Konserttik shyǵarmashylyq
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany,
Áıteke bı kenti, Balalar áýez mektebiniń
dombyra synybynyń muǵalimi
Baıdaýletova Meıramkúl
Baıandama taqyryby: Konserttik shyǵarmashylyq
Qandaı da bolmasyn dombyra úıretý deńgeıinde kópshilik aldyna shyqpaıtyn oryndaýshy kezdespeıdi.
Ónerliniń órisi keń – kópshilikten artyq turatyndyǵy sondyqtan. Keıbireýleri ossydan shabyt alyp ári qaraı jalǵastyrady, óner jolyna túsedi. Mýzyka mektepteri, kolej, mýzykalyq joǵary oqý oryndarynda kópshilik aldynda óner kórsetý tehnıkalyq, akademıalyq synaq, emtıhandardan bastalady. Munda baǵdarlama boıynsha arnaıy berilgen mindettemeni oryndaıdy. Bul shaǵyn konserttik baǵdarlama. Osy baspaldaqtan shákirttiń oryndaǵan shyǵarmasyna esep berýi, ózin - ózi ustaýy qalyptasady. Eń qıyny mamandar aldynda óner kórsetý. Oqýshynyń sahna tórinde birdi, ekili kúımen shyqsa da alǵashqy qadamy sátti bastalý úshin ustazǵa jdaǵatty daıyndaý mindeti turady. Árbir sahnaǵa shyǵý sátinen lázzat alý – umtylmas mereke kezeńderge aınalýy tıis. Ol úshin tolqý bolmaýy kerek. Tolqý neden tyńdaıdy? Ózine senimsizdikten, otyrysy, qol qoıylymynyń kemshiliginen, shyǵarmanyń shıkiliginen, tipti keıde aldymen tekserip kórmeıdi de, kıgen kıiminen bolady. Belgili oryndaýshylar sahnaǵa ár shyqqan saıyn tolqý bolatynyn alǵa tartady. Munyń jóni basqa – ol shyǵarmashylyq, oǵan berilý tyńdarmanǵa jetkizý ádisindegi tolqý. Endi ǵana bul úrdiske bet burǵan oryndaýshyda shyǵarmashylyq tolqý birtindep qalyptasady.
Balany jastaıynan, ıaǵnı mýzyka mektebinde oqyp júrgen kezinde - aq odan oryndaýshylyq qaǵıdalaryn túsindirip, halyq aldyna shyǵýǵa súıispenshilik sezimin arttyrý kerek.
Halyq aldyna shyǵý - bul óte jaýapty is. Oqýshy sahnaǵa shyǵar aldynda shyǵarmanyń, avtorynyń, óz - óziniń, ustazynyń aldynda jaýapty ekendigin, munymen qosa bul ol úshin – meıram, ómiriniń óte bir shartty kezeńi ekendigin de árdaıym túsindirip otyrǵan jón.
Árbir oryndaýshy sahnaǵa shyǵar aldynda júris - turysyna, shyǵarmany oryndaýdaǵy ózindik sezimine, kópshilikpen qatynasyn qalyptastyryp, ózin jattyqtyrýy qajet. Únemi daıyndyqta bolyp, konserttik shyǵarma pisýi kerek. Konsert bolatyn kúni tyńǵylyqty tıanaqty túrde birneshe ýaqyt daıyndalý, árbir qıyn bólshekterin jeke oryndaý, bul óte jaqsy kómektesedi.
Tek shyǵarmany bastan aıaq qaıtalaý jaqsy nátıje bermeıdi. Konsertte oryndaıtyn shyǵarmanyń bireýin ǵana qaıtalap, qalǵandaryna sholý jasasa da durys bolady. Keıbir oryndaýshylar konsert aldynda kóp daıyndalsa, ol sahnada kúndegiden nashar kórsetedi. Qaısybiri konsert aldynda, ıaǵnı bolatyn kúni tek kishkene qol júgirtip, daıyndalyp, sonan soń demalyp, serýendep, basqa mýzykaǵa qatysy joq istermen aınalysyp, sonan soń konsertke shyǵady.
Bireýleri konsert bolatyn kúni 1, 5 – 2 saǵat daıyndalyp, al keıde shyǵarmany jáı qarap, tekserip, biraq sonshalyqty berilip oınamaıdy eken. Kóbi konsert aldynda konsertke oınaıtyn shyǵarmalaryn emes, kerisinshe basqa shyǵarmalarynda qaıtalaıdy. Qol júgirtedi, oısha turaqtanady. Konsertke shyǵar aldynda oryndalatyn shyǵarmalardy, birinen keıin birin baǵdarlama boıynsha tutas qarap, ýaqyty, bastaý, aıaqtaýǵa da jattyqtyrý kerek. Tipti, bir kún bolsa da keıbir ustazdardyń klastarynda bir - eki shyǵarmalar «shıki» aıaqtalmaǵan bolady da, oqýshy qalǵan shyǵarmaǵa qyzyqpaıdy jáne óte nashar oryndaıdy. Mundaı joldardan qutylý úshin aldyn ala baǵdarlamaǵa jospar qurý kerek, eń qıyn nómiri aldyn ala daıyn bolǵany abzal.
