Ahmet Baıtursynov «Qara bult»
6 synyp Qazaq ádebıeti
Sabaqtyń taqyryby: Ahmet Baıtursynov «Qara bult».
Sabaqtyń bilimdilik maqsaty: A. Baıtursynulynyń ómirbaıanymen, tilshi, ádebıetshi, kósemsóz sheberi, aqyn jáne aýdarmashylyǵyn tanytý; «Qara bult» mysalynyń mazmunyn meńgerte otyryp, ıdeıasyn ashý.
Damytýshylyq maqsaty: oqýshylarǵa óz oıyn ashyq aıtýǵa kórkemdep erkin sóıleýge, mánerlep, rólge bólip oqýǵa daǵdylandyrý, oılaý áreketterin qozǵalysqa túsirý.
Tárbıelik maqsaty: avtor kótergen ıdeıa arqyly jas urpaqty qaıyrymdylyqqa, janashyrlyqqa, meıirimdilikke tárbıeleý, jaman ádetten jırendirý.
Kórnekilikter: Ahmet portreti, aýdarma óleńinen úzindi, shyǵarmalar jınaǵy.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilim berý sabaǵy
Sabaqtyń túri: motıvasıalyq, tanymdyq sabaǵy
Sabaqtyń formasy: toptyq jumys
Sabaqtyń ádisi: synı turǵysynan oılaý, oqý men jazýdy damytý.
Pánaralyq baılanys: qazaq tili, orys, shetel ádebıeti, geografıa.
Sabaqtyń barysy.
Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylarmen sálemdesý, sabaqtyń maqsaty jáne epıgrafymen tanystyrý.
«Ǵıbrat alar artyńa is qaldyrǵan,
Shyn baqyt,
Osyny uq,
Máńgilik ólmeısiń!» dep Shákárim aqyn jyrlaǵandaı artyna, keıingi urpaqqa ǵıbrat alarlyqtaı is qaldyrǵan, qazaq tili emlesi men ádebıet qaǵıdalarynyń negizin salýshy ǵalym, qoǵam qaıratkeri, mysalshy, daryndy aqyn, qazaq ádebıetinde orny erekshe birtýar tulǵa Ahmet Baıtursynov ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalady.
Sabaqtyń josparymen tanystyrý.
Balalar sýretke nazar aýdaryńdarshy. Sýrette ne beınelengen? (qara bult) Qara bult bizdiń kóńil - kúıimizge qandaı áser beredi? (kóńilimiz jabyrqańqy bolady) Endeshe búgingi sabaǵymyzdaǵy barlyq tapsyrmany oryndap, qóńilimizge jaqsy aýa raıyn ornataıyq.
Synypty úsh topqa bólemiz: «Baıandaýshylar», «Zertteýshiler», «Aqyndar».
Qyzyǵýshylyqty oıatý. Psıhologıalyq daıyndyq(kóńil-kúı daıyndyǵy).
Úsh top bir - birine jyly lebiz bildiredi. (1mın)
Ár top óz basshylaryn saılaıdy. Top basshysy óz tobynyń jaýap bergen oqýshylarynyń «Baǵalaý paraǵyna» baǵa qoıyp otyrady.
Oı qozǵaý. Úı tapsyrmasyn suraý. Shákárimniń «Adamdyq boryshyń» óleńin jattap kelý.
Maǵynany taný. Ybyraı, Abaı, Shoqandar salǵan aǵartýshyly - demokrattyq baǵytty jalǵastyrýshy Ahmet Baıtursynovtyń ómirbaıanyn «Baıandaýshylar» toby daıyndap kelý tapsyrylǵan.
Interaktıvti taqta arqyly ómirbaıan derekterin tolyqtyrý.
1) 1872jyly dúnıege keldi; 2) 1891 jyly orys - qazaq mektebin bitirip, Orynbordaǵy 4 jyldyq mektepke oqýǵa túsedi. 1895 - 1909 jyly Aqtóbe, Qostanaı, Qarqaraly ýezerinde oqytýshy jáne qalalyq ýchılıshesinde meńgerýshi qyzmetin atqarady.
