InfoHub Logo

Iý. A. Gagarın atyndaǵy orta mektep
Fızıka pániniń muǵalimi: Ermekova A. A.

Fızıka 7 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Atmosferalyq qysym
Sabaqtyń maqsaty:
a) Bilimdilik maqsaty: Atmosferalyq qysymnyń paıda bolý sebebin, atmosferalyq qysymnyń ashylý tarıhyn, Torrıchelı tájirıbesin túsindirý, ony ólsheıtin quralmen tanystyrý.
á) Damytýshylyq maqsaty: Oqýshylardyń oılaý qabiletin damytý, oı qorytýdy paıdalana bilýge, fızıkalyq teorıalardyń, olardyń elementteriniń, uǵymdardyń modelderin, zańdary qoldaný,
shekaralary týraly bilimdi qalyptastyrý.
Eksperımentter júrgizýge ıkemderin damytý.
b) Tárbıelik maqsaty: Oqýshylardy tanymdyq jáne praktıkalyq is - árekette durys ádis - tásil jasaýǵa úıretý. Eńbekke yntalylyqqa jáne qıyndyqtardy jeńýde tabandylyqqa úıretý. Tabıǵatty súıýge, qorǵaýǵa tárbıeleý.
Sabaq túri: Aralas, eksperımenttik
Sabaq tıpi: jańa taqyrypty meńgertý
Sabaq ádisi: baıandaý, suraq - jaýap, zertteý ádisi.
Pánaralyq baılanys: geografıa, hımıa, bıologıa, matematıka.
Tehnıkalyq oqytý quraldary: kompúter, mýltımedıa.
Qural - jabdyqtar: Kolba, jalpaq ydys, pıpetka, stakan, slaıdtar, vıdeo.
Demonstrasıalyq kórsetilimder: atmosferalyq qysymnyń bar ekendigin dáleldeıtin tájirıbeler.

Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Oqýshylarmen amandasý, túgeldeý
Oqý quraldaryn tekserý

İİ. «Oı qozǵaý» kezeńi. Úı tapsyrmasy boıynsha suraqtar:
1. Qysym degenimiz ne?
2. Qatty dene qysymdy qalaı jetkizedi?
3. Suıyqtar men gazdar qysymdy qalaı jetkizedi?
4. Eki ydys berilgen. Onyń bireýine sý, ekinshisine kerosın quıylǵan. Suıyqtyń deńgeıi birdeı. Ydys tabanyna túsetin qysym birdeı me?
5. Qatynas ydystar týraly ne bilemiz?

İİİ. «Kóp bil» kezeńi. Jańa sabaq

Jer betine jáne Jer betindegi barlyq denelerge atmosferanyń túsiretin qysymy atmosferalyq qysym dep atalady.
1 – tájirıbe. Sý, shprıs, stakan. Shprısty sýy bar ydysqa batyryp, porshendi sýmen janasqanǵa deıin túsiredi de, sonan soń qaıtadan joǵary qaraı jyljytady. Sonda porshenmen ilesip, sý da joǵary kóterile bastaıdy.
Mine sýdy porshenmen ilestire kóteretin atmosferalyq qysym

Atmosferalyq qysymnyń birligi – 1 mıllımetr synap baǵany alynady. [1 mm. syn. baǵ.]. 1 mm. syn. baǵ.=133, 3 Pa
Atmosferalyq qysymdy qalaı ólsheý kerektigin eń alǵash ıtalán ǵalymy E. Torrıchellı oılap tapty. Bul tájirıbede bir ushy bekitilgen uzyndyǵy 1m - ge jýyq shyny tútik qoldanyldy. Ony synappen toltyryp saýsaqpen jaýyp, (synap tógilmeý úshin) tóńkerip synaby bar ydysqa salamyz. Tútikten saýsaqty alsaq, biraz synap bóligi aǵyp, joǵary jaǵynda aýasyz keńistik — “Torrıchellı bostyǵy” paıda bolady

Synap baǵanynyń bıiktigi úlken bolsa atmosferalyq qysym úlken, al bıiktigi az bolsa qysym da az bolady. Eger, Torrıchellı tájirıbesindegi synaby bar tútikshege vertıkal shkala bekitsek atmosferalyq qysymdy ólsheý quraly — synap barometri (grek sózi “baros” — aýyrlyq) paıda bolady.

Barometr - aneroıd
HİH ǵasyrdyń ortasyna deıin atmosferalyq qysymdy ólsheý úshin E. Torrıchellı oılap tapqan suıyq barometrler (negizinen synapty) qoldanyldy. 1844 j. L. Vıdı jańa suıyqsyz barometr jasap shyǵardy, ol barometr - aneroıd dep ataldy (“aneros” — grek sózi — suıyqsyz). Synapty barometrlermen salystyrǵanda barometr - aneroıdtar asa berik, senimdi emes, óıtkeni ondaǵy serippe men membranasy ýaqyt ótýimen óziniń serpimdiligin ózgertedi. Degenmen, ol ári portatıvti jáne suıyǵy joq, qoldanýǵa yńǵaıly bolǵandyqtan is júzinde jıi paıdalanady. Barometrler meterologıalyq zertteýlerde eń qajetti quraldar bolyp sanalady, óıtkeni atmosfralyq qysymdy bilý, jaqyn kúnderdegi aýa raıyn boljaýǵa qajet.

IV. Sabaqty bekitý tapsyrmalary
“Bizdiń barlyq bilimimizdiń tájirıbeden bastalatyny sózsiz”
Immanýıl Kant.

1. «Az sóıle» kezeńi
24 - jattyǵý
1. Staqandy sýǵa batyryp, ony sýdyń ishinde tóńkerińder. Odan soń ony jaılap sýdan shyǵaryńdar. Sonda staqannyń jıegi sýdyń ishinde turǵanda nege onyń ishindegi sý tógilmeıdi? Jaýaptaryńdy túsindirińder.
2. Staqanǵa jartylaı sý quıyp, betin bir paraq qaǵazben jabyńdar. Qaǵazdy qolmen basyp turyp, staqandy tóńkerińder. Eger qoldy qaǵazdan tartyp alsaq, staqandaǵy sý tógilmeıdi. Qaǵaz staqannyń jıegine jabysyp qalǵandaı bolady. Nelikten? Jaýaptaryńdy dáleldeńder.

2. Praktıkalyq jumys, esepter shyǵarý.

1) Teńizdiń 10900 m bolatyn eń tereń jerindegi sý qysymyn esepteńder. Teńiz sýynyń tyǵyzdyǵy 1030 kg/m3.
2) 100 sm2 aýdanǵa 50 N kúsh áreket etedi. Qysymdy anyqtańdar.
3) Massasy 70 kg shkafty ornynan jyljytý úshin qandaı kúsh jumsaý kerek? Úıkelis koefısıenti 0, 3.

3. Sózjumbaq
1. Aneroıd qandaı maǵynany bildiredi? (Suıyqsyz)
2. Baros qandaı maǵynany bildiredi?(aýyrlyq)
3. Jerdiń betin aýa qabatyn ne qorshap tur? (atmosfera)
4. Torrıchellı tájirıbesinde shynynyń ishinde ne quıady? (synap)
5. Atmosferalyq qysymdy ólsheýge arnalǵan qurylǵy? (barometr)