InfoHub Logo

Oıyn terapıasy — oıyndy qoldana otyryp balalarǵa nemese eresekterge psıhoterapevttik yqpal etý ádisi. Tómende balalarmen jumys istegende qalaı qoldanylatynyn týraly aıtylady, biraq aldymen jalpylama aqparat bere keteıik.   

Bul ádistemeniń máni adamnyń tulǵalyq jáne psıhoemosıonaldyq turǵyda damýyna kedergi keltiretin áleýmettik jáne psıhologıalyq qıyndyqtardy eńserýge járdemdesýi úshin oıynnyń terapevttik áserin qoldaný bolyp tabylady.  

Oıyn jaǵdaılary mynalarǵa múmkindik beredi:  

◎ janjaldy jaǵdaılardy bitistirý tásilderin kórsetýge;   

◎ adam mineziniń jaısyz qyrlaryn ózgertýge;  

◎ fobıalardy seıiltýge.

Oıyn top músheleri arasynda jaqyn qarym-qatynastyń qurylýyna sep bolady, shıelenisti, abyrjýshylyqty, jan-jaǵyndaǵylardan úreılenýdi boldyrmaıdy, ózin baǵalaý deńgeıin joǵarylatady, áleýmettik turǵyda mańyzdy saldardyń aldyn alyp, qarym-qatynas kezindegi ártúrli jaǵdaılarda ózine senýge múmkindik beredi.  

Bul maqalada biz balalar men jasóspirimderdiń psıhologıalyq túıtkilderin emdeýge baǵyttalǵan oıyndar týrasynda aıtyp beremiz. Balalar terapevtke óz oılary men sezimderin sıpattap berýde qıyndyqqa tap bolady, biraq oıyn barysynda olar ózderiniń oılaryn, neni qalaıtynyn, ýaıymdaryn jáne úreılerin «kórsetip» bere alady.   

Oıynnyń mazmuny, oıynda usynylatyn tulǵaaralyq qarym-qatynastar men minezderdiń, janjaldardyń, nıetter men emosıalardyń erekshelikteri, konseptýaldyq kúrdeliliktiń jáne uıymdastyrýdyń deńgeıi — bunyń bári terapevttiń aqparatty jınaqtaýy jáne dıagnozdy qoıýy úshin mańyzǵa ıe.  

Qorytaıyq: oıyn terapıasy — bul terapevtter seanstar kezinde klıentterine (olar árdaıym balalar bola bermeıdi) oınaýǵa erik beretin emdeý túri. Mamandar klıentterimen jaı otyryp alyp, olardyń problemalary týraly suraqtardy qoıa bermeıdi. Oıyn, stressti báseńdetý úshin klıent oıynshyqtarmen oınaıtyn kezdegideı beıdırektıvti jáne pasıent qýyrshaqtar kómegi arqyly óziniń otbasy týraly áńgimelep berýi tıis bolatyn kezdegideı dırektıvti bolýy múmkin.   

Oıyn terapıasynyń ıdeıasy klıentke ózin jaıly sezinýge múmkindik berýde jatyr. Terapıanyń dástúrli seansyna qaraǵanda, kómek arqyly adam ózin kóbirek tanytýǵa beıim keledi.  

Oıyn terapıasynyń tehnıkalary men ıntervensıalary

Oıyn terapıasynda kóptegen jattyǵýlar bar. Olar mynandaı túrlerge bólinedi:  

◎ beıdırektıvti terapıa;

◎ dırektıvti terapıa;

◎ qýyrshaqtarmen jáne basqa oıynshyqtarmen oınaý;  

◎ emosıonaldyq reńi bar oıyndar;  

◎ emosıonaldyq reńi bar sýretter;  

◎ emosıonaldyq turǵyda jetkizý úshin salynatyn sýret (keskindeme);  

◎ metaforalar men tarıhtar;  

◎ róldik oıyndar;  

◎ shyǵarmashylyq oıyndary;  

◎ elestetý men qıaldaý oıyndary.  

Endi olardyń birazyn qarastyryp shyǵaıyq.  

Oıynshyqtar

Doppen oınaý: toptyq terapıa seansy kezinde terapevt balalardan kezektesip dopty laqtyrýdy ótinedi. Dopty qaǵyp alǵandardyń árqaısysy ózin baqytty etetin nárse týraly aıtyp berýi tıis.  

Barqyttan tigilgen oıynshyqpen oınaý: terapevt seans kezinde balany tynyshtandyrý úshin oǵan barqyt oıynshyqty beredi.

Qýyrshaqtarmen oınaý: terapevt balaǵa áser etetin pozıtıvtik, tárbıelik áreketterdi modeldeý úshin balalar qýyrshaǵyn paıdalanýy múmkin nemese balanyń túısikteri (ınstınkt) qandaı ekenin kórý úshin oǵan qýyrshaqpen oınaýǵa ruqsat etedi.   