1909 jyly 1 shildede Semeı qalasynyń túrmesine jabylyp, qazaq bolystarynan tys jerine jer aýdaryldy. Aǵartýshylyq qyzmetinen qol úzbeı, 1934 jylǵa deıin aıdaýda júredi. 1937jyly 8 jeltoqsanynda atylady.
Shyǵarmashylyǵyna sholý beınesújet arqyly jasalady. Sonyń ishindegi «40mysal» kitabyna toqtalyp, mysal janryn taldaý.
«Zertteýshiler» tobyna mysal janry týraly málimet jınaqtap ákelý.
Mysal – aıtylatyn ónegeli oıdy tuspaldap jetkizetin, kóbine óleń túrinde keletin shaǵyn kólemdi kórkem shyǵarma. Mysaldyń taqyryby san alýan, keıipkerleri ań, qus,, balyq ósimdik dúnıesi, keıde adam da qatystyrylady.
Mysalda qýlyq – túlki beınesimen, zorlyq, zombylyq - arystan beınesi, qastandyq – qasqyr beınesi arqyly adam boıyndaǵy jaǵymsyz qylyqtar tuspaldap kórsetiledi. Negizgi sújetke qosa, naqyl túrinde keletin túıindemesi bolady.
- Mysal degenimiz ne? Mysal janrynyń damý tarıhyn zerttep kelgen «Zertteýshiler» tobyna sóz kezegin beremiz.
- Mysal – aıtylatyn ónegeli oıdy tuspaldap jetkizetin, kóbine óleń túrinde keletin, sújetti shaǵyn kórkem shyǵarma.
Gresıada - Ezop
Fransıa - Lafonten
Anglıa - Tomas Mýr
Germanıa - H. Gemmert
Orys ádebıetinde - V. Treranovskıı, Kantemır, A. Sýmarokov, I. V. Krylov.
Qazaq ádebıetinde mysal janryn damytqan - Abaı, Ybyraı, Á. Bókeıhanov, S. Kóbeev, S. Dónentaev, A. Toqmaǵambetov.
Ýaǵyzdap naqtylap aıtý tásili joǵalmaı, halyqtyń maqaldarymen, naqyl sózderimen ushtastyrady.
«Ádebıetshiler» toby:
- A. Baıtursynov mysaldarda qazaqtyń áleýmettik ómiriniń shyndyq jaqtaryn beıneledi jáne ǵıbrattary mol.
Alegorıa - (grekshe «pernelep aıtý») dep mysal óleńindegi qubylýdy aıtady. Munda jaı uǵym qalpynda turǵan dereksiz nárseler kádimgideı kózge kóriner derekti nársege aýystyrylady.
Mysalda qýlyq - túlki beınesi, zorlyq - arystan, qastyq - qasqyr beınesinde berilgen.
- (Bir mysaldy jatqa oqý) 5 - synypta A. Baıtursynovtyń qandaı shyǵarmalarymen tanystyńdar? (Aqqý, shortan hám shaıan, «Balyqshy men balyq», «Ógiz ben baqa».
«Aqqý, shortan hám shaıan»
Mysalyn eske túsirińdershi Aqyn neni aıtqysy keldi? Aqyn aýdara kele óziniń janynan qandaı joldardy qosty?
Jigitter munan ǵıbrat almaı bolmas,
Áýeli birlik kerek bolsa joldas.
Birińniń aıtqanyńa biriń kónbeı
İstegen yntymaqsyz isiń ońbas.
Jańa sabaq. Búgingi tanysatyn mysalymyz A. Baıtursynovtyń «Qara bult» óleńi.
1. Sózdik jumysyn júrgizemin
Aptap - óte ystyq, kók - aspan, qur - jáı, pármeninshe - bar kúshimen, qaıran qalý - tańqalý, qaıyr - paıda.
