InfoHub Logo

Perıodtyq zań (prezentasıasymen)
Elementterdi júıeleýge árkimder - aq eńbek etken,
Oılaǵany oryndalmaı, eńbekteri bosqa ketken.
Zamanynda bar elementti topqa bólip,
Zańdylyqty ashýǵa Mendeleevtiń qoly jetken.
Júrmeısiń muny bilseń qate basyp,
Atomdar jumbaqtaryn turady ashyp.
Bar element tańbasy osynda tur,
Sap qurap massaǵa saı qatarlasyp.
Árbir tor óz aldyna bir - bir dastan,
Ǵylymnyń damýyna úles qosqan.
Alpys úsh elementtiń syryn bilip,
Keıbirin Mendeleev boljap ashqan.
Tabylyp san element tizbekte ósti,
Bul kúnde bar element júzden asty.
Barlyq zat osylardan jaralady,
Ǵalymdar munyń - daǵy syryn ashty.
Kesteden túrli túster kórinedi,
Bári de deńgeıge saı óriledi.
Zań ortaq, perıod ortaq, top ta uqsas
Zańdylyq zarádtarmen bólinedi.
Perıod bastalady jeńildikten,
Zańdylyq qaıtalanady segizdikten.
Bul - daǵy perıod zańy, kvant syry,
Kórmeısiń bir belgini bólek turǵan.
(J. Jumahanov)

Epıgraf
“Eńbekti shynaıy qulaı súımeıinshe, eshbir talant ta, eshbir kemeńger de shyqpaıdy”
(D. I. Mendeleev)

Taqyryby: Atom qurylysy. Atom ıadrosynyń quramy. Izotoptar.
Sýtek atomynda 1 proton
Gelıı atomynda 2 proton
Lıtıı atomynda 3 proton
Ar – elementtiń salystyrmaly atomdyq massasy.
Z – onyń rettik nómiri.
N – neıtrondar sany.
Iadrolarynda proton sany birdeı biraq massalary ár túrli, belgili bir elementti quraıtyn atomdar – ızotoptar dep ataıdy. (Izotop grekshe «Bir orynǵa ornalasýshy» degen maǵynany bildiredi).
Mysaly tabıǵatta kezdesetin hlordyń 75, 53% - i ızotopta jáne 24, 47% - i ızotoptan turady. Olaı bolsa hlordyń ortasha atomdyq massasy:

Úıge tapsyrma
№1 esep.
Mynadaı element atomdarynyń ıadro zarádyn anyqtańdar:
№2 esep.
Rettik nómirleri mynadaı elementterdiń
atomdaryndaǵy elektron, proton, neıtron sandaryn
anyqtańdar:
a) Z=5, bor B
á) Z=9, ftor F
b) Z=13, alúmını Al
v) Z=16, kúkirt S.

№3 esep.
Tabıǵatta jáne
ızotoptar qospasy túrinde kezdesetin kómirtek atomynyń ortasha salystyrmaly atomdyq
massasyn eseptep shyǵar.
№4 esep.
Ottek atomy ızotoptarynyń quramy anyqta: