Bala tilin damytýda tildiń gramatıkalyq qurylymynyń mańyzy
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany,
Áıteke bı kenti, MKQK №2 «Aıgólek»
balabaqshasynyń tárbıeshisi
Amıraeva Aıgúl Jalǵaýqyzy
Taqyryby: «Bala tilin damytýda tildiń gramatıkalyq qurylymynyń mańyzy»
Jospary:
İ Kirispe
«Balabaqshada bala tilin damytýdyń mańyzy»
İİ
1.»Bala tilin damytýda tildiń gramatıkalyq qurylymyn qalyptastyrý»
2. İs - tájirıbemnen
İİİ. Qorytyndy
Til – tabıǵattyń úlken syıy.
Til arqyly adamzat tildesýdiń úlken múmkindikterine qol jetkizedi, qarym - qatynasyn biriktiredi, jáne kózqarastaryn qalyptastyrady. Dúnıeniń qyr - syryn tanyp bilýge jol ashady.
Sondyqtan, tildiń damýyna, ásirese mektep jasyna deıingi bala tiliniń durys qalyptasýyna erte bastan erekshe mán bergen jón.
Balabaqshada tárbıelenip júrgen balanyń tili de, oı - órisi de úıde jalǵyz júrip ósken baladan anaǵurlym jaqsy damıdy. Onda balanyń tilin jattyqtyryp, oı - órisin damytýǵa kóp kóńil bólinedi. Ásirese, balanyń jas ereksheligine qaraı aıtylatyn qyzyqty tartymdy óleńder, taqpaqtar, jańyltpashtar bala uǵymyn keńeıtýmen birge, dybystardy durys aıtyp úıretýge baýlıdy, sózdik qoryn baıytady.
Sondyqtan da, balaǵa aınaladaǵy ómir tirshiligin tanytyp, baǵdarlaı, qabyldaı bilýge úıretý arqyly, ana balanyń sózdik qoryn molaıtýǵa bolady. Osy máselelerdi eskere otyryp, balanyń sózdik qoryn baıytý, is - áreketterdi bildiretin sóz tirkesterin aıtýǵa jattyqtyrý jáne tildiń gramatıkalyq qurylysyn meńgertý, sózderdi baılanystyryp aıtýǵa, sóıleýge úıretýdi basty nazarda ustaý kerek.
Til – adamdardyń bir - birine pikir alysyp, qarym - qatynas jasaıtyn quraly bolǵandyqtan tildiń qoǵamdyq, tárbıelik qyzmeti erekshe.
Tildiń gramatıkalyq sóıleý mádenıetin ıgerýde balanyń sábı shaǵynan bastalyp, birtindep jetiletin kezeń. Sondyqtan balany balabaqshada oqytý men tárbıeleý baǵdarlamasynda belgilengen oqý is - árekettiń kóp ýaqyty balalardyń tilderiniń damýyna, kórkem sóz ónerine baýlýǵa, mánerlep sóıleýge, til mádenıetine jumsalady.
Balabaqshada ótkiziletin oqý is - áreketteriniń barlyǵy osy salaǵa sabaqtasyp jatady. Balabaqshadaǵy oqytý - tárbıeleý jumysynda balalardyń tilin damytý, sózdik qoryn molaıtý, aýyzsha sóıleýge úırete otyryp, úırengen sózderin kúndelikti ómirde erkin qoldaný.
Mektep jasyna deıingi balalarmen sózdik jumysyn júrgizý – til damytýdyń negizgi mindeti bolyp tabylady. Balabaqshada 5 bilim berý salasy boıynsha jumys jasaımyz. Sonyń ishinde, «Qatynas» bilim berý salasynda balalardyń elestetý, este saqtaý, oılaýlaryn, qyzyǵýshylyǵyn damytý, óz oıyn erkin jetkizýin qorshaǵan orta men aınalasyndaǵy adamdarmen erkin qarym - qatynasqa túsý, sóıleý qabiletterin qalyptastyrý.
Balalardyń tilin damytýdaǵy maqsattar:
• Balalardyń oılaý, durys sóıleý qabiletterin damytý, sózdik qoryn molaıtý, sóılem qurap óz oılaryn jetkize bilýge, qazaq tiline tán erekshe dybystardy durys aıtýǵa úıretý.
• Sózdiń jalpy uǵym beretin jaǵyn meńgertýge kóńil bólip, óz oıyn erkin jetkizýin, sóıleý qabiletterin qalyptastyrý.
