Bala tárbıesindegi ákeniń róli
Taqyryby: Bala tárbıesindegi ákeniń róli
Maqsaty: Otbasyndaǵy áke men er azamattyń róliń mánin uǵyndyrý, árbir tulǵany tárbıeleý týraly oı - pikirlermen bólisý.
Túri: dóńgelek ústel
Ádisi: oı qozǵaý, pikirtalas
Sabaqtyń barysy:
I. Kirispe bólim
II. «Áke – shańyraqtyń negizgi tiregi»
III. (áke týraly sóz, ákeniń róli qandaı?)
IV. Kórinis kórsetý.
V. Ashyq pikir tyńdaý.
VI. Sergitý sáti.
VII. Sıtýasıalyq jaǵdaıattardy sheshý.
VIII. Qyzyqty suraqtar.
IX. Qorytyndy.
I. Kirispe bólim
Psıholog: «Ana – saıa bolar baǵyń bolsa,
Áke - asqar taýyń» deıdi qazaqta.
Bir kún bar, jylatar kún, jubatar kún.
Bir kún bar, muńaıtar kún, qýantar kún.
Meıli ol shańyraq sátti bolsyn, sátsiz bolsyn,
«Áke» degen sezimdi umytar kim, - deı otyryp,
sizderge arnalǵan: «Bala tárbıesindegi ákeniń róli» atty dóńgelek ústelimizdi ashyq dep jarıalaýǵa ruqsat etińizder.
«Jaqsydan jaman týady, bir aıaq asqa alǵysyz.
Jamannan jaqsy týady, adam aıtsa nanǵysyz» deıdi halqymyz, búgingi dóńgelek ústelimizde áke týraly oı qozǵalady. Ár shańyraqta ákeniń orny erekshe. Áke – otbasynyń asyraýshysy, otbasy músheleriniń tiregi, qamqorshysy. Ákeniń minez – qulqy, ózgelermen qarym – qatynasy, óneri men bilimi – balanyń kóz aldyndaǵy úlgi, ónege alatyn, oǵan qarap ósetin nysanasy. Otbasynyń peıil – bereke, yntymaǵy úshin otaǵasynyń ádil, ustamdy bolýy orasan mańyzǵa ıe. Onyń tárbıelik róli de zor. «Áke – asqar taý», «Áke – balaǵa synshy» deıdi halqymyz.
Er bala ákesimen syrlas, joldas, dos. Ol árqashan bir áreket jasaý úshin áýeli ákesimen syrlasady. Er balanyń ósip, jetilip, óz aldyna jeke tulǵa bolyp qalyptasýyna, qoǵamdaǵy óz ornyn durys tabýyna ákeniń atqarar eńbegi erekshe. Qazaq halqynda «Bir bala bar – atadan óte týady, bir bala bar – keri kete týady» degen tujyrymǵa, balanyń qandaı bolmaǵyna negiz qalaıtyn da ákeniń ózi.
II. Kórinis kórsetý.
1. Kórinis.
Ertede bir úlken qart qatty syrqattanyp jatsa, jalǵyz uly kelip:
- Áke, men seni aıshylyq jerde aty shyqqan táýipke aparyp emdetemin, - depti. Sóıtip ákesin arqasyna salyp, jolǵa shyǵypty. Olar uzaq júripti, qas qaraıǵan kezde aldan qaraýytqan sulbany kórsetip, ákesi:
- «Balam anaý ne? – dep surapty.
- «Ol – túıe» - dep jaýap beripti. Sálden keıin ákesi álgi jaýabyn qaıtalapty. Áke osy saýalyn úshinshi ret qaıtalap suraǵanda balasy:
- «Ol – túıe, túıe» Ózim sharshap kele jatqanda, nege suraı beresiń? - dep renjipti.
Sonda ákesi:
- «Balam, kishkene kezińde men aýyr tirlikten sharshap kelip otyrsam da, seniń «Anaý ne, mynaý ne?» dep kúnine júz ret suraıtyn suraǵyńa beti qaıtpasyn, jigeri jasymasyn dep únemi jaýap beretinmin. Bul aýrýdan emdeleıin degen oıym joq edi, tek betińdi qaıtarmaıyn dep kóngenmin, endi senen sóz estigenshe, úıime baryp, ajalǵa moıyn usynǵanym artyq, meni jerge túsir» depti.
