Balabaqshadaǵy úsh tildik
Balabaqshadaǵy – úsh tildik
Úshtildilik – ulttyq jáne rýhanı birliktiń erekshelikterimen aıqyndalǵan. Úsh tildi bilý Qazaqstandyq ár azamatynyń mektepke deıingi jastan bastap úırenetin mindeti men boryshy, qoǵamdyq ómirge belsene qatysýy men básekege qabilettiligin aıqyndaıtyn yntalylyq kórsetkishi. Qoǵamda ár balany boıynda patrıotızm men azamattylyqty tárbıeleýdiń mańyzdy faktory sol memlekettiń tiline degen asa qurmet bolyp tabylady. Ǵylymda bala tildi úırenýdi qanshalyqty erte bastasa, soǵurlym tez meńgeretindigi aıqyn kórsetilgen. Qazirgi qoǵamnyń negizi maqsaty – til úırenýshi tulǵalaryna oılaý qabiletterin birtindep úsh tildilendirý, sóıleýge úıretý jáne til mádenıetin maqtaýǵa tárbıeleý. Biz - balabaqsha ujymy yntymaqtastyq balabaqshasyn qurýdy jón kórdik. Óıtkeni, balabaqshamyzdyń ereksheligi: óz ultymyzdyń balalarymen qatar, ózge ult ókilderiniń balalaryna da esik ashyp, memlekettik tildegi oqý - tárbıege yntalandyrýdamyz.
Memlekettik mártebe alǵan ana tilimizdiń abyroıyn asqaqtatý, bizdiń balabaqsha esigin ashqan árbir ózge ult balasyna til úıretip qana qoımaı, qazaqtyń ulttyq qundylyqtarymen qatar, barlyq ulttyń salt - dástúrlerin tanytý, ár balany otansúıgish, eljandy jeke tulǵa etip qalyptastyrý.
Mektepke deıingi mekemedegi tárbıelenýshiniń meńgerýine túsinikti, ár túrli til materıaldaryn qoldana otyryp, mektep jasyna deıingi balanyń tilderdi úırený ýájdemesiniń joǵary deńgeıin qalyptastyrýǵa jaǵdaı qurý (qazaqsha, oryssha, aǵylshynsha). Shet tilin ońtaıly úırenip, túısinýge jáne sóıleý apparaty damýy men qalyptasýy kezinde, mektepke deıingi kishi jasta, ıaǵnı 3 jastan bastap balalardy til úırenýge tartý. Balany til quralymen basqa til mádenıetine jáne óz mádenıetin sezinýin qalyptastyrý, óz tiline degen maqtanysh sezimine tárbıeleý. Úsh tilde oqytý – zaman talaby. Birneshe tildi meńgergen, áleýmettik jáne kásiptik anyqtaýǵa qabiletti mádenıetti tulǵany damytý:
Adamnyń oıyn jaryqqa shyǵaratyn qural – til. Al, til – adamdar túsinetin qural bolyp qana tabylmaı, sonymen birge atadan balaǵa mıras bolyp kele jatqan ómir tájirıbesin, óner - bilimin jetkizýshi qural. Rýhanı baılyǵymyz til arqyly jasalady, jetkiziledi. Kez kelgen halyqtyń tili sol halyqtyń ulttyq ereksheligin tanytatyn qoıma tárizdes.
Mektepke deıingi uıymda bilim berý salasynda úsh tildik jumysta fızıkalyq, ıntellektýaldy, adamgershilik, estetıkalyq, kommýnıkatıvtik jáne áleýmettik damýyn qamtamasyz etilgen ıaǵnı fýnksıonaldy tolyq bilim berýdiń qurama bóligi: balabaqshada uıymdastyrylǵan oqý qyzmeti.
Pedagog uıymdastyrǵan jáne bilimdi meńgerýge, biliktilik pen daǵdylardy ıgerýge jáne alǵan bilimdi tájirıbede qoldanýǵa baǵyttalǵan qyzmettiń bir túri. Pedagogtyń bilim iskerlik jáne daǵdynyń negizgi deńgeıin ıgerýde balalarǵa qoıatyn talaby oryndy, mindetti, qarym - qatynaspen jáne damytý men oqytýda kómek kórsetýmen úzdiksiz baılanysta bolatyn pedagogıkalyq qyzmeti.
Eń bastysy, búldirshinderdiń memlekettik tildi ıgerýge, qazaq halqynyń mádenıetin, salt - dástúrlerin tanyp - bilýge degen qulshynystary artýda. Bul, árıne, eń aldymen tárbıeshilerdiń, ádiskerlerdiń orasan eńbekteriniń jemisi.