• Ertegilerdi áńgimeleýge, óleń, taqpaq, maqal mátelder, jańyltpashtardy aıta bilýge úıretý
Osy maqsatty iske asyrý nátıjesindegi mindetteri:
• Bala tilin dybystaý mádenıetine tárbıeleý
• Sózdegi gramatıkalyq daǵdylardy qalyptastyrý
• Sózdik qoryn molaıtý
• Baılanystyryp sóıleýin qalyptastyrý
• Balalardyń aqyl - oıyn damytyp, til baılyǵyn arttyrý
Tildi damytýdyń mańyzy:
• Tildiń dybystalý mádenıeti
• Sózdik jumysy
• Tildiń gramatıkalyq qurylymyn qalyptastyrý
• Baılanystyryp sóıleý
• Shyǵarmashylyq sóıleý áreketi
Tildiń gramatıkalyq qurylymyn qalyptastyrý.
1. Sózderdi septik, kópshe, jekeshe túrlerin durys úılestire bilýge úıretýdi jalǵastyrý
2. Sózderdiń keıbir kúrdeli túrleriniń jasalýyn úıretý. Mys: ilik septigindegi zat esimniń kópshe túri (oıynshyqtardyń, adamdardyń, botalardyń), etistiktiń túrleri (jatý, júrý, júgirý)
3. jan - janýarlardy, olardyń tólderin zat esimniń jekeshe, kópshe túrinde aıtý biliktiligin damytý
4. Salalas qurmalas jáne sabaqtas qurmalas sóılemderdi qoldanýǵa múmkindik týǵyzý jáne jaı sóılemniń qurylymyn jetildirý.
5. San esimder
Men jumys jasaıtyn «Aqbota» ortańǵy tobynda balany eń aldymen óz ana tilinde erkin sóıleý, balanyń sózdik qoryn baıytý jáne suraq - jaýap arqyly áńgimeleý, ádis - tásilderdi qoldanýdy basshylyqqa ala otyramyn. Balabaqshada oqý is - áreketterimdi «Táı - táı» tehnologıasy boıynsha júrgizemin.
Til damytý oqý is - áreketimde «Aıgerim qýyrshaq dastarhan ázirlep jatyr» degen taqyrypta ashyq oqý is - áreketin ótkizdim.
Balalar 3 ortalyqta jumys jasady. Balalardy ortalyqqa bólmes buryn ashyq alańda oqý is - áreketiniń mazmunyn ashtym. Ortalyqtardaǵy jumystar úlken jaýapkershilikpen atqarylady. Ár ortalyqta 7 - 8 balamen jumys jasalady.
Ádebıet ortalyǵynda ydystar týraly áńgimelep, dıdaktıkalyq oıyn oınatyldy.
Óner ortalyǵynda Aıgerimge qonaqtaryna qoıýǵa maılyqtardyń shetine oıý - órnekter japsyrdy.
Jelili - roldi oıyn ortalyǵynda «Ashana» oıyny oınaldy. Balalar Aıgerimniń qonaqtaryna arnap, qamyrdan domalaqtap baýyrsaq jasady.
Ortalyqtarda árbir belgili ýaqyt mólsherindegi jumystan keıin balalar almasyp, basqa ortalyqtarǵa almasady. Aýysýdyń aldynda jumystaryn aıaqtaıdy. Aýysý qońyraý syldyrymen bildiriledi. «Táı - táı» tehnologıasy bizdiń topta keńinen qoldanylady.
Balanyń tilin damytý degenimiz – balanyń jalpy oıyn damytý degen sóz. Al, balalardyń aýyzeki sóıleý tilin, til mádenıetin arttyrý men damytý búgingi tańda bizdiń mindetimiz.
Qorshaǵan ortamen, tabıǵatty baqylap túsindirip, árdaıym jańa sózdermen sózdik qoryn tolyqtyryp otyrý qajet dep esepteımin. Joǵarydaǵy aıtylǵan múmkinditerge saı balalardyń sóıleý qabiletin tereńdetip, shyǵarmashylyq qabiletterin damytýda aıtqan áńgimesine, ózi qurastyrǵan qysqa áńgimelerine baǵyt - baǵdar bere otyryp, til baılyǵyn, sózdik qoryn damytýdy basty nazarda ustaý kerek dep oılaımyn.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Mektepke deıingi tárbıe men oqytý standarty. Astana
2. Til damytý ádistemesi
3. Otbasy jáne balabaqsha jýrnaly №2 2012 j
Áıteke bı kenti, MKQK №2 «Aıgólek»
balabaqshasynyń tárbıeshisi
Amıraeva Aıgúl Jalǵaýqyzy
Taqyryby: «Bala tilin damytýda tildiń gramatıkalyq qurylymynyń mańyzy»
Jospary:
İ Kirispe
«Balabaqshada bala tilin damytýdyń mańyzy»
İİ
1.»Bala tilin damytýda tildiń gramatıkalyq qurylymyn qalyptastyrý»
2. İs - tájirıbemnen
İİİ. Qorytyndy
Til – tabıǵattyń úlken syıy.