(Kórinisten qandaı oı túıgenderi suralady?)
1. Áke balasyna nege renjidi?
2. Balanyń ornynda siz bolsańyz ákeńe qalaı jaýap berer edińiz?
Psıholog: Otbasynyń uıytqysy, berekesi, meıir – shapaǵat kózi – áke. Ákeniń bul róli bala – shaǵanyń ákege, anaǵa degen súıispenshiligimen, qamqorlyǵymen, ana janyn qas - qabaǵynan, janarynan tanyǵyshtyqpen nyǵaıa bıikteı beredi. Árıne, er azamat óziniń ákelik boryshyn umytpaǵanda, ásirese áıelimen qabaǵy jarasyp, tatý, súıispenshilikte turǵanda, oǵan degen kózqarasynda halqymyzdyń izgi dástúrin, ónegeli ómirsheń saltyn, dinı jol – josyǵymyzdy eskergende ǵana onyń qadir - qasıeti, búkil otbasyn, aýyldy aǵaıyn - týysty toptastyrýshylyq mártebesi arta túspek. Kelesi kórinisti tamashalaıyq.
2. Kórinis.
Ákesi jumystan kele sala «Jumys degeniń quryp ketsin! Jatyp alyp demalǵanǵa jetetin ne bar eken, shybyn jannyń rahatyn izdeý kerek, jumysty tek aqymaqtar ǵana istesin» dep ózinen - ózi yzalanady. Osyny estigen 5 - synypta oqıtyn balasy da «Sabaq kúnnen - kúnge qıyndap barady, basty aýyrtyp keregi ne, báribir túsinbeımin» degen sózdi jıi aıtyp, oqýǵa salqyn qaraı bastaıdy.
1. Ákeden qandaı tárbıe kútýge bolady?
Bul otbasyndaǵy balanyń tárbıesi qandaı bolmaq?
Otbasy - adam balasynyń altyn dińgegi. Óıtkeni adam eń alǵash shyr etip dúnıege kelgen sátinen bastap, osynda er jetip, otbasynyń tárbıesin alady. Sondyqtan da otbasy - adamzattyń asa qajetti, ári qasıetti altyn mektebi. Otbasynyń adamzat urpaǵyna degen yqpaly men áser kúshin ómirdegi basqa esh nárseniń kúshimen salystyrýǵa bolmaıtyndaı. Óıtkeni ata - ananyń balaǵa degen tárbıesiniń ornyn esh nárse toltyra alar emes. «El bolam deseń, besigińdi túze»,- degen naqyl sóz otbasy tárbıesiniń mańyzyn aıqyndatyp tur emes pe?
Kelesi kórinisti tamashalaıyq.
3. Kórinis.
Bir úıde tórt adam. Ata, bala, kelin, nemere. Kári kisi tárelkeni syndyryp alady dep, kelini atasyna tamaqty temir tabaqpen beredi. Bir kúni shaldyń nemeresi aǵash jonypty. Áke – sheshesi:
- Balam, ne istep otyrsyń? – dep suraıdy.
- Erteń sender qartaıyp, atam sıaqty bolǵanda tamaq ishetin aǵash astaý jasap otyrmyn,- depti balasy.
«Ákesin syılamaǵandy, balasy syılamaıdy,- degen bar emes pe? Ata - anaǵa qatygezdik jasaǵan adam dúnıedegi eń kúnási kóp, adamdyq ardan bezgen jan bolyp sanalady. Qazaq halqynda ondaı pendeler qatań jazaǵa, qatty qarǵysqa ushyraǵan. Otyrǵan ákeler, er azamattar óz mindetin qalaı oryndap júr eken? Birneshe saýalnama qoıyp, jaýap qaıtarady, tárbıe týraly oılaryn ortaǵa salady.
III. Ashyq pikir tyńdaý.
IV. Sergitý sáti.
Qımyl qozǵalys arqyly jaýap berý.