Shyǵarmany basynan aıaǵyna deıin belgili dárejede oryndaý úshin turaqty talpynys kerek. Bul úshin jalyqpaı ishki mýzykalyq júıeniń ósýine beıimdeý qajet. Konsert aldynda konserttik baǵdarlamany dostarynyń, tanystarynyń, ata - ana, týystarynyń aldynda oınap berý de paıdaly. Sonymen qatar ózin magnıtofonǵa jazyp, ustazben birge tyńdap, jetistikterin saralaý da paıdaly. Al ustaz bolsa bolashaq oryndaýshyny shyǵarmanyń qyr - syryn tolyq qamtýǵa úıretýi qajet. Onyń formasyn biriktirip, shyǵarmadaǵy tutastyqty sezindirýi qajet.
Sahnaǵa shyǵar aldynda oqýshynyń nazaryn kóptegen eskertýlermen elite bermeý kerek, óıtkeni kóp jaǵdaıda osyndaı eskertýler sahnada oryndaý kezinde esine túsip, kesiri tıedi. Sahnaǵa shyǵý aldyndaǵy sońǵy eskertý bul eń jetispeıtin jerdegi oıynǵa baǵyttalǵany durys, biraq bul da jetistik ápermeıdi.
Oqýshynyń boıynda óz - ózine degen senimdilikke tárbıeleý, sonan soń konsertke tolyq daıynsyń dep yntalandyrý da alǵa jeteleıdi. Bul degen senimdilik sezimin týyndatady. Eger tájirıbeli degen oryndaýshy konsert aldynda birneshe saǵat daıyndalatyn bolsa, bul keıbir oqýshylardyń múmkindigine saı kele bermeıdi. Sondyqtan konsert aldynda ózin - ózi sharshatyp almaý úshin aspapta kóp oınamaýǵa, eshqandaı kúsh túsiretin, kedergi keltiretin nárseler bolmaýy kerek. Eger konsert keshke bolsa, onda oǵan deıin kishkene demalyp, kúndelikti erejesin buzbaı, júıkege kesirin tıgizbeýi tıis.
Oqýshynyń senimdiligi úshin konsertke senimsiz shyǵarmamen jibermeý óte mańyzdy.
Sahnada kezinde toqtap qalý týraly oı ol úreı týǵyzady, sondyqtan nazaryn tolqytýǵa aýdarý óte zıan. Keıde oqýshylardyń sahnaǵa shyǵý aldynda keıbir muǵalimder «Tolqyp turǵan joqsyń ba?», «Qorqyp turǵan joqsyń ba?» - degen suraqtardyń astyna alady. Mundaı suraqtar oqýshynyń sahnada ózin erkin ustaýyna qatty kedergi keltiredi. Kerisinshe árbir oqytýshy oqýshyǵa jiger berýi kerek. Tipti tájirıbeli degen oryndaýshylar sahna ónerindegi kóp úzilisten keıin tolqıdy. Sonymen qatar ustazǵa oqýshylardyń oryndaýshylyq múmkinshiligin ósirý úshin klasta tek sol kezdegi shyǵarmalaryn daıyndap qana qoımaı, burynǵy ótilgen shyǵarmamen bastaǵany da paıdaly bolady.
Uly aǵartýshy Y. Altynsarın aıtqandaı «Qaıtalaý – oqý anasy» ekenin árbir ustaz umytpaǵany jón.
Qoryta kelgende oqýshylardy halyq aldyna kóp shyǵarý múmkinshiligin jasaý kerek. Árıne olarǵa mýzykalyq oqý ornynda emes, jalpy bilim beretin mektepterdegi keshterde, taǵy basqa da jıyndardy óner kórsetýge bolady. Oqýshyny sahna ónerine shyńdaýǵa saıystardyń da atqaratyn mańyzy zor.
Sondaı - aq oqýshynyń sahnadaǵy oryndaýshylyq sheberligin arttyrý úshin ún - beıne taspalardy tyńdap, paıdalaný da kóp kómegin tıgizedi. Osy oraıda kóshirý, elikteý jón emes, odan da árbir oryndaýshynyń jeke tulǵasyn qalyptastyrý – basty mindet.