Til arqyly adamzat tildesýdiń úlken múmkindikterine qol jetkizedi, qarym - qatynasyn biriktiredi, jáne kózqarastaryn qalyptastyrady. Dúnıeniń qyr - syryn tanyp bilýge jol ashady.
Sondyqtan, tildiń damýyna, ásirese mektep jasyna deıingi bala tiliniń durys qalyptasýyna erte bastan erekshe mán bergen jón.
Balabaqshada tárbıelenip júrgen balanyń tili de, oı - órisi de úıde jalǵyz júrip ósken baladan anaǵurlym jaqsy damıdy. Onda balanyń tilin jattyqtyryp, oı - órisin damytýǵa kóp kóńil bólinedi. Ásirese, balanyń jas ereksheligine qaraı aıtylatyn qyzyqty tartymdy óleńder, taqpaqtar, jańyltpashtar bala uǵymyn keńeıtýmen birge, dybystardy durys aıtyp úıretýge baýlıdy, sózdik qoryn baıytady.
Sondyqtan da, balaǵa aınaladaǵy ómir tirshiligin tanytyp, baǵdarlaı, qabyldaı bilýge úıretý arqyly, ana balanyń sózdik qoryn molaıtýǵa bolady. Osy máselelerdi eskere otyryp, balanyń sózdik qoryn baıytý, is - áreketterdi bildiretin sóz tirkesterin aıtýǵa jattyqtyrý jáne tildiń gramatıkalyq qurylysyn meńgertý, sózderdi baılanystyryp aıtýǵa, sóıleýge úıretýdi basty nazarda ustaý kerek.
Til – adamdardyń bir - birine pikir alysyp, qarym - qatynas jasaıtyn quraly bolǵandyqtan tildiń qoǵamdyq, tárbıelik qyzmeti erekshe.
Tildiń gramatıkalyq sóıleý mádenıetin ıgerýde balanyń sábı shaǵynan bastalyp, birtindep jetiletin kezeń. Sondyqtan balany balabaqshada oqytý men tárbıeleý baǵdarlamasynda belgilengen oqý is - árekettiń kóp ýaqyty balalardyń tilderiniń damýyna, kórkem sóz ónerine baýlýǵa, mánerlep sóıleýge, til mádenıetine jumsalady.
Balabaqshada ótkiziletin oqý is - áreketteriniń barlyǵy osy salaǵa sabaqtasyp jatady. Balabaqshadaǵy oqytý - tárbıeleý jumysynda balalardyń tilin damytý, sózdik qoryn molaıtý, aýyzsha sóıleýge úırete otyryp, úırengen sózderin kúndelikti ómirde erkin qoldaný.
Mektep jasyna deıingi balalarmen sózdik jumysyn júrgizý – til damytýdyń negizgi mindeti bolyp tabylady. Balabaqshada 5 bilim berý salasy boıynsha jumys jasaımyz. Sonyń ishinde, «Qatynas» bilim berý salasynda balalardyń elestetý, este saqtaý, oılaýlaryn, qyzyǵýshylyǵyn damytý, óz oıyn erkin jetkizýin qorshaǵan orta men aınalasyndaǵy adamdarmen erkin qarym - qatynasqa túsý, sóıleý qabiletterin qalyptastyrý.
Balalardyń tilin damytýdaǵy maqsattar:
• Balalardyń oılaý, durys sóıleý qabiletterin damytý, sózdik qoryn molaıtý, sóılem qurap óz oılaryn jetkize bilýge, qazaq tiline tán erekshe dybystardy durys aıtýǵa úıretý.
• Sózdiń jalpy uǵym beretin jaǵyn meńgertýge kóńil bólip, óz oıyn erkin jetkizýin, sóıleý qabiletterin qalyptastyrý.
