Bala tárbıesi – barshamyzǵa ortaq oıtolǵaý
Bala tárbıesi – barshamyzǵa ortaq oıtolǵaý
Halymyzdyń san ǵasyrdan bergi danalyǵyna qulaq assaq «Adamnyń bir qyzyǵy bala degen» eken. Kez - kelgen adam ómir boıy jete almaıtyn baqyty óziniń urpaǵymen keletinine mán bermeýi múmkin. Bireý baqytyn baılyqtan izdese, bireýler mansap qýyp, qyzmet istep ómir boıy bedeldi, joǵarǵy qyzmette isteıdi. Munyń bári ýaqytsha nárse. Adamnyń negizgi baqyty – óziniń urpaǵy. «Adam urpaǵymen myń jasaıdy». Shyr etip dúnıege kelgennen bastap ata - ana aldynda názik te qıyn úlken mindet turady, ol – urpaq tárbıesi.
Balanyń jaqsy isin madaqtap, teris qylyǵyn durystap otyrsa, ol da úlkenderdi syılap olarǵa kómektesýge árdaıym daıyn turady. Kez - kelgen iske urysyp aıqaımen jaýap berý, ol bala men ata - ana arasyndaǵy syılastyqty joǵaltady.
Ata - ana bala tárbıesindegi basty tulǵa, sondyqtan da ata - ana balalarynyń jan dúnıesine úńilip, óz balasynyń minezin jetik bilgeni jón. Balalardyń aıtqan usynysyn, pikirin jaqsy kózqaraspen qaraǵan jón.
Bala kishkentaı kezinde ata - anasyna kómekteskisi kelip turady, kórgen zattaryn ne úshin kerek ekenin bilgisi kelip turady, sol ýaqytta tolyǵymen jaýap berip túsindirip otyrý kerek. Tipte, seniń qolyńnan keledi dep tapsyrma berip ony aıaǵyna deıin jetkizý kerektigin tapsyrý kerek. Sonda ǵana jańa ósip kele jatyrǵan bala óziniń otbasyǵa, qoǵamǵa kerek ekenin túsinedi. Ár istegen isine uqypty bolady.
Balanyń jaqsysy – áke shesheniń ary, ata - ananyń abyroıy, al egerde jaman bolsa onda ata - ananyń sory. Sondyqtan da balanyń boıyna jaqsy qasıetterdi sińirý, boıyndaǵy darynyna baılanysty ári qaraı bilim alý, tipti qasyndaǵy dostary kim ekenin mán berý, ata - ananyń basty mindetteriniń biri. Endeshe bala tárbıesinde usaq-túıek deıtin eshteńe joq, ol eń úlken, ári kúrdeli másele.
Bala úshin ata - anasynan, baýyrlarynan artyq adam bolmaıdy. Adamgershilik, baýyrmaldyq, ınabattylyq, kishipeıildilik qasıetterdi bala kishkentaı kezinde ony óz otbasynan úırense, jáne de úlkenderdiń istegen isin kórip ósken bala, ózi de óse kele ol úlken ortada, sol tárbıeligin kórsetedi, «jaqsy, tárbıeli» degen atqa laıyq marapat alady. «Ákege qarap ul óser, sheshege qarap qyz óser» degen halyq danalyǵy osyǵan mysal.
Balaǵa suraq berip, aqyl - oıyna, qıalyna bir sát erkindik berseńiz, onyń tyń, úlken adamnyń oıyna kelmeıtin jaýaptar aıtýy ábden múmkin. Balalarǵa túrli ertegi aıtyp berý arqyly, sol ertegidegi jaǵymdy jáne jaǵymsyz keıipkerlerdi ajyratý arqyly jaqsy qasıetterin oıǵa túıedi
Balalardy tárbıeleýdiń taǵy da bir jaǵy - bul eńbek. Eńbek aqyl - oıdy damytady, ár nárseni salystyrýǵa úırenedi, óz isin josparlaýǵa daǵdylanady.
Balabaqshada oıyn kezinde da san túrli qımyldardy oryndaıdy, qýyrshaqty kıindiredi, tamaqtandyrady, jýyndyrady, án aıtyp beredi, uıqyǵa jatqyzady, osyndaı isterdi balalardyń jaqsy kórýshiligi aınalaǵa degen qamqorlyǵyn, eńbeksúıgishtigin kórsetedi. Toptaǵy eń jaýapty mindetterdiń biri balalardyń eńbekke yqylasynyń jáne qabiletiniń bolýyna – eńbek súıgishtikke baýlýynyń arqasynda tárbıeli bolyp ósýiniń taǵy da bir dáleli. Ejelgi qaǵıda - «bala tárbıesi besikten»- bastalady degendeı balany ata - ana men balabaqsha tárbıeleýi, odan qaldy ortasy qoǵam tárbıeleýi tıis.
