Bala saýsaǵyn oınata otyryp, tilin damytaıyq
Bala saýsaǵyn oınata otyryp, tilin damytaıyq
Saýsaq oıyny — bul urpaqtan urpaqqa jalǵasyn taýyp kele jatqan, ári úlken máni bar mádenı shyǵarmashylyq.
Saýsaq oıyny — saýsaqtardyń kómegimen qandaı da bolmasyn ertegini nemese óleń - taqpaq shýmaǵyn sahnalaý bolyp tabylady.
Saýsaq oıyny arqyly balanyń sóıleýge degen talpynysy, qabileti damyp, yntasy artady jáne shyǵarmashylyq áreketine jol ashylady. Saýsaq oıynyn oınaı otyryp, balalar qorshaǵan ortadaǵy zattar men qubylystardy, jan - janýarlardy, qustardy jáne aǵashtardy beıneleı alady. Saýsaqtarynyń qozǵalys - qımylyna qarap, bala qýanady shattanady, sózdi aıtýǵa tyrysady jáne óleńdegi úırengen sóz shýmaqtaryn qaıtalap aıta otyryp, esinde saqtaıtyn bolady. Sonymen qatar balalar eki qolyn qımyldata otyryp, oń, sol, joǵary, tómen t. b. túsinikterdi baǵdarlaı alýdy úırenedi.
Al til kemistigi kezdesetin balalardyń jalpy qımyldary, sonyń ishinde saýsaq bulshyq etiniń qımyldary jetkilikti deńgeıde damymaıdy.
Sóıleý tili músheleri áreketiniń qozǵalýlarynyń damýy qol saýsaqtarynyń názik, qımyldarynyń damýymen tyǵyz baılanysta bolǵandyqtan, bala qolynyń eptiligin tolyq jetildirý, týzetý — tárbıe jumysyn júıeli júrgizýdi qalaıdy.
Saýsaq oıynyn balabaqshada jáne úı jaǵdaıynda áserli, kóńildi túrde uıymdastyrýǵa bolady. Aldymen balalarǵa saýsaq oıyny túsindiriledi, ár qımyly kórsetiledi.
Mysaly, «Saýsaqtar sálemdesedi» oıynyn alaıyq. Munda bas barmaq ushy ár saýsaqtyń ushymen kezekpen túıisedi. «Adamdar keledi». Oń qoldyń suq saýsaǵy men ortańǵy saýsaqtaryn júgirgen tárizdi etip qımyldatady, Sonymen birge halyq arasynda keńinen tarap júrgen «qýyrmash» oıyny da saýsaqtardyń názik qımylyn jetildirýge baǵyttalǵan.
Balalar osyndaı saýsaq oıynyn oınaı otyryp, óleń shýmaǵyn qyzyǵa aıtady.
Mysaly, «Monshaq».
Qyzyl - sary kók monshaq,
Men jasaımyn kóp monshaq.
Munda qatar eki qoldyń bas barmaǵymen saýsaqtarynyń ushyn túıistire otyryp, monshaq tárizdi beıneleıdi, ári olardy tizbektep qatarǵa tize bastaıdy. Qımylmen monshaq pishinin jasaıdy. Eki qolmen qatar jasaı otyryp, saýsaqtardy tizbekteıdi.
Sonymen katar qol saýsaqtary qımylyn jetildirý úshin usaq taıaqshalardan, jemisterdiń dánderinen, túımelerden ártúrli beınelerdi tizbektep jasaý balalar úshin óte qyzyqty áreket, ári qol bulshyq etin damytýǵa úlken kómegin tıgizedi.
Sonymen saýsaq oıyndaryn júrgizý arqyly balalardyń saýsaqtarynyń názik qımyldary men bulshyq etteriniń jetilýimen birge, olardyń sóıleý tili men oılaý qabiletteri damıtyn bolady jáne keıin jazý sheberligin oıdaǵydaı meńgerýine daıyndaıdy.