Elbasymyzdyń «Tilderdiń úshtuǵyrlyǵy» mádenı jobasyn júzege asyrý maqsatynda balabaqshada birqatar jumystar atqaryldy. Atap aıtsaq, úıirme jumystarynyń, oıyn – saýyqtar, ashyq is - áreketter uıymdastyrylýda. Barlyq is - sharalar úsh tildi (qazaq, orys, aǵylshyn tilderin) mindetti túrde aıqyndap kórsete aldy. Sonymen qatar ata - analar úshin de top qyzmetkerleri men tárbıelenýshilerdiń qarym - qatynasyn tereńdetý maqsatynda sózdikter únemi qoldanylý basshylyqqa alynýda.
Toptyń ne bólmelerdiń ár zonalarynda mysaly jatyn bólmesinde
«Tátti uıqy», «Sladkıh snov», «Sweet dreams», as mázirinde «As bolsyn!»,
«Prıatnogo appetıta!»,«Enjoy your meal!» t. b. sıaqty kartochkalar
kórsetilgen. Jáne qabyldaý bólmesinde ata - analarmen birlesken jumys retinde «Úıde qaıtalaıyq»! atta aıdarmen buryshtamalar uıymdastyrylǵan.
Mektepke deıingi uıymda pedagogıkalyq tehnologıalardy qoldaný júıesi:
- Pedagogıkalyq is - áreketti júzege asyrý formasy, pedagogıkalyq sharalardy júzege asyrýdyń quraldary men tásilderiniń jıyntyǵy;
- Praktıkada júzege asatyn belgili bir pedagogıkalyq júıe jobasyn qurý qarastyrylǵan.
- Zertteý jumystaryn uıymdastyrý, josparlaýmen qatar júzege asyrý - mektepke deıingi uıym ákimshiligi zertteý jumysyna basshylyq jasap baqylaý.
- Nátıje boıynsha jumystar júrgizý jáne qorytyndylaý ákimshilik tarapynan joba mazmunyna saı qurylǵan jospar boıynsha ashyq is - áreketter men sharalar uıymdastyryp, dıagnostıka jasaý.
- Qazaqstan keńistigindegi úshtildilik bul ótpeli kezeńniń talaby bolyp otyr. Eger osy úshtildilik tıimdi jumys istesin, úshtildilik bizdiń
memleketimizdiń bolashaǵyna jumys istesin desek, onda úshtildilikte basymdylyq memlekettik tilge berilýi kerek.
Ár balaǵa bergen bilimi bala jasyna saı, keń kólemde túsinikti túrde ótkizedi.
Memlekettik mártebe alǵan ana tilimizdiń abyroıyn asqaqtatý, bizdiń balabaqsha esigin ashqan árbir ózge ult balasyna til úıretip qana qoımaı, qazaqtyń ulttyq qundylyqtarymen qatar, barlyq ulttyń salt - dástúrlerin tanytý, ár balany otan súıgish, eljandy jeke tulǵa etip qalyptastyrý.
Balabaqshamyzdyń orys tilinde bilim alatyn ózge ult balalary jyl saıyn qalamyzda ótetin «Qazaqshań qalaı balaqaı?» atty saıysta qatysyp jaqsy oryndardan kórinedi. Balalardyń sózdik qory mol, aldaryna qoıǵan maqsattaryna jete alady. Sonymen qatar balabaqshamyzda ótetin «Til kúni», «Táýelsizdik merekesine» arnalǵan konsertterde balalarymyz úsh tilde óz ónerlerin kórsetip, ár ulttyń dástúri men saltyn anyq kórsetip jatady.
Negizgi ustanymymyz: Qazaqstan keńistigindegi úshtildilik bul ótpeli kezeńniń talaby bolyp otyr. Eger osy úshtildilik tıimdi jumys istesin, úshtildilik bizdiń memleketimizdiń bolashaǵyna jumys istesin desek, onda úshtildilikte basymdylyq memlekettik tilge berilýi kerek. Qalǵan eki til sol memlekettik tilmen talaspaı, kerisinshe, sol memlekettik tildiń ári qaraı damýyna qyzmet etýde qural retinde paıdalanylý kerek
Qoldanylǵan ádebıetter:
1. Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy «Tilderdi qoldaný men damytýdyń 2011 - 2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy»
2. Balabaqsha meńgerýshisi jáne ádiskeri №5 (2012)
3. Otbasy jáne balabaqsha №6 (2014)
4.«Aǵylshyn tilinde sóıleýdi úıreneıik» atty oqý baǵdarlamasy - 2009j
5.- N. Á. Nazarbaev: «Qazaqstannyń álemdegi básekege barynsha qabiletti 30 eldiń qataryna kirý strategıasy» - Egemendi Qazaqstan gazeti. 19/İ - 2010. №16.
6 - Danabekova R., «Kóptildi bilý zaman talaby» Otbasy jáne balabaqsha jýrnaly, №4, 2012j.