Jalpy geografıa páninen bult týraly ne bilesińder? Onyń tabıǵattaǵy mańyzy týraly aıtyp ketý.
2. Elektrondyq oqýlyqtan mátindi tyńdatý.
Mıǵa shabýyl.
Óleńde ne týraly aıtylǵany jóninde, qandaı keıipkerler qatysqanyn suraımyn.(Bult, sharýalar, qýrap turǵan egin)
2«Baıandaýshylar» tobyna tapsyrma. Ár shýmaǵyn oqyta otyryp mazmunyn ashtyramyn. Óz sózderimen mazmunyn baıandap beredi.
Ulylar úndestigi. Maqtanshaqtyq týraly aıtqyzyp, Abaıdyń qaı shyǵarmasynda aıtylatynyn oıǵa túsirý.
3«Zertteýshiler» toby. Rólge bólip sahnalandyrý. Eki oqýshy: biri - taý, ekinshisi - avtor.
4. «Ádebıetshiler» toby: Poetıkalyq taldaý jasaý.(Shýmaq, býnaq, uıqas túrlerin ajyratyp, kórkemdegish tásilderin mátinnen tabý. Bulttaı – teńeý, ápıtet, keıipteý)
Mátindi taǵy bir márte mánerlep oqytý. Suraqtarǵa jaýap:
1) Aqyn qara bult arqyly ómirdegi qandaı adamdardy beınelegen?
2) Taý sózimen adamdardyń qandaı qasıetin kórsetpek bolǵan?
Jańa sabaqty bekitý.
İÚ. «Venn dıagramsy»
BULT adam TAÝ
oıyndaǵy qasıetter
● Bult pen taýdyń astarynda qandaı adamdar jatyr?
● Bultqa uqsaǵysy keletin oqýshy bar ma eken?
● Taýǵa uqsaǵysy keletin oqýshy bar ma eken?
● Bult qandaı beıne?
● Taý qandaı beıne?
● Abaı atamyz aıtqandaı adam boıyndaǵy bes asyl is pen bes dushpandy qane, kim atap beredi?
Bul mysalda ǵıbrat alar qaı shýmaq? Oqytý.
Egerde sol qadarly jaýsań jerge,
Sý berseń shóldep turǵan eginderge.
Kók shyǵyp, jer otaıyp, egin ósip,
Qandaı zor tıer edi paıdań elge.
Venn dıagramsy arqyly Taý boıyndaǵy, bult boıyndaǵy qasıetterdi tapqyzyp, taýdyń, bulttyń minez - qulyqtaryn ashqyzý. Adam boıyndaǵy qasıettermen, ómirmen baılanystyra aıtqyzý.
Aqyn mysalyndaǵy baılyq úshin, mansap úshin, jaqsylyǵy óz basynan artylmaǵan, sýsap, qurǵap turǵan eginge tambaı, onsyz da sýy kóp teńizge baryp bar pármeninshe jańbyryn quıa salǵan qara bultty adam boıyndaǵy qandaı qasıetke teńer edińder?
«Dáptermen jumys» mátinnen sınonım, antonım sózderin terip jazý.
Sınonım - tambaý, jaýmaý; paıda, qaıyr;
Antonım - jaýmaı - quıa salý;
«Úİİ. «Oı qorytý» (pikiralysý)
- Qaıyrymdylyq degen ne?
Qazirgi zamanda qaıyrymdylyq kerek nemese kerek emes.
S. A. Nazarbaevanyń fotosýretin kórsetip, «Bóbek» qaıyrymdylyq qory týraly aıtyp ketý.
Úİİİ. «Toptastyrý» strategıasy (toptyq jumys)
Túıin:
Adam - ómirge qonaq.
Maqsat - búgingi aıtylǵan jaman qasıetterden aýlaq bolyp, qaıyrymdy, adal ómir súrý.
İH. Baǵalaý
H. Úıge tapsyrma: 1. «Qara bult» óleńin jattaý
2. Taqyryptyq sýret salyp kelý.
3. «Anama hat» óleńin taldap kelý.