Áıteke bı kenti, Balalar áýez mektebiniń
dombyra synybynyń muǵalimi
Baıdaýletova Meıramkúl
Baıandama taqyryby: Konserttik shyǵarmashylyq
Qandaı da bolmasyn dombyra úıretý deńgeıinde kópshilik aldyna shyqpaıtyn oryndaýshy kezdespeıdi.
Ónerliniń órisi keń – kópshilikten artyq turatyndyǵy sondyqtan. Keıbireýleri ossydan shabyt alyp ári qaraı jalǵastyrady, óner jolyna túsedi. Mýzyka mektepteri, kolej, mýzykalyq joǵary oqý oryndarynda kópshilik aldynda óner kórsetý tehnıkalyq, akademıalyq synaq, emtıhandardan bastalady. Munda baǵdarlama boıynsha arnaıy berilgen mindettemeni oryndaıdy. Bul shaǵyn konserttik baǵdarlama. Osy baspaldaqtan shákirttiń oryndaǵan shyǵarmasyna esep berýi, ózin - ózi ustaýy qalyptasady. Eń qıyny mamandar aldynda óner kórsetý. Oqýshynyń sahna tórinde birdi, ekili kúımen shyqsa da alǵashqy qadamy sátti bastalý úshin ustazǵa jdaǵatty daıyndaý mindeti turady. Árbir sahnaǵa shyǵý sátinen lázzat alý – umtylmas mereke kezeńderge aınalýy tıis. Ol úshin tolqý bolmaýy kerek. Tolqý neden tyńdaıdy? Ózine senimsizdikten, otyrysy, qol qoıylymynyń kemshiliginen, shyǵarmanyń shıkiliginen, tipti keıde aldymen tekserip kórmeıdi de, kıgen kıiminen bolady. Belgili oryndaýshylar sahnaǵa ár shyqqan saıyn tolqý bolatynyn alǵa tartady. Munyń jóni basqa – ol shyǵarmashylyq, oǵan berilý tyńdarmanǵa jetkizý ádisindegi tolqý. Endi ǵana bul úrdiske bet burǵan oryndaýshyda shyǵarmashylyq tolqý birtindep qalyptasady.
Balany jastaıynan, ıaǵnı mýzyka mektebinde oqyp júrgen kezinde - aq odan oryndaýshylyq qaǵıdalaryn túsindirip, halyq aldyna shyǵýǵa súıispenshilik sezimin arttyrý kerek.
Halyq aldyna shyǵý - bul óte jaýapty is. Oqýshy sahnaǵa shyǵar aldynda shyǵarmanyń, avtorynyń, óz - óziniń, ustazynyń aldynda jaýapty ekendigin, munymen qosa bul ol úshin – meıram, ómiriniń óte bir shartty kezeńi ekendigin de árdaıym túsindirip otyrǵan jón.
Árbir oryndaýshy sahnaǵa shyǵar aldynda júris - turysyna, shyǵarmany oryndaýdaǵy ózindik sezimine, kópshilikpen qatynasyn qalyptastyryp, ózin jattyqtyrýy qajet. Únemi daıyndyqta bolyp, konserttik shyǵarma pisýi kerek. Konsert bolatyn kúni tyńǵylyqty tıanaqty túrde birneshe ýaqyt daıyndalý, árbir qıyn bólshekterin jeke oryndaý, bul óte jaqsy kómektesedi.
Tek shyǵarmany bastan aıaq qaıtalaý jaqsy nátıje bermeıdi. Konsertte oryndaıtyn shyǵarmanyń bireýin ǵana qaıtalap, qalǵandaryna sholý jasasa da durys bolady. Keıbir oryndaýshylar konsert aldynda kóp daıyndalsa, ol sahnada kúndegiden nashar kórsetedi. Qaısybiri konsert aldynda, ıaǵnı bolatyn kúni tek kishkene qol júgirtip, daıyndalyp, sonan soń demalyp, serýendep, basqa mýzykaǵa qatysy joq istermen aınalysyp, sonan soń konsertke shyǵady.
Bireýleri konsert bolatyn kúni 1, 5 – 2 saǵat daıyndalyp, al keıde shyǵarmany jáı qarap, tekserip, biraq sonshalyqty berilip oınamaıdy eken. Kóbi konsert aldynda konsertke oınaıtyn shyǵarmalaryn emes, kerisinshe basqa shyǵarmalarynda qaıtalaıdy. Qol júgirtedi, oısha turaqtanady. Konsertke shyǵar aldynda oryndalatyn shyǵarmalardy, birinen keıin birin baǵdarlama boıynsha tutas qarap, ýaqyty, bastaý, aıaqtaýǵa da jattyqtyrý kerek. Tipti, bir kún bolsa da keıbir ustazdardyń klastarynda bir - eki shyǵarmalar «shıki» aıaqtalmaǵan bolady da, oqýshy qalǵan shyǵarmaǵa qyzyqpaıdy jáne óte nashar oryndaıdy. Mundaı joldardan qutylý úshin aldyn ala baǵdarlamaǵa jospar qurý kerek, eń qıyn nómiri aldyn ala daıyn bolǵany abzal.