Oıynshyq telefon: terapevt balaǵa bir oıynshyq telefondy beredi de, bireýin ózi alady. Sosyn terapıaǵa baılanysty suraqtaryn qoıa bastaıdy. Balaǵa áńgimelesýdiń janama ádisi arqyly ashylyp sóıleý ońaıyraq bolary anyq. Oǵan bulaı sóılesý qolaısyz bolsa, onyń «telefon tutqasyn qoıa salýyna múmkindigi bar».   

Syıqyrly taıaqsha: terapevt balaǵa syıqyrly taıaqshany beredi de, úsh tilegin aıtýyn ótinedi. Ádette, tilekteriniń bireýi ol balany qynjyltyp júrgen naqty problemamen baılanysty bolyp shyǵady.

Kýbıkter: terapevt kýbıkterden qabyrǵa qalap shyǵady da, baladan qabyrǵaǵa dopty laqtyrýyn ótinedi. Bunyń balaǵa kóńilindegi kerneý men ashýyn basýǵa kómegi tıedi.  

Metaforalar men storıtellıng

Metaforalar: terapevt balanyń aldyna on shaqty oıynshyqty qoıady da, onyń otbasy múshelerine uqsaıtyndaryn tańdap alýdy ótinedi. Bunyń, esh sózsiz-aq, balanyń otbasy músheleri týraly oıy qandaı ekenin jáne neni sezinetinin bilip alýǵa septigi tıedi.   

Tasbaqa tehnıkasy: terapevt balaǵa tasbaqa oıynshyqty beredi de, ol tasbaqanyń áldeneden kóńili túsip, renjigen kezde ol óziniń saýytyna tyǵylyp alyp, kózin jumyp turyp úsh ret tereń tynystaıtynyn aıtyp túsindiredi. Terapevt baladan osy áreketti qaıtalaýdy ótinedi. Bul balaǵa ashýdy aqylǵa jeńdirýdiń qarapaıym, biraq pármendi ádisin qoldanýdy úıretedi.

Emosıonaldyq termometr: bala 0-den (jymıyp turǵan túr) bastap 10-ǵa (túnerip turǵan túr) deıingi dıapazondy kórsetetin emosıonaldyq termometrdi alady. Terapevt baladan ótken ómirindegi keıbir oqıǵalardy aıtyp shyǵyp, onyń qandaı emosıanyń jeteginde bolǵanyn kórsetip berýdi ótinedi. Suraqtar mynandaı bolýy múmkin: «Qandaı oqıǵalar saǵan ózińdi myna kúlip turǵan adam júzi sıaqty sezindiredi? Qabaǵy salyńqy júz she? Ortasha bolsa she?».   

Storıtellıng: terapevt baladan «Baıaǵyda kúnderdiń bir kúni…» dep bastalatyn óz ómiriniń hıkaıasyn aıtyp berýdi ótinedi. Bul hıkaıa balanyń keıbir úreıleri men úmit-dámesi baryn bildirýi múmkin.   

Eksternalızasıa: balanyń problemalarynyń birin bildiretin keıipkerdi somdaý úshin bala men terapevt birge eńbektenedi. Mysaly, aıdahar úreıdi bildirýi múmkin. Sodan soń terapevt balanyń úreıi týraly tótesinen tartpaı, ony aıdaharǵa telı otyryp, problemasy jaıynda suraqtaryn qoıady.  

Kitap terapıasy: eger problema túsinikti bolsa, terapevt sol problemany bildiretin kitapty nemese hıkaıany tabady da, onyń sheshimin kórsetedi. Balaǵa osy hıkaıany oqyp berip jatyp, terapevt anda-sanda: «Seniń basyńnan osyndaı nárse ótip pe edi?» dep surap otyrýyna bolady.   

Róldik oıyndar

Róldik oıyn: bala men terapevt problemaly bolyp tabylatyn jaǵdaıdy oınap shyǵady. Bul, mysaly, mekteptegi alǵashqy kún bolýy múmkin. Budan keıin bala alańdaıtyndaı eshteńe joq ekenin túsinedi.  

Kostúm kıip oınaıtyn oıyn: bala patshanyń nemese patshaıymnyń rólin somdaıdy. Sodan keıin terapevt baladan óziniń bıligi arqyly ne jasaıtynyn aıtyp berýdi ótinedi. Bul onyń jasyryn tilek-qalaýyn bildiredi.  

Bettumsha taǵyp oınaý: terapevt baladan jýrnaldardan eki kollaj (bettumsha) jasaýdy ótinedi. Kollajdar mynandaı bolýy kerek:  

◎ birinshi bettumsha («syrtqy») — bul balanyń jahandy qandaı etip kóretini;  

◎ ekinshi bettumsha («ishki») — bul bala ózin qandaı etip kóretini.  

