InfoHub Logo

A. Baıtursynulynyń óleńderi óziniń syrtqy qarapaıymdylyǵy, ishki mazmuny, jeńildigi jáne birkelkiligi jaǵynan qazaq ádebıetinde birinshi oryn alady… A. Baıtursynulynyń arqasynda sanasyz túrde bolmasa da shyn máninde orystana jáne tatarlana bastaǵan qazaq zıalylarynyń bir toby dereý esin jıyp, … óz aǵattyqtaryn túsine bastady…

Mirjaqyp Dýlatuly

Halyq júreginde erekshe qymbat tulǵalardyń biri - Mirjaqyp Dýlatov aıtyp ketkendeı Ahmet Baıtursynulynyń qazaq ádebıetinen alar orny qashanda erek, tek ádebıet salasyn da ǵana emes, halyq júreginde de halyq janashyry degen atpen  ózindik erekshe ornyn qalyptastyryp ketken, 100 jylda bir týar azamattarymyzdyń biri bolǵan. Ahmet Baıtursynuly shyǵarmashylyq jumysyn óleń jazýdan bastaǵan. Onda ol eńbekshi halyqtyń aýyr halin, arman-tilegin, muń-muqtajyn kórsetip, jurtshylyqty oqýǵa, bilim-ǵylymǵa, rýhanı bıiktikke, adamgershilikke, mádenıetti kóterýge, eńbek etýge shaqyrǵan bolsa, al «Qazaqtyń ókpesi» dep atalatyn  maqalasynda halyqtyń kózin ashyp, ulttyq sanasyn oıatýǵa asa mán bergen.

"Qazaqtyń ókpesi" maqalasynyń aıshyqty máni nede?! Iaǵnı, sonaý zamannan qazaǵymyzdyń qazynasy, sonymen qatar áli kúnge deıin ulasyp jatqan jer daýynyń jáne sol daýdyń shyǵýy, sol kezde qozǵalǵan ózekti másele, halyq oıy men ókpe-nazyn óz oıymen ushtastyra otyryp jazylǵan bul maqala talaı janǵa oı salyp, qarańǵylyq jolynan alyp shyǵar jaryq sáýle bolǵandyǵy anyq. Basty maqsat, sol kezdegi barlyq sheshimi tabylmaǵan, shıelenisken, ádebıet, qoǵam, jer máseleleriniń túıitkilderin taýyp, zerttep, zerdeleı otyra, halyq sanasyna jol bastardaı sheshim tabý bolǵan edi.

Bul máselelerdiń sol jyldarda beleń alǵan tusy edi. Ákimshil saılaý júıesi ornyǵyp, jerge, dinge, patsha úkimetiniń saıasatynyń saldarynan halyq ishinde turmys jaǵdaıy tómendep, saýatsyzdyqty joıý úshin atqarylatyn is-sharalardyń tunshyqtyrylǵany málim. Sol kezben tuspa-tus kelgen zulmat asharshylyq, teńizdeı kóterilgen halyq eńsesin tamshyǵa aınaldyrǵanyn da atap aıtpasqa bolmas. Halyq ishinde bolǵan, sol kezdegi qıynshylyqtan shyǵýdyń joly, óz oıymen, boıyndaǵy nadandyq, jalqaýlyq atty adam balasyn ez qylatyn qasıettermen kúresip, alǵa degen naqty maqsat qoıyp, halyq qazynamyzǵa aınalǵan jerimizdi durys paıdalanyp, el ishindegi beleńsizdiktiń aldyn alý bolǵan edi. Halyqtyń turmys jaǵdaıynyń máz emes ekendigin, al bul máseleniń saýatsyzdyqty joıý jolynda úlken kedergi bolatyndyǵy jaıynda óz súbeli de, sarapty pikirin bildirgen Ahmet Baıtursynulynyń bul oıy sol sátte eleýsiz qalǵan edi. Degenmen, bul maqalasy halyq nazaryn ózine aýdartpaı qoımady, aqyryndap bolsyn halyqtyń kózi ashylýyna, saýattylyqqa bet burýyna basty sebep boldy. Alaıda qozǵalǵan taǵy bir másele, halyqtyń jańa zamanǵa saı ornyǵa almaǵandyǵynda boldy, bul jaǵdaılarda kiná halyqtyń ózinde dep sanady. Sebebi, halyqqa zamanǵa saı betburys, jańa serpin, qarańǵylyqta ýlanǵan sanany artqa tastaý qajet boldy. Al, bunyń sheshimi: ǵylym, bilim, óner, izdenis edi.

Maqalada astyn syzyp aıtarlyq «... Dúnıede teńge teńdik, kemge kemdik, azdy kópke teńgeretin ǵylym men ónerdi, elsizdi eldign teńgeretin, joqty barǵa teńgeretin ǵylym men ónerdi kerek qylatyn qazaq az. Teńdikke qoly qalaı jetsin?!»- dep kúıine jazǵan Ahmet Baıtursynuly halqyn qashanda oqý-bilimge, mádenıet pen ónerge shaqyryp, sol kezdegi derlik máselelerdiń barlyǵynyń tek halyq múddesi turǵysynda sheshilýi jolynda eńbek etip, qazaqqa qazaqty súıýdi úıretken, ult janashyry bola bilgen uly tulǵamyz!!! Al buǵan basty dálel retinde sózimdi Sáken Seıfýllınniń myna sózderimen aıaqtasam deımin: «…Ózge oqyǵan myrzalar shen izdep júrgende, qorlyqqa shydap, quldyqqa kónip, uıqy basqan qalyń qazaqtyń ult namysyn jyrtyp, ulttyq aryn joqtaǵan patsha zamanynda jalǵyz-aq Ahmet edi. Qazaqtyń ol ýaqyttaǵy keıbir oqyǵandary ýez, gýbernıa sottaryna kúsh salyp, tilmásh bolyp, keıbiri aryn satyp ulyqtyq izdep júrgende, Ahmet qazaq ultyna janyn aıamaı qyzmet qyldy… halyqtyń aryn izdep, óziniń oıǵa alǵan isi úshin bir basyn báıgege tikti»...!

Toqtarhan Eldana Erbolqyzy,

Ál Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti

Jýrnalısıka fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti

---