erte kúrkirese ol jaýyn-shashynnyń mol bolatynynyń belgisi.
7. Qorytyndy.
Balalar atmosfera taraýynda ne oqyp bildik, qorytyndylaıyq. Sonymen atmosfera qabatynyń qandaı mańyzy bar?
- Aýa qabyǵy bolmasa, jer betiniń temperatýrasy aıdaǵy sıaqty kún men túnniń arasynda óte úlken mólsherde aýytqyp turar edi.
- Kúndiz tiktep túsken kún sáýlesi jer betindegi zattardyń bárin birden kúıdirip jiberer edi.
- Kerisinshe, túndegi sýyq 100°S asyp keter edi.
- Atmosfera kún sáýlesin shashyratyp taratatyndyqtan, kúndiz jer beti óte qatty qyzyp ketpeıdi, túnde aýa qabaty jylýdy ustap turady da, jer betin qatty salqyndaýdan saqtaıdy.
- Atmosferanyń tómengi qabatynda bult úıirilip, jaýyn – shashyn jaýady.
- Jerge keńistikten meteorıtter úzdiksiz ushyp kelip jatady, biraq olar aýada janyp ketedi. Atmosfera bolmasa, meteorıtter jerdi úzdiksiz soqqylap jatar edi.
8. Atmosfera taraýyna arnalǵan dıktant
1. Atmosferalyq qysymdy ólsheıtin qural.... (barometr)
2. 23, 5° s. e. pen 23, 5° o. e. paralelderi.... dep atalady. (tropıkter)
3. Jylyna baǵytyn eki ret ózgertetin jel.... (mýson)
4..... salystyrmaly ylǵaldylyqty ólsheıdi. (shash gıgrometrimen)
5. Bulttardyń aspandy torlaýy... dep atalady. (bulttylyq)
6. Atmosferalyq jaýyn – shashyn... túrde kezdesedi. (qatty jáne suıyq)
7. Jer shary... jylý beldeýine bólinedi. (bes)
8. Brız sózi... degen maǵyna beredi. (jeńil jel)
9. Qalypty atmosferalyq qysym... teń. (760 mm synap baǵanasyna)
10. Aýa temperatýrasy ár 100 metrge bıiktegende.... tómendeıdi. (0, 6°)
9. Baǵalaý
10. Úıge tapsyrma. Taraýdy qaıtalaý, test qurastyrý.
Atyraý oblysy, Qyzylqoǵa aýdany,
Kenbaı orta mektebiniń geografıa pániniń muǵalimi
Nýrgalıeva Amanjan Baqtybaıqyzy
You Might Also Like
-
Qyzyqty matematıka. Mektepaldy daıarlyq toptarǵa arnalǵan baǵdarlama
