Atmosferalyq qysym
Taqyryby: Atmosferalyq qysym
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: Oqýshylarǵa Atmosferalyq qysym týraly málimet bere otyryp, biliktilikterin arttyrý.
2. Damytýshylyq: Oqýshylardyń oı - órisin, oılaý qabiletterin, tanymdylyqtaryn qalyptastyra otyryp, óz betinshe izdenis pen shyǵarmashylyq turǵyda jumys isteýge daǵdylandyrý
3. Tárbıelik: Oqýshylardy adamgershilikke, saýattylyqqa, mádenıettilikke, tabıǵatty, otandy súıýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Sabaqtyń ádis - tásili: Syn turǵysynan oılaýdy damytý strategıasy, suraq - jaýap.
Sabaqtyń kórnekiligi: oqýlyq, ınteraktıvti taqta.
Pánaralyq baılanys: tarıh, matematıka, qazaq tili, fızıka
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi:
a) Sálemdesý
á) Túgendeý
II. Úı tapsyrmasynan suraý:
§29. Aýa temperatýrasyn suraq - jaýap ádisi arqyly suraımyn.
a) Aýa degen ne?
á) Aýa temperatýrasyn ólsheıtin quraldy ata?
b) Amplıtýda degen ne?
III. Jańa sabaq
Jańa bilimdi ózdiginen meńgerýge daıyndyq
Búkil aýa qabaty jer betiniń ár sharshy santımetrine 1 kg 33g salmaq túsiredi. Orta boıly adamǵa shamamen 15000 sm2 – deı salmaq túsirileli eken. Biz mundaı qysymdy sezbeımiz. Óıtkeni bizdiń denemizdiń ishki qysymy syrtqy atmosfera qysymymen tepe – teń keledi.
Aýanyń jer betine túsirgen salmaǵy atmosferalyq qysym nemese aýa qysymy dep atalady. Aýa qysymy bıiktikke sáıkes azaıýy adam aǵzasyna úlken áser etedi. Adam 4 - 5 kılometrge deıingi bıiktikte ómir súre alady. Odan ári kóterilgende ottegimen tynys alýǵa múmkindik beretin arnaıy qural koldanylady. Ásirese, ushaqtarda munyń mańyzy zor. Adam 3000m bıiktikke kóterilgende bıiktik aýrýymen aýyra bastaıdy: tez sharshaıdy, basy aınalady, júregi aınıdy. 4000m - degi bıiktikte qan tamyrlary jarylyp, murnynan qan ketedi, esinen tanady. Oǵan sebep aýa qysymynyń jalpylama azaıýyna baılanysty onyń qurylymyndaǵy otteginiń de qysymy azaıady. Atmosferalyq qysym barometr dep atalatyn quralmen ólshenedi (grekshe baros - salmaq, metreo - ólsheımin ). Birinshi ret atmosferalyq qysymdy ólshegen ıtalán ǵalymy Evandjelısta Torrıchellı (1608 – 1647). Torrıchellı bir jaq sheti jabyq 1 metrlik qubyrdyń ishine synap quıyp, onyń ashyq jaǵyn tómen qaratyp, synap quıylǵan ydystyń ishine salyp ustap turady. Osy kezde synaptyń kishigirim bóligi tógilip qalǵany belgili bir bıiktikke kelgende toqtap qalady. Ólshep qarasa onyń bıiktigi 760mm bolǵan. Qazirgi kúnge deıin osy deńgeı qysymnyń ortasha kórsetkishi bolyp eseptelinedi. Ol synap baǵanasy 760mm. dep jazylady. Ne sebepti synaptyń barlyǵy tógilmeı qaldy? E. Torrıchellı bylaı dep jaýap beredi. Sebebi oǵan áser etken aýanyń qysymy, ıaǵnı qubyr ishindegi jáne ydystaǵy synaptyń qysymy birdeı bolǵanda toqtap qaldy dep túsindiredi.
Paskal osy qubylysty zertteı otyryp, Torrıchellı barometrin bıik ǵımarattyń ústine kóteredi de, synap baǵanynyń kemigenin baıqaıdy. Bunyń bárine qanaǵattanbaǵan Paskal barometrdi bıik taýdyń ushar basyna shyǵaryp, synap baǵany bıiktiginiń ózgerýin baqylaıdy. Sóıtip, barometrdi teńiz deńgeıinen shamamen árbir 120 m bıiktikke kótergen saıyn synap baǵany 1 santımetrge tómendeıtini anyqtaldy. Atmosferalyq qysymnyń tek bıiktikke ǵana emes, sonymen birge aýa raıyna da baılanysty ózgerip otyratynyn Torrıchellı de, Paskal da dáleldep berdi.