Odan óse kele bala mektep tabaldyryǵyn attaıdy, sodan bastap muǵalim, birge júrgen ortasy tárbıege aralasady. Mine osydan keıin balanyń júrgen ortasy bala tárbıesine, onyń odan ári jaqsy ósip jetilýine kóp septigin tıgizedi. Kóp balalar jaqsy ustazyna qarap eliktep, osy apaıǵa nemese aǵaıǵa uqsasam eken dep boıyn, oıyn túzeıdi.
Taǵy da aıta ketetin bolsaq, ulttyq oıyndardyń da bala tárbıesinde alatyn orny óte erekshe. Ulttyq oıyndardyń kópshiligi uqyptylyqqa, myqtylyqqa, dene bitiminiń jaqsy jetilýine septigin tıgizedi. Mysaly: «Ompy»- asyqty bir syzyq boıyna tizý arqyly dál kózdep ata bilýge, shapshańdyqqa, mergendikke tárbıeleıdi. «Kótermek»- balanyń kúshin synap, óz boıyndaǵy kúshti qalyptastyra bilýge, jeńe bilýge tárbıeleıdi. Osy jáne taǵy da basqa ulttyq oıyndar balalardyń buzaqylyq minez kórsetýine ýaqyty bolmaı, kerisinshe olardyń tárbıeli, tártipti bolyp ósýine jáne paıdaly istermen aınalysýyna septigin tıgizedi.
Urpaǵymyzdy ulttyq tárbıege baýlyp boıyna adamgershilikti, mádenıetti, ınabatty, óz ana tiline degen qurmetti sińire tárbıeleý aldymen ata - ananyń, sonan soń ósken ortasynyń mindeti. Bala bizdiń bolashaq. Balalarymyzdy qalaı tárbıelesek bolashaǵymyz solaı bolmaq. Keleshegimizdiń qojasy balalarymyzdy bilimdi de mádenıetti, tárbıeli de ádepti, kishipeıil de qarapaıym etip tárbıeleý óz qolymyzda.
Aqtóbe oblysy, Shalqar aýdany,
«№12 bóbekjaı - baqshasy»
Tárbıeshi: Jolekenova L. Q.
Bala tárbıesi – barshamyzǵa ortaq oıtolǵaý. júkteý
Halymyzdyń san ǵasyrdan bergi danalyǵyna qulaq assaq «Adamnyń bir qyzyǵy bala degen» eken. Kez - kelgen adam ómir boıy jete almaıtyn baqyty óziniń urpaǵymen keletinine mán bermeýi múmkin. Bireý baqytyn baılyqtan izdese, bireýler mansap qýyp, qyzmet istep ómir boıy bedeldi, joǵarǵy qyzmette isteıdi. Munyń bári ýaqytsha nárse. Adamnyń negizgi baqyty – óziniń urpaǵy. «Adam urpaǵymen myń jasaıdy». Shyr etip dúnıege kelgennen bastap ata - ana aldynda názik te qıyn úlken mindet turady, ol – urpaq tárbıesi.
Balanyń jaqsy isin madaqtap, teris qylyǵyn durystap otyrsa, ol da úlkenderdi syılap olarǵa kómektesýge árdaıym daıyn turady. Kez - kelgen iske urysyp aıqaımen jaýap berý, ol bala men ata - ana arasyndaǵy syılastyqty joǵaltady.
Ata - ana bala tárbıesindegi basty tulǵa, sondyqtan da ata - ana balalarynyń jan dúnıesine úńilip, óz balasynyń minezin jetik bilgeni jón. Balalardyń aıtqan usynysyn, pikirin jaqsy kózqaraspen qaraǵan jón.
Bala kishkentaı kezinde ata - anasyna kómekteskisi kelip turady, kórgen zattaryn ne úshin kerek ekenin bilgisi kelip turady, sol ýaqytta tolyǵymen jaýap berip túsindirip otyrý kerek. Tipte, seniń qolyńnan keledi dep tapsyrma berip ony aıaǵyna deıin jetkizý kerektigin tapsyrý kerek. Sonda ǵana jańa ósip kele jatyrǵan bala óziniń otbasyǵa, qoǵamǵa kerek ekenin túsinedi. Ár istegen isine uqypty bolady.
Balanyń jaqsysy – áke shesheniń ary, ata - ananyń abyroıy, al egerde jaman bolsa onda ata - ananyń sory. Sondyqtan da balanyń boıyna jaqsy qasıetterdi sińirý, boıyndaǵy darynyna baılanysty ári qaraı bilim alý, tipti qasyndaǵy dostary kim ekenin mán berý, ata - ananyń basty mindetteriniń biri. Endeshe bala tárbıesinde usaq-túıek deıtin eshteńe joq, ol eń úlken, ári kúrdeli másele.