Tómendegi kórsetilip otyrylǵan saýsaq oıyndaryn balalar aqyndarynyń óleń - taqpaqtarymen baılanystyryp, usynýǵa bolady.
Dobym
Dobym, dobym domalaq,
Toqtamaısyń domalap.
Ústel ústin búldirdiń,
Tárelkeni syndyrdyń,
Tentek bolyp kettiń dep,
Turmyn seni tepkim kep.
Eshki
Kúnde tártip buzypty,
Balalardy súzipti.
Jemisterdi úzipti,
Múıizine tizipti.
Mine, osyndaı alypty.
Atam kórip qalypty.
Mazany ala berdiń dep -,
Múıizin qaǵyp alypty.
Mysyq
Pesh ústinde mysyq otyr,
Azdap kózin qysyp otyr.
Tyshqan etin jegisi kep,
Tisi onyń qyshyp otyr.
Qoıan
Uzyn qulaq sur qoıan,
Estip qalyp sybdyrdy.
Oıly - qyrly jerlermen,
Ytqyp - ytqyp júgirdi.
Qarap edi artyna,
Qıyǵyn salyp kóziniń.
Kele jatqan tompańdap,
Kójegi eken óziniń.
Átesh
Ádemi átesh,
Tań atpaı turypty.
Oıqastap júripti.
Jan - jaqqa qarapty.
Aıdaryn tarapty.
Qazym
Qazym, qazym qańqylda,
Kólde júzip salqynda.
Jem shashaıyn jeısiń be?
Kámpıt bershi deısiń be?
Joq, joq, joq
Kámpıt tátti bolmaıdy as,
Arpamenen bıdaı shash.
Aq taýyq
Aq taýyq - aý, aq taýyq,
Aq taýyq neden qaqsaýyq
Ertemenen qyt - qyttaıdy,
Aýlamyzdan shyqpaıdy.
Shep - shep desem kelmeıdi,
Bergen jemdi jemeıdi.
Aýrýy qandaı qaýipti,
Dep aıaımyn taýyqty.
Dep júrsem taýyǵym,
Aq jumyrtqa taýypty.
Qulyp
Ormanda bir úı tur,
Esiginde qulyp tur.
Aıtyńdarshy balalar,
Qulypty kim ashady?
Torǵaı
Torǵaı, torǵaı, torǵaısyń,
Jaqyn kelip qonǵaısyń.
Jem shashaıyn toıyp al,
Sonda torǵaı tońbaısyń.
Qaıyq
Qányq sýda júzedi,
Saqınasyn tizedi.
«Altyn saqa» oıyny
Bul oıyn sabaqty balalardyń bilimin qorytyndylaý úshin ótkizýge bolady.
Asyq, taqta, suraqtar jazylǵan kartochkalar, sýretter, oıynshyqtar,
jeńimpazdarǵa arnalǵan syılyq kórneki quraldar etip paıdalanylady. Oıynnyń sharty boıynsha 5 - 6 asyqtyń arasynan altyn saqany tańdap alyp, saqany suraqtar jatqan taqtaǵa tastaý kerek. Suraqty oqyp, jaýap berý qajet.
Oıynda qoldanylatyn suraqtar:
• úı janýarlaryn ata,
• balabaqshada qandaı oıynshyqtar bar?
• óz otbasy týraly áńgime
• balabaqshada kim jumys isteıdi?
• jumbaqty jasyrý
• qandaı qustardy bilesiń?
• jaqsy kóretin taqpaǵyńdy aıtyp ber
• óz sýretimdi salamyn /dene múshelerdi atap ber/
• sanamaqty qoldanyp oıyn oınatý.
Durys jaýap bergen balaǵa asyq beriledi.
Oıynnyń aıaǵynda kim kóp asyq aldy, sol jeńdi. /ne bolmasa qaı komańda kóp asyq aldy - sol jeńdi/.