- «ıá» deseńizder - qoldaryńyzdy shapalaqtańyz;
- «joq» deseńizder – aıaqtaryńyzdy tarsyldatyńyzdar;
1) Gazet betindegi maqalalardan, teledıdardaǵy baǵdarlamadan tárbıege baılanysty suraqtardy tyńdap, qarap júresiz be?
2) Balaǵa tárbıe berý kezinde úıde ata - ana birdeı yqpal jasaı ma?
3) Bala tárbıeleý jaýapkershiligi kimde dep oılaısyz?
- eger «áke» deseńizder, qoldy aldymyzǵa sozamyz.
- eger «sheshe» deseńizder, jymıyńyz.
- eger «ekeýi» deseńizder, qoldaryńyzdy shapalaqtańyz.
V. Sıtýasıalyq jaǵdaıattardy sheshý.
Psıholog: «Ómirge urpaq keltirip, ony asyraý arqyly áke óz mindetiniń úshten birin ǵana úsh mindetti oryndaýǵa qabiletti bola tura kimde - kim ony oryndamasa aıypty» degen eken pedagog Jan Jak Rýsso. Endeshe búgingi bizdiń dóńgelek ústelimizde otyrǵan ákeler, er azamattar óz mindetin qalaı oryndap júr eken? Sizderge saýal.
1. «Balanyń balalyǵyn tyıdym degenshe, er jetkendegi danalyǵyn tyıdym deńiz» depti bir kemeńger. Buǵan pikirińiz qandaı?
2. 2. Aýyldaǵy balalardyń eń eresegi sizdiń ulyńyz. Úlkenderdiń birneshe ret eskertkenin qaramastan olar úı mańynda dop oınaýdy doǵarmady. Balańyzdyń qatty tepken doby aqyry kórshińizdiń terezesin syndyrdy. Sizdiń áreketińiz?
3. 3. «Áıelińe balań joq jerde aqyl aıt, balańa adam joq jerde aqyl aıt» deıdi. Siz aqyldy qalaı aıtasyz?
Maqsaty: Otbasyndaǵy áke men er azamattyń róliń mánin uǵyndyrý, árbir tulǵany tárbıeleý týraly oı - pikirlermen bólisý.
Túri: dóńgelek ústel
Ádisi: oı qozǵaý, pikirtalas
Sabaqtyń barysy:
I. Kirispe bólim
II. «Áke – shańyraqtyń negizgi tiregi»
III. (áke týraly sóz, ákeniń róli qandaı?)
IV. Kórinis kórsetý.
V. Ashyq pikir tyńdaý.
VI. Sergitý sáti.
VII. Sıtýasıalyq jaǵdaıattardy sheshý.
VIII. Qyzyqty suraqtar.
IX. Qorytyndy.
I. Kirispe bólim
Psıholog: «Ana – saıa bolar baǵyń bolsa,
Áke - asqar taýyń» deıdi qazaqta.
Bir kún bar, jylatar kún, jubatar kún.
Bir kún bar, muńaıtar kún, qýantar kún.
Meıli ol shańyraq sátti bolsyn, sátsiz bolsyn,
«Áke» degen sezimdi umytar kim, - deı otyryp,
sizderge arnalǵan: «Bala tárbıesindegi ákeniń róli» atty dóńgelek ústelimizdi ashyq dep jarıalaýǵa ruqsat etińizder.
«Jaqsydan jaman týady, bir aıaq asqa alǵysyz.
Jamannan jaqsy týady, adam aıtsa nanǵysyz» deıdi halqymyz, búgingi dóńgelek ústelimizde áke týraly oı qozǵalady. Ár shańyraqta ákeniń orny erekshe. Áke – otbasynyń asyraýshysy, otbasy músheleriniń tiregi, qamqorshysy. Ákeniń minez – qulqy, ózgelermen qarym – qatynasy, óneri men bilimi – balanyń kóz aldyndaǵy úlgi, ónege alatyn, oǵan qarap ósetin nysanasy. Otbasynyń peıil – bereke, yntymaǵy úshin otaǵasynyń ádil, ustamdy bolýy orasan mańyzǵa ıe. Onyń tárbıelik róli de zor. «Áke – asqar taý», «Áke – balaǵa synshy» deıdi halqymyz.