Shyǵarmany basynan aıaǵyna deıin belgili dárejede oryndaý úshin turaqty talpynys kerek. Bul úshin jalyqpaı ishki mýzykalyq júıeniń ósýine beıimdeý qajet. Konsert aldynda konserttik baǵdarlamany dostarynyń, tanystarynyń, ata - ana, týystarynyń aldynda oınap berý de paıdaly. Sonymen qatar ózin magnıtofonǵa jazyp, ustazben birge tyńdap, jetistikterin saralaý da paıdaly. Al ustaz bolsa bolashaq oryndaýshyny shyǵarmanyń qyr - syryn tolyq qamtýǵa úıretýi qajet. Onyń formasyn biriktirip, shyǵarmadaǵy tutastyqty sezindirýi qajet.
Sahnaǵa shyǵar aldynda oqýshynyń nazaryn kóptegen eskertýlermen elite bermeý kerek, óıtkeni kóp jaǵdaıda osyndaı eskertýler sahnada oryndaý kezinde esine túsip, kesiri tıedi. Sahnaǵa shyǵý aldyndaǵy sońǵy eskertý bul eń jetispeıtin jerdegi oıynǵa baǵyttalǵany durys, biraq bul da jetistik ápermeıdi.
Oqýshynyń boıynda óz - ózine degen senimdilikke tárbıeleý, sonan soń konsertke tolyq daıynsyń dep yntalandyrý da alǵa jeteleıdi. Bul degen senimdilik sezimin týyndatady. Eger tájirıbeli degen oryndaýshy konsert aldynda birneshe saǵat daıyndalatyn bolsa, bul keıbir oqýshylardyń múmkindigine saı kele bermeıdi. Sondyqtan konsert aldynda ózin - ózi sharshatyp almaý úshin aspapta kóp oınamaýǵa, eshqandaı kúsh túsiretin, kedergi keltiretin nárseler bolmaýy kerek. Eger konsert keshke bolsa, onda oǵan deıin kishkene demalyp, kúndelikti erejesin buzbaı, júıkege kesirin tıgizbeýi tıis.
Oqýshynyń senimdiligi úshin konsertke senimsiz shyǵarmamen jibermeý óte mańyzdy.
Sahnada kezinde toqtap qalý týraly oı ol úreı týǵyzady, sondyqtan nazaryn tolqytýǵa aýdarý óte zıan. Keıde oqýshylardyń sahnaǵa shyǵý aldynda keıbir muǵalimder «Tolqyp turǵan joqsyń ba?», «Qorqyp turǵan joqsyń ba?» - degen suraqtardyń astyna alady. Mundaı suraqtar oqýshynyń sahnada ózin erkin ustaýyna qatty kedergi keltiredi. Kerisinshe árbir oqytýshy oqýshyǵa jiger berýi kerek. Tipti tájirıbeli degen oryndaýshylar sahna ónerindegi kóp úzilisten keıin tolqıdy. Sonymen qatar ustazǵa oqýshylardyń oryndaýshylyq múmkinshiligin ósirý úshin klasta tek sol kezdegi shyǵarmalaryn daıyndap qana qoımaı, burynǵy ótilgen shyǵarmamen bastaǵany da paıdaly bolady.
Uly aǵartýshy Y. Altynsarın aıtqandaı «Qaıtalaý – oqý anasy» ekenin árbir ustaz umytpaǵany jón.
Qoryta kelgende oqýshylardy halyq aldyna kóp shyǵarý múmkinshiligin jasaý kerek. Árıne olarǵa mýzykalyq oqý ornynda emes, jalpy bilim beretin mektepterdegi keshterde, taǵy basqa da jıyndardy óner kórsetýge bolady. Oqýshyny sahna ónerine shyńdaýǵa saıystardyń da atqaratyn mańyzy zor.
Sondaı - aq oqýshynyń sahnadaǵy oryndaýshylyq sheberligin arttyrý úshin ún - beıne taspalardy tyńdap, paıdalaný da kóp kómegin tıgizedi. Osy oraıda kóshirý, elikteý jón emes, odan da árbir oryndaýshynyń jeke tulǵasyn qalyptastyrý – basty mindet.
You Might Also Like