• Ertegilerdi áńgimeleýge, óleń, taqpaq, maqal mátelder, jańyltpashtardy aıta bilýge úıretý
Osy maqsatty iske asyrý nátıjesindegi mindetteri:
• Bala tilin dybystaý mádenıetine tárbıeleý
• Sózdegi gramatıkalyq daǵdylardy qalyptastyrý
• Sózdik qoryn molaıtý
• Baılanystyryp sóıleýin qalyptastyrý
• Balalardyń aqyl - oıyn damytyp, til baılyǵyn arttyrý
Tildi damytýdyń mańyzy:
• Tildiń dybystalý mádenıeti
• Sózdik jumysy
• Tildiń gramatıkalyq qurylymyn qalyptastyrý
• Baılanystyryp sóıleý
• Shyǵarmashylyq sóıleý áreketi
Tildiń gramatıkalyq qurylymyn qalyptastyrý.
1. Sózderdi septik, kópshe, jekeshe túrlerin durys úılestire bilýge úıretýdi jalǵastyrý
2. Sózderdiń keıbir kúrdeli túrleriniń jasalýyn úıretý. Mys: ilik septigindegi zat esimniń kópshe túri (oıynshyqtardyń, adamdardyń, botalardyń), etistiktiń túrleri (jatý, júrý, júgirý)
3. jan - janýarlardy, olardyń tólderin zat esimniń jekeshe, kópshe túrinde aıtý biliktiligin damytý
4. Salalas qurmalas jáne sabaqtas qurmalas sóılemderdi qoldanýǵa múmkindik týǵyzý jáne jaı sóılemniń qurylymyn jetildirý.
5. San esimder
Men jumys jasaıtyn «Aqbota» ortańǵy tobynda balany eń aldymen óz ana tilinde erkin sóıleý, balanyń sózdik qoryn baıytý jáne suraq - jaýap arqyly áńgimeleý, ádis - tásilderdi qoldanýdy basshylyqqa ala otyramyn. Balabaqshada oqý is - áreketterimdi «Táı - táı» tehnologıasy boıynsha júrgizemin.
Til damytý oqý is - áreketimde «Aıgerim qýyrshaq dastarhan ázirlep jatyr» degen taqyrypta ashyq oqý is - áreketin ótkizdim.
Balalar 3 ortalyqta jumys jasady. Balalardy ortalyqqa bólmes buryn ashyq alańda oqý is - áreketiniń mazmunyn ashtym. Ortalyqtardaǵy jumystar úlken jaýapkershilikpen atqarylady. Ár ortalyqta 7 - 8 balamen jumys jasalady.
Ádebıet ortalyǵynda ydystar týraly áńgimelep, dıdaktıkalyq oıyn oınatyldy.
Óner ortalyǵynda Aıgerimge qonaqtaryna qoıýǵa maılyqtardyń shetine oıý - órnekter japsyrdy.
Jelili - roldi oıyn ortalyǵynda «Ashana» oıyny oınaldy. Balalar Aıgerimniń qonaqtaryna arnap, qamyrdan domalaqtap baýyrsaq jasady.
Ortalyqtarda árbir belgili ýaqyt mólsherindegi jumystan keıin balalar almasyp, basqa ortalyqtarǵa almasady. Aýysýdyń aldynda jumystaryn aıaqtaıdy. Aýysý qońyraý syldyrymen bildiriledi. «Táı - táı» tehnologıasy bizdiń topta keńinen qoldanylady.
Balanyń tilin damytý degenimiz – balanyń jalpy oıyn damytý degen sóz. Al, balalardyń aýyzeki sóıleý tilin, til mádenıetin arttyrý men damytý búgingi tańda bizdiń mindetimiz.
Qorshaǵan ortamen, tabıǵatty baqylap túsindirip, árdaıym jańa sózdermen sózdik qoryn tolyqtyryp otyrý qajet dep esepteımin. Joǵarydaǵy aıtylǵan múmkinditerge saı balalardyń sóıleý qabiletin tereńdetip, shyǵarmashylyq qabiletterin damytýda aıtqan áńgimesine, ózi qurastyrǵan qysqa áńgimelerine baǵyt - baǵdar bere otyryp, til baılyǵyn, sózdik qoryn damytýdy basty nazarda ustaý kerek dep oılaımyn.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Mektepke deıingi tárbıe men oqytý standarty. Astana
2. Til damytý ádistemesi
3. Otbasy jáne balabaqsha jýrnaly №2 2012 j
You Might Also Like