Barometrdiń eki túri bar - synap barometri jáne aneroıd barometr qoldanady (grekshe aneroıd – ylǵalsyz). Synap barometri qysymdy turaqty jaǵdaıda ólsheý úshin qoldanylady. Ony bir jerden ekinshi jerge alyp júrý qolaısyz. Sondyqtan ekspedısıaǵa, top serýenge, týrısik joryqtarǵa shyqqanda aýa qysymyn ólsheýge aneroıd barometri qoldanylady. Aýa raıyn baqylaý mekemelerinde atmosfera qysymyn ólsheýge mıllımetrdiń ornyna mıllıbar (mb) ólshemi qoldanylady. 1mb shamamen 0, 75mm synap baǵana bıiktigine teń.
Ár oqýshy óz túsingenderi boıynsha sabaqtyń mazmunyn aıtady.
Toptar bir birine suraqtar qoıady:
1. Qysym degen ne?
2. Atmosferalyq qysymdy ólsheıtin qural?
3. Barometrlik qysym degen ne?
4. Atmosferalyq qysym nelikten ózgerip otyrady?.
IV. Tájirbeler jasaý.
V. Sózjumbaq sheshý. «Atmosferalyq qysym»
VI. Sabaqty bekitý:
1. Aýanyń jer betine túsirgen salmaǵy ne dep atalady?.
a) atmosferalyq qysym *
á) aýa temperatýrasy
b) synap barometri
2. Atmosferalyq qysymdy ólsheıtin qural?
a) termometr
á) barometr*
b) synap barometri
3. Barometrdiń neshe túri bar?
a) 2* á) 3 b) 5
4. Bir dene ekinshi dene betine áser etkende p. b qalypty kúshti ne dep ataıdy?
A) qysym*
á) atmosferalyq qysym b) aýa qysymy
5. Bıiktikke baılanysty qysym qalaı ózgeredi?
a) azaıady*
á) kóbeıedi
b) ózgermeıdi
6. Birinshi ret atmosferalyq qysymdy ólshegen ǵalym
a) H. Kolýmb
á) E. Torrıchellı*
b ) F. Magellan
7. Top serýenge, týrısik joryqtarǵa shyqqanda qandaı barometr qolaıly?
A) aneroıd barometr*
á) synap barometr
b) barometr
8. Eger atmosferalyq qysym jaz aılarynda joǵarlasa aýa raıy qandaı bolady?
a) jyly*
á) sýyq
b ) jaýyn - shashyn
9. Synap baǵynasy 760mm bıiktigine teń osy qysymdy ne dep ataıdy?
a) atmosferalyq qysym
á) qalypty atmosferalyq qysym*
b) qysym
10. Atmosfera qandaı qabat?
a) aýa*
á) sý
b) tas qabaty
VII. Úıge tapsyrma berý:
§28. Atmosferalyq qysym
VIII. Baǵalaý
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: Oqýshylarǵa Atmosferalyq qysym týraly málimet bere otyryp, biliktilikterin arttyrý.
2. Damytýshylyq: Oqýshylardyń oı - órisin, oılaý qabiletterin, tanymdylyqtaryn qalyptastyra otyryp, óz betinshe izdenis pen shyǵarmashylyq turǵyda jumys isteýge daǵdylandyrý
3. Tárbıelik: Oqýshylardy adamgershilikke, saýattylyqqa, mádenıettilikke, tabıǵatty, otandy súıýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Sabaqtyń ádis - tásili: Syn turǵysynan oılaýdy damytý strategıasy, suraq - jaýap.
Sabaqtyń kórnekiligi: oqýlyq, ınteraktıvti taqta.
Pánaralyq baılanys: tarıh, matematıka, qazaq tili, fızıka
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi:
a) Sálemdesý
á) Túgendeý
II. Úı tapsyrmasynan suraý:
§29. Aýa temperatýrasyn suraq - jaýap ádisi arqyly suraımyn.
a) Aýa degen ne?
á) Aýa temperatýrasyn ólsheıtin quraldy ata?
b) Amplıtýda degen ne?
III. Jańa sabaq
Jańa bilimdi ózdiginen meńgerýge daıyndyq
Búkil aýa qabaty jer betiniń ár sharshy santımetrine 1 kg 33g salmaq túsiredi. Orta boıly adamǵa shamamen 15000 sm2 – deı salmaq túsirileli eken. Biz mundaı qysymdy sezbeımiz. Óıtkeni bizdiń denemizdiń ishki qysymy syrtqy atmosfera qysymymen tepe – teń keledi.