Sabaqtyń taqyryby: Ahmet Baıtursynov «Qara bult».
Sabaqtyń bilimdilik maqsaty: A. Baıtursynulynyń ómirbaıanymen, tilshi, ádebıetshi, kósemsóz sheberi, aqyn jáne aýdarmashylyǵyn tanytý; «Qara bult» mysalynyń mazmunyn meńgerte otyryp, ıdeıasyn ashý.
Damytýshylyq maqsaty: oqýshylarǵa óz oıyn ashyq aıtýǵa kórkemdep erkin sóıleýge, mánerlep, rólge bólip oqýǵa daǵdylandyrý, oılaý áreketterin qozǵalysqa túsirý.
Tárbıelik maqsaty: avtor kótergen ıdeıa arqyly jas urpaqty qaıyrymdylyqqa, janashyrlyqqa, meıirimdilikke tárbıeleý, jaman ádetten jırendirý.
Kórnekilikter: Ahmet portreti, aýdarma óleńinen úzindi, shyǵarmalar jınaǵy.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilim berý sabaǵy
Sabaqtyń túri: motıvasıalyq, tanymdyq sabaǵy
Sabaqtyń formasy: toptyq jumys
Sabaqtyń ádisi: synı turǵysynan oılaý, oqý men jazýdy damytý.
Pánaralyq baılanys: qazaq tili, orys, shetel ádebıeti, geografıa.
Sabaqtyń barysy.
Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylarmen sálemdesý, sabaqtyń maqsaty jáne epıgrafymen tanystyrý.
«Ǵıbrat alar artyńa is qaldyrǵan,
Shyn baqyt,
Osyny uq,
Máńgilik ólmeısiń!» dep Shákárim aqyn jyrlaǵandaı artyna, keıingi urpaqqa ǵıbrat alarlyqtaı is qaldyrǵan, qazaq tili emlesi men ádebıet qaǵıdalarynyń negizin salýshy ǵalym, qoǵam qaıratkeri, mysalshy, daryndy aqyn, qazaq ádebıetinde orny erekshe birtýar tulǵa Ahmet Baıtursynov ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalady.
Sabaqtyń josparymen tanystyrý.
Balalar sýretke nazar aýdaryńdarshy. Sýrette ne beınelengen? (qara bult) Qara bult bizdiń kóńil - kúıimizge qandaı áser beredi? (kóńilimiz jabyrqańqy bolady) Endeshe búgingi sabaǵymyzdaǵy barlyq tapsyrmany oryndap, qóńilimizge jaqsy aýa raıyn ornataıyq.
Synypty úsh topqa bólemiz: «Baıandaýshylar», «Zertteýshiler», «Aqyndar».
Qyzyǵýshylyqty oıatý. Psıhologıalyq daıyndyq(kóńil-kúı daıyndyǵy).
Úsh top bir - birine jyly lebiz bildiredi. (1mın)
Ár top óz basshylaryn saılaıdy. Top basshysy óz tobynyń jaýap bergen oqýshylarynyń «Baǵalaý paraǵyna» baǵa qoıyp otyrady.
Oı qozǵaý. Úı tapsyrmasyn suraý. Shákárimniń «Adamdyq boryshyń» óleńin jattap kelý.
Maǵynany taný. Ybyraı, Abaı, Shoqandar salǵan aǵartýshyly - demokrattyq baǵytty jalǵastyrýshy Ahmet Baıtursynovtyń ómirbaıanyn «Baıandaýshylar» toby daıyndap kelý tapsyrylǵan.
Interaktıvti taqta arqyly ómirbaıan derekterin tolyqtyrý.
1) 1872jyly dúnıege keldi; 2) 1891 jyly orys - qazaq mektebin bitirip, Orynbordaǵy 4 jyldyq mektepke oqýǵa túsedi. 1895 - 1909 jyly Aqtóbe, Qostanaı, Qarqaraly ýezerinde oqytýshy jáne qalalyq ýchılıshesinde meńgerýshi qyzmetin atqarady.