Bala saýsaǵyn oınata otyryp, tilin damytaıyq. júkteý
Saýsaq oıyny — bul urpaqtan urpaqqa jalǵasyn taýyp kele jatqan, ári úlken máni bar mádenı shyǵarmashylyq.
Saýsaq oıyny — saýsaqtardyń kómegimen qandaı da bolmasyn ertegini nemese óleń - taqpaq shýmaǵyn sahnalaý bolyp tabylady.
Saýsaq oıyny arqyly balanyń sóıleýge degen talpynysy, qabileti damyp, yntasy artady jáne shyǵarmashylyq áreketine jol ashylady. Saýsaq oıynyn oınaı otyryp, balalar qorshaǵan ortadaǵy zattar men qubylystardy, jan - janýarlardy, qustardy jáne aǵashtardy beıneleı alady. Saýsaqtarynyń qozǵalys - qımylyna qarap, bala qýanady shattanady, sózdi aıtýǵa tyrysady jáne óleńdegi úırengen sóz shýmaqtaryn qaıtalap aıta otyryp, esinde saqtaıtyn bolady. Sonymen qatar balalar eki qolyn qımyldata otyryp, oń, sol, joǵary, tómen t. b. túsinikterdi baǵdarlaı alýdy úırenedi.
Al til kemistigi kezdesetin balalardyń jalpy qımyldary, sonyń ishinde saýsaq bulshyq etiniń qımyldary jetkilikti deńgeıde damymaıdy.
Sóıleý tili músheleri áreketiniń qozǵalýlarynyń damýy qol saýsaqtarynyń názik, qımyldarynyń damýymen tyǵyz baılanysta bolǵandyqtan, bala qolynyń eptiligin tolyq jetildirý, týzetý — tárbıe jumysyn júıeli júrgizýdi qalaıdy.
Saýsaq oıynyn balabaqshada jáne úı jaǵdaıynda áserli, kóńildi túrde uıymdastyrýǵa bolady. Aldymen balalarǵa saýsaq oıyny túsindiriledi, ár qımyly kórsetiledi.
Mysaly, «Saýsaqtar sálemdesedi» oıynyn alaıyq. Munda bas barmaq ushy ár saýsaqtyń ushymen kezekpen túıisedi. «Adamdar keledi». Oń qoldyń suq saýsaǵy men ortańǵy saýsaqtaryn júgirgen tárizdi etip qımyldatady, Sonymen birge halyq arasynda keńinen tarap júrgen «qýyrmash» oıyny da saýsaqtardyń názik qımylyn jetildirýge baǵyttalǵan.
Balalar osyndaı saýsaq oıynyn oınaı otyryp, óleń shýmaǵyn qyzyǵa aıtady.
Mysaly, «Monshaq».
Qyzyl - sary kók monshaq,
Men jasaımyn kóp monshaq.
Munda qatar eki qoldyń bas barmaǵymen saýsaqtarynyń ushyn túıistire otyryp, monshaq tárizdi beıneleıdi, ári olardy tizbektep qatarǵa tize bastaıdy. Qımylmen monshaq pishinin jasaıdy. Eki qolmen qatar jasaı otyryp, saýsaqtardy tizbekteıdi.
Sonymen katar qol saýsaqtary qımylyn jetildirý úshin usaq taıaqshalardan, jemisterdiń dánderinen, túımelerden ártúrli beınelerdi tizbektep jasaý balalar úshin óte qyzyqty áreket, ári qol bulshyq etin damytýǵa úlken kómegin tıgizedi.
Sonymen saýsaq oıyndaryn júrgizý arqyly balalardyń saýsaqtarynyń názik qımyldary men bulshyq etteriniń jetilýimen birge, olardyń sóıleý tili men oılaý qabiletteri damıtyn bolady jáne keıin jazý sheberligin oıdaǵydaı meńgerýine daıyndaıdy.