Er bala ákesimen syrlas, joldas, dos. Ol árqashan bir áreket jasaý úshin áýeli ákesimen syrlasady. Er balanyń ósip, jetilip, óz aldyna jeke tulǵa bolyp qalyptasýyna, qoǵamdaǵy óz ornyn durys tabýyna ákeniń atqarar eńbegi erekshe. Qazaq halqynda «Bir bala bar – atadan óte týady, bir bala bar – keri kete týady» degen tujyrymǵa, balanyń qandaı bolmaǵyna negiz qalaıtyn da ákeniń ózi.
II. Kórinis kórsetý.
1. Kórinis.
Ertede bir úlken qart qatty syrqattanyp jatsa, jalǵyz uly kelip:
- Áke, men seni aıshylyq jerde aty shyqqan táýipke aparyp emdetemin, - depti. Sóıtip ákesin arqasyna salyp, jolǵa shyǵypty. Olar uzaq júripti, qas qaraıǵan kezde aldan qaraýytqan sulbany kórsetip, ákesi:
- «Balam anaý ne? – dep surapty.
- «Ol – túıe» - dep jaýap beripti. Sálden keıin ákesi álgi jaýabyn qaıtalapty. Áke osy saýalyn úshinshi ret qaıtalap suraǵanda balasy:
- «Ol – túıe, túıe» Ózim sharshap kele jatqanda, nege suraı beresiń? - dep renjipti.
Sonda ákesi:
- «Balam, kishkene kezińde men aýyr tirlikten sharshap kelip otyrsam da, seniń «Anaý ne, mynaý ne?» dep kúnine júz ret suraıtyn suraǵyńa beti qaıtpasyn, jigeri jasymasyn dep únemi jaýap beretinmin. Bul aýrýdan emdeleıin degen oıym joq edi, tek betińdi qaıtarmaıyn dep kóngenmin, endi senen sóz estigenshe, úıime baryp, ajalǵa moıyn usynǵanym artyq, meni jerge túsir» depti.
(Kórinisten qandaı oı túıgenderi suralady?)
1. Áke balasyna nege renjidi?
2. Balanyń ornynda siz bolsańyz ákeńe qalaı jaýap berer edińiz?
Psıholog: Otbasynyń uıytqysy, berekesi, meıir – shapaǵat kózi – áke. Ákeniń bul róli bala – shaǵanyń ákege, anaǵa degen súıispenshiligimen, qamqorlyǵymen, ana janyn qas - qabaǵynan, janarynan tanyǵyshtyqpen nyǵaıa bıikteı beredi. Árıne, er azamat óziniń ákelik boryshyn umytpaǵanda, ásirese áıelimen qabaǵy jarasyp, tatý, súıispenshilikte turǵanda, oǵan degen kózqarasynda halqymyzdyń izgi dástúrin, ónegeli ómirsheń saltyn, dinı jol – josyǵymyzdy eskergende ǵana onyń qadir - qasıeti, búkil otbasyn, aýyldy aǵaıyn - týysty toptastyrýshylyq mártebesi arta túspek. Kelesi kórinisti tamashalaıyq.
2. Kórinis.
Ákesi jumystan kele sala «Jumys degeniń quryp ketsin! Jatyp alyp demalǵanǵa jetetin ne bar eken, shybyn jannyń rahatyn izdeý kerek, jumysty tek aqymaqtar ǵana istesin» dep ózinen - ózi yzalanady. Osyny estigen 5 - synypta oqıtyn balasy da «Sabaq kúnnen - kúnge qıyndap barady, basty aýyrtyp keregi ne, báribir túsinbeımin» degen sózdi jıi aıtyp, oqýǵa salqyn qaraı bastaıdy.
1. Ákeden qandaı tárbıe kútýge bolady?
Bul otbasyndaǵy balanyń tárbıesi qandaı bolmaq?
