InfoHub Logo

«Pikir talasy — shyndyq anasy»

Qazaq halqynyń ómir arnasynda, tarıhtyń paraq betterine túsetin oqıǵalardy, tegeýrindi máselelerdi kóterip, halyqtyń mádenı – adamgershilik tálim alyp, bilim jolyna qyzyǵýshylyǵyn arttyrǵan «Qazaq» gazeti men «Aıqap» jýrnalynyń baılanysy birde úzilip, endi birde qaıta toǵysýyn sózýar etetin bolamyz.

Eń asyl is – shıelinistiń kúrmeýin sheship, halyqtyń kózin ashý ekenin bilgen kórnekti qoǵam jáne memleket qaıratkerleri T.Rysqulov pen S.Asfendıarovtardyń tarıhı taqyryptardy qozǵaǵan eńbeginen baıqaı alamyz. Alaıda, ústem tap patsha ókimetiniń saıasatynan bul istiń sońyna da ertesinen núkte qoıyldy.

Aqıqat –eki shyndyqtyń bir maqsatqa jetýdegi talpynystary men ustanymdary arajigindegi árqılylyqtan týady. Maqsaty bir qazaq halqynyń ultjandy arystarynyń arman – maqsaty men tilek – nesibesi qazaq halqyn óz aldyna jeke derbes avtonomıa qylyp, ulttyq dárejesin saqtap qalý edi. Bir eskeretin jaıt, qazaq ultynyń kóziniń aǵy men qarasy bolǵan «Aıqap» pen «Qazaqtyń» arasyndaǵy túrli qaýeset, pikirtalasty ýaqyt aǵymynan jáne sol kezeńdegi otarshyldyq saıasattyń keri áserinen týǵan túsinispeýshilik dep qabyldaǵanymyz abzal.

Naqty dereknamalarǵa súıene otyryp, daýdyń negizgi sebepterin keltirýdi jón kórip otyrmyn. Bul jóninde eń alǵash ret pikirin bildirgen, belgili kórnekti ǵalym B.Kenjetaev zertteýshiniń 1950 jyly jaryq kórgen «Qazaq baspasóziniń tarıhynan» degen eńbeginen oqyp – bile alamyz.

Negizgi talas týǵyzǵan máseleler: jerge ornalastyrý, sıez shaqyrý jáne bilim salasynda álipbı túzý jóninde bolǵanyn ashyp aıtady. «Aıqap» jýrnalynyń mańy tatarlardyń áserimen otyryqshy bolýdy úgittese, «Qazaq» gazetiniń jaǵy qala bolýdy quptamady. Ǵalymnyń pikirinshe, bul eki túrli usynys, shyndyǵyna kelgende, eki taptyń pikiri, múddesi edi. Sáıkesinshe, birinshi pikir jarly kedeılerdiń múddesi de, ekinshisi iri baılardyń maqsat – múddesi edi dep túsinikteme beredi.

Bul eńbektiń mańyzdylyǵy men zertteýshiniń qyrýar eńbegi – «Aıqap» jýrnaly basylymyn aqtap qalyp, qazaq baspasóziniń tarıhynan oqta – tekte ketpeı, ǵylymı aınalymda qalýy. Iá, zertteýshiniń eń alǵashqy ulttyq qazaq tilinde jarıa kórgen jýrnaly men ulttyń jany, taǵdyry bolǵan gazetin nebir aıyptan aman alyp qalý joldaryn izdegenin ańǵarýymyz qajet. Sol maqsatyn júzege asyrý úshin de, eki ulttyq basylym arasyndaǵy talas – tartys jaıynda jazyp qaldyrýǵa bel býǵan. Bul, ǵalymnyń orasan zor eńbegi  - ǵylymnyń aıtýly jemisine ákeldi.

 Zaman talaby basymdylyǵymen bolyp otyrǵan áreket saldarynan ««Aıqap» jýrnalyna qarama – qarsy «Qazaq» gazeti shyǵyp jatyr» degen syńdy syńarjaq, burys pikirler qalyptasa bastady. Ǵalym B. Kenjetaev eki basylym arasyna másele tastap, «qurbandyq shalyp», tiline tıek, qalamyna qarym bitirmegende, kúni búginde XX ǵasyr basynda qazaq halqynyń qoǵamdyq ómirinde zor ról atqarǵan, túıtkil máselelerin kótergen eki ulttyq «Aıqap» jýrnaly men «Qazaq» gazeti jaıly eń bolmaǵanda, ataýyn da bilmesimizge kim kepil?

Áıtse de, buǵan qarap eki redaksıalyq basylym arasynda aıtys, oryndy pikirtalas bolmady degen oı týmaýy qajet. Oǵan dálel, basylym arasynda «naq pikirtalas» rólin atqaryp kelgen «Basqosý» maqalasyna óz oıyn bildirgen Alash basshylary, kórnekti qoǵam qaıratkerleri Mirjaqyp Dýlatov pen  A. Baıtursynovtardyǵ jazyp qaldyrǵany dálel:

M.Dýlatov:  «Aıqap» áli de bolsa «Qazaq» týraly jazatynym bar dese, qaǵazda til joq, ne jazsa da, shydaıdy. Tym asqynyp bara jatqan soń «Aıqapqa» bergen jaýabymyzdyń aldy-arty osy. Qudaıǵa shúkir, bir-birimizdi qajaýdan basqa da ermegimiz bar ǵoı. Úmitsiz emespiz, «Aıqap» joldasymyz orynsyz aýzynan kóbigin shasha bermes, endi toqtalar dep».

A.Baıtursynovtyń: «Basqosýdyń ashylatyn ruqsaty bolsa, biz daıyn» dedi. Onan artyq taǵy ne kerek? Joq, ol jetpegen, sıez týrasynda áńgimelerin jańa bastaǵandary bar kórinedi. Endi «Basqosý» dep aýyzǵa alý beker, alatyn kisi ruqsatyn alsyn da, al minekeı, endi kelińizder deýge jóni bar. Qashannan beri bir sıeziń sózinen basqa nárse kórmeı otyrmyz. Bul sıez áńgimesimen áýre bolyp júrgende ózge sóz sóılenbeı qalyp bara jatyr», - jazyp qaldyrǵany bar.

Qoryta aıtqanda, «Aıqap» ulttyq jýrnaly men «Qazaq» ulttyq gazeti basylym basqarmalarynyń múddesi bir, kókjıek tanymdary men ózindik oı – pikirleri qarama – qatynasynda maqsatqa jetý joldary eki túrli bolǵan.

Sultan Baǵdat Sultanqyzy

Jýrnalısıka fakúlteti

  1 - kýrs stýdenti

---