Aýanyń jer betine túsirgen salmaǵy atmosferalyq qysym nemese aýa qysymy dep atalady. Aýa qysymy bıiktikke sáıkes azaıýy adam aǵzasyna úlken áser etedi. Adam 4 - 5 kılometrge deıingi bıiktikte ómir súre alady. Odan ári kóterilgende ottegimen tynys alýǵa múmkindik beretin arnaıy qural koldanylady. Ásirese, ushaqtarda munyń mańyzy zor. Adam 3000m bıiktikke kóterilgende bıiktik aýrýymen aýyra bastaıdy: tez sharshaıdy, basy aınalady, júregi aınıdy. 4000m - degi bıiktikte qan tamyrlary jarylyp, murnynan qan ketedi, esinen tanady. Oǵan sebep aýa qysymynyń jalpylama azaıýyna baılanysty onyń qurylymyndaǵy otteginiń de qysymy azaıady. Atmosferalyq qysym barometr dep atalatyn quralmen ólshenedi (grekshe baros - salmaq, metreo - ólsheımin ). Birinshi ret atmosferalyq qysymdy ólshegen ıtalán ǵalymy Evandjelısta Torrıchellı (1608 – 1647). Torrıchellı bir jaq sheti jabyq 1 metrlik qubyrdyń ishine synap quıyp, onyń ashyq jaǵyn tómen qaratyp, synap quıylǵan ydystyń ishine salyp ustap turady. Osy kezde synaptyń kishigirim bóligi tógilip qalǵany belgili bir bıiktikke kelgende toqtap qalady. Ólshep qarasa onyń bıiktigi 760mm bolǵan. Qazirgi kúnge deıin osy deńgeı qysymnyń ortasha kórsetkishi bolyp eseptelinedi. Ol synap baǵanasy 760mm. dep jazylady. Ne sebepti synaptyń barlyǵy tógilmeı qaldy? E. Torrıchellı bylaı dep jaýap beredi. Sebebi oǵan áser etken aýanyń qysymy, ıaǵnı qubyr ishindegi jáne ydystaǵy synaptyń qysymy birdeı bolǵanda toqtap qaldy dep túsindiredi.
Paskal osy qubylysty zertteı otyryp, Torrıchellı barometrin bıik ǵımarattyń ústine kóteredi de, synap baǵanynyń kemigenin baıqaıdy. Bunyń bárine qanaǵattanbaǵan Paskal barometrdi bıik taýdyń ushar basyna shyǵaryp, synap baǵany bıiktiginiń ózgerýin baqylaıdy. Sóıtip, barometrdi teńiz deńgeıinen shamamen árbir 120 m bıiktikke kótergen saıyn synap baǵany 1 santımetrge tómendeıtini anyqtaldy. Atmosferalyq qysymnyń tek bıiktikke ǵana emes, sonymen birge aýa raıyna da baılanysty ózgerip otyratynyn Torrıchellı de, Paskal da dáleldep berdi.
Barometrdiń eki túri bar - synap barometri jáne aneroıd barometr qoldanady (grekshe aneroıd – ylǵalsyz). Synap barometri qysymdy turaqty jaǵdaıda ólsheý úshin qoldanylady. Ony bir jerden ekinshi jerge alyp júrý qolaısyz. Sondyqtan ekspedısıaǵa, top serýenge, týrısik joryqtarǵa shyqqanda aýa qysymyn ólsheýge aneroıd barometri qoldanylady. Aýa raıyn baqylaý mekemelerinde atmosfera qysymyn ólsheýge mıllımetrdiń ornyna mıllıbar (mb) ólshemi qoldanylady. 1mb shamamen 0, 75mm synap baǵana bıiktigine teń.
Ár oqýshy óz túsingenderi boıynsha sabaqtyń mazmunyn aıtady.
Toptar bir birine suraqtar qoıady:
1. Qysym degen ne?
2. Atmosferalyq qysymdy ólsheıtin qural?
3. Barometrlik qysym degen ne?
4. Atmosferalyq qysym nelikten ózgerip otyrady?.
IV. Tájirbeler jasaý.
V. Sózjumbaq sheshý. «Atmosferalyq qysym»
VI. Sabaqty bekitý:
1. Aýanyń jer betine túsirgen salmaǵy ne dep atalady?.
a) atmosferalyq qysym *
á) aýa temperatýrasy
b) synap barometri
2. Atmosferalyq qysymdy ólsheıtin qural?
a) termometr
á) barometr*
b) synap barometri
3. Barometrdiń neshe túri bar?
a) 2* á) 3 b) 5
4. Bir dene ekinshi dene betine áser etkende p. b qalypty kúshti ne dep ataıdy?
A) qysym*
á) atmosferalyq qysym b) aýa qysymy
5. Bıiktikke baılanysty qysym qalaı ózgeredi?
a) azaıady*
á) kóbeıedi
b) ózgermeıdi
6. Birinshi ret atmosferalyq qysymdy ólshegen ǵalym
a) H. Kolýmb
á) E. Torrıchellı*
b ) F. Magellan
7. Top serýenge, týrısik joryqtarǵa shyqqanda qandaı barometr qolaıly?
A) aneroıd barometr*
á) synap barometr
b) barometr
8. Eger atmosferalyq qysym jaz aılarynda joǵarlasa aýa raıy qandaı bolady?
a) jyly*
á) sýyq
b ) jaýyn - shashyn
9. Synap baǵynasy 760mm bıiktigine teń osy qysymdy ne dep ataıdy?
a) atmosferalyq qysym
á) qalypty atmosferalyq qysym*
b) qysym
10. Atmosfera qandaı qabat?
a) aýa*
á) sý
b) tas qabaty
VII. Úıge tapsyrma berý:
§28. Atmosferalyq qysym
VIII. Baǵalaý
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Daýyssyz dybystar, olardyń túrleri