Otbasy - adam balasynyń altyn dińgegi. Óıtkeni adam eń alǵash shyr etip dúnıege kelgen sátinen bastap, osynda er jetip, otbasynyń tárbıesin alady. Sondyqtan da otbasy - adamzattyń asa qajetti, ári qasıetti altyn mektebi. Otbasynyń adamzat urpaǵyna degen yqpaly men áser kúshin ómirdegi basqa esh nárseniń kúshimen salystyrýǵa bolmaıtyndaı. Óıtkeni ata - ananyń balaǵa degen tárbıesiniń ornyn esh nárse toltyra alar emes. «El bolam deseń, besigińdi túze»,- degen naqyl sóz otbasy tárbıesiniń mańyzyn aıqyndatyp tur emes pe?
Kelesi kórinisti tamashalaıyq.
3. Kórinis.
Bir úıde tórt adam. Ata, bala, kelin, nemere. Kári kisi tárelkeni syndyryp alady dep, kelini atasyna tamaqty temir tabaqpen beredi. Bir kúni shaldyń nemeresi aǵash jonypty. Áke – sheshesi:
- Balam, ne istep otyrsyń? – dep suraıdy.
- Erteń sender qartaıyp, atam sıaqty bolǵanda tamaq ishetin aǵash astaý jasap otyrmyn,- depti balasy.
«Ákesin syılamaǵandy, balasy syılamaıdy,- degen bar emes pe? Ata - anaǵa qatygezdik jasaǵan adam dúnıedegi eń kúnási kóp, adamdyq ardan bezgen jan bolyp sanalady. Qazaq halqynda ondaı pendeler qatań jazaǵa, qatty qarǵysqa ushyraǵan. Otyrǵan ákeler, er azamattar óz mindetin qalaı oryndap júr eken? Birneshe saýalnama qoıyp, jaýap qaıtarady, tárbıe týraly oılaryn ortaǵa salady.
III. Ashyq pikir tyńdaý.
IV. Sergitý sáti.
Qımyl qozǵalys arqyly jaýap berý.
- «ıá» deseńizder - qoldaryńyzdy shapalaqtańyz;
- «joq» deseńizder – aıaqtaryńyzdy tarsyldatyńyzdar;
1) Gazet betindegi maqalalardan, teledıdardaǵy baǵdarlamadan tárbıege baılanysty suraqtardy tyńdap, qarap júresiz be?
2) Balaǵa tárbıe berý kezinde úıde ata - ana birdeı yqpal jasaı ma?
3) Bala tárbıeleý jaýapkershiligi kimde dep oılaısyz?
- eger «áke» deseńizder, qoldy aldymyzǵa sozamyz.
- eger «sheshe» deseńizder, jymıyńyz.
- eger «ekeýi» deseńizder, qoldaryńyzdy shapalaqtańyz.
V. Sıtýasıalyq jaǵdaıattardy sheshý.
Psıholog: «Ómirge urpaq keltirip, ony asyraý arqyly áke óz mindetiniń úshten birin ǵana úsh mindetti oryndaýǵa qabiletti bola tura kimde - kim ony oryndamasa aıypty» degen eken pedagog Jan Jak Rýsso. Endeshe búgingi bizdiń dóńgelek ústelimizde otyrǵan ákeler, er azamattar óz mindetin qalaı oryndap júr eken? Sizderge saýal.
1. «Balanyń balalyǵyn tyıdym degenshe, er jetkendegi danalyǵyn tyıdym deńiz» depti bir kemeńger. Buǵan pikirińiz qandaı?
2. 2. Aýyldaǵy balalardyń eń eresegi sizdiń ulyńyz. Úlkenderdiń birneshe ret eskertkenin qaramastan olar úı mańynda dop oınaýdy doǵarmady. Balańyzdyń qatty tepken doby aqyry kórshińizdiń terezesin syndyrdy. Sizdiń áreketińiz?
3. 3. «Áıelińe balań joq jerde aqyl aıt, balańa adam joq jerde aqyl aıt» deıdi. Siz aqyldy qalaı aıtasyz?
You Might Also Like
-
Jınalystyń taqyryby: Otbasylyq tárbıeniń erekshelikteri
-
Sabaqtyń taqyryby: Ibaly ul, ınabatty qyz – ómir kórki