Úshtildilik – ulttyq jáne rýhanı birliktiń erekshelikterimen aıqyndalǵan. Úsh tildi bilý Qazaqstandyq ár azamatynyń mektepke deıingi jastan bastap úırenetin mindeti men boryshy, qoǵamdyq ómirge belsene qatysýy men básekege qabilettiligin aıqyndaıtyn yntalylyq kórsetkishi. Qoǵamda ár balany boıynda patrıotızm men azamattylyqty tárbıeleýdiń mańyzdy faktory sol memlekettiń tiline degen asa qurmet bolyp tabylady. Ǵylymda bala tildi úırenýdi qanshalyqty erte bastasa, soǵurlym tez meńgeretindigi aıqyn kórsetilgen. Qazirgi qoǵamnyń negizi maqsaty – til úırenýshi tulǵalaryna oılaý qabiletterin birtindep úsh tildilendirý, sóıleýge úıretý jáne til mádenıetin maqtaýǵa tárbıeleý. Biz - balabaqsha ujymy yntymaqtastyq balabaqshasyn qurýdy jón kórdik. Óıtkeni, balabaqshamyzdyń ereksheligi: óz ultymyzdyń balalarymen qatar, ózge ult ókilderiniń balalaryna da esik ashyp, memlekettik tildegi oqý - tárbıege yntalandyrýdamyz.
Memlekettik mártebe alǵan ana tilimizdiń abyroıyn asqaqtatý, bizdiń balabaqsha esigin ashqan árbir ózge ult balasyna til úıretip qana qoımaı, qazaqtyń ulttyq qundylyqtarymen qatar, barlyq ulttyń salt - dástúrlerin tanytý, ár balany otansúıgish, eljandy jeke tulǵa etip qalyptastyrý.
Mektepke deıingi mekemedegi tárbıelenýshiniń meńgerýine túsinikti, ár túrli til materıaldaryn qoldana otyryp, mektep jasyna deıingi balanyń tilderdi úırený ýájdemesiniń joǵary deńgeıin qalyptastyrýǵa jaǵdaı qurý (qazaqsha, oryssha, aǵylshynsha). Shet tilin ońtaıly úırenip, túısinýge jáne sóıleý apparaty damýy men qalyptasýy kezinde, mektepke deıingi kishi jasta, ıaǵnı 3 jastan bastap balalardy til úırenýge tartý. Balany til quralymen basqa til mádenıetine jáne óz mádenıetin sezinýin qalyptastyrý, óz tiline degen maqtanysh sezimine tárbıeleý. Úsh tilde oqytý – zaman talaby. Birneshe tildi meńgergen, áleýmettik jáne kásiptik anyqtaýǵa qabiletti mádenıetti tulǵany damytý:
Adamnyń oıyn jaryqqa shyǵaratyn qural – til. Al, til – adamdar túsinetin qural bolyp qana tabylmaı, sonymen birge atadan balaǵa mıras bolyp kele jatqan ómir tájirıbesin, óner - bilimin jetkizýshi qural. Rýhanı baılyǵymyz til arqyly jasalady, jetkiziledi. Kez kelgen halyqtyń tili sol halyqtyń ulttyq ereksheligin tanytatyn qoıma tárizdes.
Mektepke deıingi uıymda bilim berý salasynda úsh tildik jumysta fızıkalyq, ıntellektýaldy, adamgershilik, estetıkalyq, kommýnıkatıvtik jáne áleýmettik damýyn qamtamasyz etilgen ıaǵnı fýnksıonaldy tolyq bilim berýdiń qurama bóligi: balabaqshada uıymdastyrylǵan oqý qyzmeti.
Pedagog uıymdastyrǵan jáne bilimdi meńgerýge, biliktilik pen daǵdylardy ıgerýge jáne alǵan bilimdi tájirıbede qoldanýǵa baǵyttalǵan qyzmettiń bir túri. Pedagogtyń bilim iskerlik jáne daǵdynyń negizgi deńgeıin ıgerýde balalarǵa qoıatyn talaby oryndy, mindetti, qarym - qatynaspen jáne damytý men oqytýda kómek kórsetýmen úzdiksiz baılanysta bolatyn pedagogıkalyq qyzmeti.
Eń bastysy, búldirshinderdiń memlekettik tildi ıgerýge, qazaq halqynyń mádenıetin, salt - dástúrlerin tanyp - bilýge degen qulshynystary artýda. Bul, árıne, eń aldymen tárbıeshilerdiń, ádiskerlerdiń orasan eńbekteriniń jemisi.