1909 jyly 1 shildede Semeı qalasynyń túrmesine jabylyp, qazaq bolystarynan tys jerine jer aýdaryldy. Aǵartýshylyq qyzmetinen qol úzbeı, 1934 jylǵa deıin aıdaýda júredi. 1937jyly 8 jeltoqsanynda atylady.
Shyǵarmashylyǵyna sholý beınesújet arqyly jasalady. Sonyń ishindegi «40mysal» kitabyna toqtalyp, mysal janryn taldaý.
«Zertteýshiler» tobyna mysal janry týraly málimet jınaqtap ákelý.
Mysal – aıtylatyn ónegeli oıdy tuspaldap jetkizetin, kóbine óleń túrinde keletin shaǵyn kólemdi kórkem shyǵarma. Mysaldyń taqyryby san alýan, keıipkerleri ań, qus,, balyq ósimdik dúnıesi, keıde adam da qatystyrylady.
Mysalda qýlyq – túlki beınesimen, zorlyq, zombylyq - arystan beınesi, qastandyq – qasqyr beınesi arqyly adam boıyndaǵy jaǵymsyz qylyqtar tuspaldap kórsetiledi. Negizgi sújetke qosa, naqyl túrinde keletin túıindemesi bolady.
- Mysal degenimiz ne? Mysal janrynyń damý tarıhyn zerttep kelgen «Zertteýshiler» tobyna sóz kezegin beremiz.
- Mysal – aıtylatyn ónegeli oıdy tuspaldap jetkizetin, kóbine óleń túrinde keletin, sújetti shaǵyn kórkem shyǵarma.
Gresıada - Ezop
Fransıa - Lafonten
Anglıa - Tomas Mýr
Germanıa - H. Gemmert
Orys ádebıetinde - V. Treranovskıı, Kantemır, A. Sýmarokov, I. V. Krylov.
Qazaq ádebıetinde mysal janryn damytqan - Abaı, Ybyraı, Á. Bókeıhanov, S. Kóbeev, S. Dónentaev, A. Toqmaǵambetov.
Ýaǵyzdap naqtylap aıtý tásili joǵalmaı, halyqtyń maqaldarymen, naqyl sózderimen ushtastyrady.
«Ádebıetshiler» toby:
- A. Baıtursynov mysaldarda qazaqtyń áleýmettik ómiriniń shyndyq jaqtaryn beıneledi jáne ǵıbrattary mol.
Alegorıa - (grekshe «pernelep aıtý») dep mysal óleńindegi qubylýdy aıtady. Munda jaı uǵym qalpynda turǵan dereksiz nárseler kádimgideı kózge kóriner derekti nársege aýystyrylady.
Mysalda qýlyq - túlki beınesi, zorlyq - arystan, qastyq - qasqyr beınesinde berilgen.
- (Bir mysaldy jatqa oqý) 5 - synypta A. Baıtursynovtyń qandaı shyǵarmalarymen tanystyńdar? (Aqqý, shortan hám shaıan, «Balyqshy men balyq», «Ógiz ben baqa».
«Aqqý, shortan hám shaıan»
Mysalyn eske túsirińdershi Aqyn neni aıtqysy keldi? Aqyn aýdara kele óziniń janynan qandaı joldardy qosty?
Jigitter munan ǵıbrat almaı bolmas,
Áýeli birlik kerek bolsa joldas.
Birińniń aıtqanyńa biriń kónbeı
İstegen yntymaqsyz isiń ońbas.
Jańa sabaq. Búgingi tanysatyn mysalymyz A. Baıtursynovtyń «Qara bult» óleńi.
1. Sózdik jumysyn júrgizemin
Aptap - óte ystyq, kók - aspan, qur - jáı, pármeninshe - bar kúshimen, qaıran qalý - tańqalý, qaıyr - paıda.
Jalpy geografıa páninen bult týraly ne bilesińder? Onyń tabıǵattaǵy mańyzy týraly aıtyp ketý.