Tómendegi kórsetilip otyrylǵan saýsaq oıyndaryn balalar aqyndarynyń óleń - taqpaqtarymen baılanystyryp, usynýǵa bolady.
Dobym
Dobym, dobym domalaq,
Toqtamaısyń domalap.
Ústel ústin búldirdiń,
Tárelkeni syndyrdyń,
Tentek bolyp kettiń dep,
Turmyn seni tepkim kep.
Eshki
Kúnde tártip buzypty,
Balalardy súzipti.
Jemisterdi úzipti,
Múıizine tizipti.
Mine, osyndaı alypty.
Atam kórip qalypty.
Mazany ala berdiń dep -,
Múıizin qaǵyp alypty.
Mysyq
Pesh ústinde mysyq otyr,
Azdap kózin qysyp otyr.
Tyshqan etin jegisi kep,
Tisi onyń qyshyp otyr.
Qoıan
Uzyn qulaq sur qoıan,
Estip qalyp sybdyrdy.
Oıly - qyrly jerlermen,
Ytqyp - ytqyp júgirdi.
Qarap edi artyna,
Qıyǵyn salyp kóziniń.
Kele jatqan tompańdap,
Kójegi eken óziniń.
Átesh
Ádemi átesh,
Tań atpaı turypty.
Oıqastap júripti.
Jan - jaqqa qarapty.
Aıdaryn tarapty.
Qazym
Qazym, qazym qańqylda,
Kólde júzip salqynda.
Jem shashaıyn jeısiń be?
Kámpıt bershi deısiń be?
Joq, joq, joq
Kámpıt tátti bolmaıdy as,
Arpamenen bıdaı shash.
Aq taýyq
Aq taýyq - aý, aq taýyq,
Aq taýyq neden qaqsaýyq
Ertemenen qyt - qyttaıdy,
Aýlamyzdan shyqpaıdy.
Shep - shep desem kelmeıdi,
Bergen jemdi jemeıdi.
Aýrýy qandaı qaýipti,
Dep aıaımyn taýyqty.
Dep júrsem taýyǵym,
Aq jumyrtqa taýypty.
Qulyp
Ormanda bir úı tur,
Esiginde qulyp tur.
Aıtyńdarshy balalar,
Qulypty kim ashady?
Torǵaı
Torǵaı, torǵaı, torǵaısyń,
Jaqyn kelip qonǵaısyń.
Jem shashaıyn toıyp al,
Sonda torǵaı tońbaısyń.
Qaıyq
Qányq sýda júzedi,
Saqınasyn tizedi.
«Altyn saqa» oıyny
Bul oıyn sabaqty balalardyń bilimin qorytyndylaý úshin ótkizýge bolady.
Asyq, taqta, suraqtar jazylǵan kartochkalar, sýretter, oıynshyqtar,
jeńimpazdarǵa arnalǵan syılyq kórneki quraldar etip paıdalanylady. Oıynnyń sharty boıynsha 5 - 6 asyqtyń arasynan altyn saqany tańdap alyp, saqany suraqtar jatqan taqtaǵa tastaý kerek. Suraqty oqyp, jaýap berý qajet.
Oıynda qoldanylatyn suraqtar:
• úı janýarlaryn ata,
• balabaqshada qandaı oıynshyqtar bar?
• óz otbasy týraly áńgime
• balabaqshada kim jumys isteıdi?
• jumbaqty jasyrý
• qandaı qustardy bilesiń?
• jaqsy kóretin taqpaǵyńdy aıtyp ber
• óz sýretimdi salamyn /dene múshelerdi atap ber/
• sanamaqty qoldanyp oıyn oınatý.
Durys jaýap bergen balaǵa asyq beriledi.
Oıynnyń aıaǵynda kim kóp asyq aldy, sol jeńdi. /ne bolmasa qaı komańda kóp asyq aldy - sol jeńdi/.
Bala saýsaǵyn oınata otyryp, tilin damytaıyq. júkteý
You Might Also Like