Bala úshin ata - anasynan, baýyrlarynan artyq adam bolmaıdy. Adamgershilik, baýyrmaldyq, ınabattylyq, kishipeıildilik qasıetterdi bala kishkentaı kezinde ony óz otbasynan úırense, jáne de úlkenderdiń istegen isin kórip ósken bala, ózi de óse kele ol úlken ortada, sol tárbıeligin kórsetedi, «jaqsy, tárbıeli» degen atqa laıyq marapat alady. «Ákege qarap ul óser, sheshege qarap qyz óser» degen halyq danalyǵy osyǵan mysal.
Balaǵa suraq berip, aqyl - oıyna, qıalyna bir sát erkindik berseńiz, onyń tyń, úlken adamnyń oıyna kelmeıtin jaýaptar aıtýy ábden múmkin. Balalarǵa túrli ertegi aıtyp berý arqyly, sol ertegidegi jaǵymdy jáne jaǵymsyz keıipkerlerdi ajyratý arqyly jaqsy qasıetterin oıǵa túıedi
Balalardy tárbıeleýdiń taǵy da bir jaǵy - bul eńbek. Eńbek aqyl - oıdy damytady, ár nárseni salystyrýǵa úırenedi, óz isin josparlaýǵa daǵdylanady.
Balabaqshada oıyn kezinde da san túrli qımyldardy oryndaıdy, qýyrshaqty kıindiredi, tamaqtandyrady, jýyndyrady, án aıtyp beredi, uıqyǵa jatqyzady, osyndaı isterdi balalardyń jaqsy kórýshiligi aınalaǵa degen qamqorlyǵyn, eńbeksúıgishtigin kórsetedi. Toptaǵy eń jaýapty mindetterdiń biri balalardyń eńbekke yqylasynyń jáne qabiletiniń bolýyna – eńbek súıgishtikke baýlýynyń arqasynda tárbıeli bolyp ósýiniń taǵy da bir dáleli. Ejelgi qaǵıda - «bala tárbıesi besikten»- bastalady degendeı balany ata - ana men balabaqsha tárbıeleýi, odan qaldy ortasy qoǵam tárbıeleýi tıis.
Odan óse kele bala mektep tabaldyryǵyn attaıdy, sodan bastap muǵalim, birge júrgen ortasy tárbıege aralasady. Mine osydan keıin balanyń júrgen ortasy bala tárbıesine, onyń odan ári jaqsy ósip jetilýine kóp septigin tıgizedi. Kóp balalar jaqsy ustazyna qarap eliktep, osy apaıǵa nemese aǵaıǵa uqsasam eken dep boıyn, oıyn túzeıdi.
Taǵy da aıta ketetin bolsaq, ulttyq oıyndardyń da bala tárbıesinde alatyn orny óte erekshe. Ulttyq oıyndardyń kópshiligi uqyptylyqqa, myqtylyqqa, dene bitiminiń jaqsy jetilýine septigin tıgizedi. Mysaly: «Ompy»- asyqty bir syzyq boıyna tizý arqyly dál kózdep ata bilýge, shapshańdyqqa, mergendikke tárbıeleıdi. «Kótermek»- balanyń kúshin synap, óz boıyndaǵy kúshti qalyptastyra bilýge, jeńe bilýge tárbıeleıdi. Osy jáne taǵy da basqa ulttyq oıyndar balalardyń buzaqylyq minez kórsetýine ýaqyty bolmaı, kerisinshe olardyń tárbıeli, tártipti bolyp ósýine jáne paıdaly istermen aınalysýyna septigin tıgizedi.
Urpaǵymyzdy ulttyq tárbıege baýlyp boıyna adamgershilikti, mádenıetti, ınabatty, óz ana tiline degen qurmetti sińire tárbıeleý aldymen ata - ananyń, sonan soń ósken ortasynyń mindeti. Bala bizdiń bolashaq. Balalarymyzdy qalaı tárbıelesek bolashaǵymyz solaı bolmaq. Keleshegimizdiń qojasy balalarymyzdy bilimdi de mádenıetti, tárbıeli de ádepti, kishipeıil de qarapaıym etip tárbıeleý óz qolymyzda.
Aqtóbe oblysy, Shalqar aýdany,
«№12 bóbekjaı - baqshasy»
Tárbıeshi: Jolekenova L. Q.
Bala tárbıesi – barshamyzǵa ortaq oıtolǵaý. júkteý
You Might Also Like