2. Elektrondyq oqýlyqtan mátindi tyńdatý.
Mıǵa shabýyl.
Óleńde ne týraly aıtylǵany jóninde, qandaı keıipkerler qatysqanyn suraımyn.(Bult, sharýalar, qýrap turǵan egin)
2«Baıandaýshylar» tobyna tapsyrma. Ár shýmaǵyn oqyta otyryp mazmunyn ashtyramyn. Óz sózderimen mazmunyn baıandap beredi.
Ulylar úndestigi. Maqtanshaqtyq týraly aıtqyzyp, Abaıdyń qaı shyǵarmasynda aıtylatynyn oıǵa túsirý.
3«Zertteýshiler» toby. Rólge bólip sahnalandyrý. Eki oqýshy: biri - taý, ekinshisi - avtor.
4. «Ádebıetshiler» toby: Poetıkalyq taldaý jasaý.(Shýmaq, býnaq, uıqas túrlerin ajyratyp, kórkemdegish tásilderin mátinnen tabý. Bulttaı – teńeý, ápıtet, keıipteý)
Mátindi taǵy bir márte mánerlep oqytý. Suraqtarǵa jaýap:
1) Aqyn qara bult arqyly ómirdegi qandaı adamdardy beınelegen?
2) Taý sózimen adamdardyń qandaı qasıetin kórsetpek bolǵan?
Jańa sabaqty bekitý.
İÚ. «Venn dıagramsy»
BULT adam TAÝ
oıyndaǵy qasıetter
● Bult pen taýdyń astarynda qandaı adamdar jatyr?
● Bultqa uqsaǵysy keletin oqýshy bar ma eken?
● Taýǵa uqsaǵysy keletin oqýshy bar ma eken?
● Bult qandaı beıne?
● Taý qandaı beıne?
● Abaı atamyz aıtqandaı adam boıyndaǵy bes asyl is pen bes dushpandy qane, kim atap beredi?
Bul mysalda ǵıbrat alar qaı shýmaq? Oqytý.
Egerde sol qadarly jaýsań jerge,
Sý berseń shóldep turǵan eginderge.
Kók shyǵyp, jer otaıyp, egin ósip,
Qandaı zor tıer edi paıdań elge.
Venn dıagramsy arqyly Taý boıyndaǵy, bult boıyndaǵy qasıetterdi tapqyzyp, taýdyń, bulttyń minez - qulyqtaryn ashqyzý. Adam boıyndaǵy qasıettermen, ómirmen baılanystyra aıtqyzý.
Aqyn mysalyndaǵy baılyq úshin, mansap úshin, jaqsylyǵy óz basynan artylmaǵan, sýsap, qurǵap turǵan eginge tambaı, onsyz da sýy kóp teńizge baryp bar pármeninshe jańbyryn quıa salǵan qara bultty adam boıyndaǵy qandaı qasıetke teńer edińder?
«Dáptermen jumys» mátinnen sınonım, antonım sózderin terip jazý.
Sınonım - tambaý, jaýmaý; paıda, qaıyr;
Antonım - jaýmaı - quıa salý;
«Úİİ. «Oı qorytý» (pikiralysý)
- Qaıyrymdylyq degen ne?
Qazirgi zamanda qaıyrymdylyq kerek nemese kerek emes.
S. A. Nazarbaevanyń fotosýretin kórsetip, «Bóbek» qaıyrymdylyq qory týraly aıtyp ketý.
Úİİİ. «Toptastyrý» strategıasy (toptyq jumys)
Túıin:
Adam - ómirge qonaq.
Maqsat - búgingi aıtylǵan jaman qasıetterden aýlaq bolyp, qaıyrymdy, adal ómir súrý.
İH. Baǵalaý
H. Úıge tapsyrma: 1. «Qara bult» óleńin jattaý
2. Taqyryptyq sýret salyp kelý.
3. «Anama hat» óleńin taldap kelý.
You Might Also Like
-
Tárbıe saǵatynyń taqyryby: Imandylyq – ınabattylyq aınasy