Elbasymyzdyń «Tilderdiń úshtuǵyrlyǵy» mádenı jobasyn júzege asyrý maqsatynda balabaqshada birqatar jumystar atqaryldy. Atap aıtsaq, úıirme jumystarynyń, oıyn – saýyqtar, ashyq is - áreketter uıymdastyrylýda. Barlyq is - sharalar úsh tildi (qazaq, orys, aǵylshyn tilderin) mindetti túrde aıqyndap kórsete aldy. Sonymen qatar ata - analar úshin de top qyzmetkerleri men tárbıelenýshilerdiń qarym - qatynasyn tereńdetý maqsatynda sózdikter únemi qoldanylý basshylyqqa alynýda.
Toptyń ne bólmelerdiń ár zonalarynda mysaly jatyn bólmesinde
«Tátti uıqy», «Sladkıh snov», «Sweet dreams», as mázirinde «As bolsyn!»,
«Prıatnogo appetıta!»,«Enjoy your meal!» t. b. sıaqty kartochkalar
kórsetilgen. Jáne qabyldaý bólmesinde ata - analarmen birlesken jumys retinde «Úıde qaıtalaıyq»! atta aıdarmen buryshtamalar uıymdastyrylǵan.
Mektepke deıingi uıymda pedagogıkalyq tehnologıalardy qoldaný júıesi:
- Pedagogıkalyq is - áreketti júzege asyrý formasy, pedagogıkalyq sharalardy júzege asyrýdyń quraldary men tásilderiniń jıyntyǵy;
- Praktıkada júzege asatyn belgili bir pedagogıkalyq júıe jobasyn qurý qarastyrylǵan.
- Zertteý jumystaryn uıymdastyrý, josparlaýmen qatar júzege asyrý - mektepke deıingi uıym ákimshiligi zertteý jumysyna basshylyq jasap baqylaý.
- Nátıje boıynsha jumystar júrgizý jáne qorytyndylaý ákimshilik tarapynan joba mazmunyna saı qurylǵan jospar boıynsha ashyq is - áreketter men sharalar uıymdastyryp, dıagnostıka jasaý.
- Qazaqstan keńistigindegi úshtildilik bul ótpeli kezeńniń talaby bolyp otyr. Eger osy úshtildilik tıimdi jumys istesin, úshtildilik bizdiń
memleketimizdiń bolashaǵyna jumys istesin desek, onda úshtildilikte basymdylyq memlekettik tilge berilýi kerek.
Ár balaǵa bergen bilimi bala jasyna saı, keń kólemde túsinikti túrde ótkizedi.
Memlekettik mártebe alǵan ana tilimizdiń abyroıyn asqaqtatý, bizdiń balabaqsha esigin ashqan árbir ózge ult balasyna til úıretip qana qoımaı, qazaqtyń ulttyq qundylyqtarymen qatar, barlyq ulttyń salt - dástúrlerin tanytý, ár balany otan súıgish, eljandy jeke tulǵa etip qalyptastyrý.
Balabaqshamyzdyń orys tilinde bilim alatyn ózge ult balalary jyl saıyn qalamyzda ótetin «Qazaqshań qalaı balaqaı?» atty saıysta qatysyp jaqsy oryndardan kórinedi. Balalardyń sózdik qory mol, aldaryna qoıǵan maqsattaryna jete alady. Sonymen qatar balabaqshamyzda ótetin «Til kúni», «Táýelsizdik merekesine» arnalǵan konsertterde balalarymyz úsh tilde óz ónerlerin kórsetip, ár ulttyń dástúri men saltyn anyq kórsetip jatady.
Negizgi ustanymymyz: Qazaqstan keńistigindegi úshtildilik bul ótpeli kezeńniń talaby bolyp otyr. Eger osy úshtildilik tıimdi jumys istesin, úshtildilik bizdiń memleketimizdiń bolashaǵyna jumys istesin desek, onda úshtildilikte basymdylyq memlekettik tilge berilýi kerek. Qalǵan eki til sol memlekettik tilmen talaspaı, kerisinshe, sol memlekettik tildiń ári qaraı damýyna qyzmet etýde qural retinde paıdalanylý kerek
Qoldanylǵan ádebıetter:
1. Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy «Tilderdi qoldaný men damytýdyń 2011 - 2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy»
2. Balabaqsha meńgerýshisi jáne ádiskeri №5 (2012)
3. Otbasy jáne balabaqsha №6 (2014)
4.«Aǵylshyn tilinde sóıleýdi úıreneıik» atty oqý baǵdarlamasy - 2009j
5.- N. Á. Nazarbaev: «Qazaqstannyń álemdegi básekege barynsha qabiletti 30 eldiń qataryna kirý strategıasy» - Egemendi Qazaqstan gazeti. 19/İ - 2010. №16.
6 - Danabekova R., «Kóptildi bilý zaman talaby» Otbasy jáne balabaqsha jýrnaly, №4, 2012j.
You Might Also Like