Sýperbatyr: terapevt baladan onyń ózinde bolǵanyn qalaıtyn sýperqabyletteri bar sýperbatyrdyń sýretin salýdy ótinedi. Bundaǵy maqsat balanyń jaqsy jaqtary da paıdaly ekenin túsindirý.

Shyǵarmashylyq oıyndary

Óz ómirińdi boıap shyq: terapevt pen bala, qandaı túster qandaı sezimderdiń nemese kóńil kúıdiń sebebi bolatynyn anyqtaý úshin yntymaqtasady. Mysaly, kók tús — muńdy, qyzyl tús — ashýly, sary tús — baqytty sezim úshin paıdalanylady. Osydan keıin terapevt baladan sezimderin bildiretin tústerdi paıdalana otyryp, óziniń ómiriniń shkalasyn salýdy ótinedi. Sonymen qatar sezimderdi sanattarǵa bólip tastaýǵa bolady.    

Saz-balshyq oıyny: terapevt balaǵa bir kesek saz beredi de, ony ne istegisi kelse sony isteýi úshin erkine qoıyp beredi. Bala sazdy stressti basý úshin nemese ózi úshin mańyzdy nemese ózin alańdatyp júrgen nárselerdi somdaý úshin paıdalanýyna bolady.   

Erkin sýret salý: terapevt balaǵa bir paraq qaǵaz ben qalamdar beredi de, neniń sýretin salǵysy kelip tursa, sony salýyn ótinedi. Sosyn ol sýret týraly tóte suraqtaryn qoıady.  

Jaraqat týraly sýretter: terapevt baladan óziniń jaraqatty bolǵan tájirıbesinen bir oqıǵanyń sýretin salýdy ótinedi. Mysaly, jer silkinisi. Osydan keıin bala, eske túse beretin jaıtty basynan alyp, laqtyryp jiberýi úshin, qaǵaz paraǵyn jumarlap tastaýyna bolady.  

Mandala: bul býddısttik jáne ındýısttik praktıkada qoldanylatyn shemalyq beıne. Terapevt balaǵa árlep shyǵý kerek bolatyn úlgini beredi. Bala boıaıtyn tústi óz bilgeninshe tańdaı alady. Bunyń shyǵarmashylyqtyń týyndaýyna jáne arqany keńǵe salýǵa septigi tıedi.   

Otbasyńdy beınele: terapevt baladan óz otbasynyń sýretin salýdy ótinedi. Bári daıyn bolǵan boıda odan otbasy músheleriniń árqaısysymen áńgimelesýin ótinýge bolady. Bul jasyryn problemalardy ashyp kórsetip beredi.  

Elestetý jáne qıaldaý

Basqarylmaly beıneleme: terapevt baladan onyń túsine qandaı qorqynyshty nárseler kirip júrgenin suraıdy. Bundaǵy mindet — eger ol onsha jaǵymdy tús bolmasa, qorqynyshty nárselerdi ózgertýge bolatynyn túsindirý. Ol úshin terapevt baqytty bolyp aıaqtalatyn nárse oılap tabýy tıis. Bunyń bári bala, óziniń emosıalaryn eńserý úshin, elesterin yrqyna kóndirýge bolatynyn túsinýge septigin tıgizedi.   

«Álem» tehnıkasy: terapevt balaǵa ortasyna deıin qum toltyrylǵan jaıpaq tabaq pen onshaqty, onyń ishinde adamdar, fentezılik fıgýralar men dekorasıalary bar oıynshyq beredi. Osylardyń bárinen bala óziniń «álemin» jasap shyǵýyna bolady. «Álem» qurylyp bolǵan soń terapevt balaǵa osy álem týraly suraqtaryn qoıady. Bundaǵy ıdeıa bala jasaǵan álemniń ol shynaıy ómirge kezdestiretin taqyryptardan quralatynynda. Osynyń barlyǵy balaǵa óz qıalyn basqarý múmkin ekenin kórsetedi, al ol arqyly óz emosıasyn basqara alady.

Qýyrshaq úıi: terapevt balaǵa qýyrshaq úıin jáne balanyń otbasy múshelerin bildiretin birneshe qýyrshaq beredi. Sosyn terapevt onyń otbasyndaǵy qarym-qatynastar jaıynda kóbirek bilip alý úshin baladan óziniń shynaıy úıinde bolatyn tórt: uıyqtap jatqan, tústenip otyrǵan, oınap júrgen jáne úıdi jınap jatqan kezdegi ártúrli kúndelikti senarıdi beıneleýdi ótinedi.  

Oıynnyń sany kóp bolýy múmkin jáne olardyń bárin sıpattaı berýdiń asa máni joq. Mynandaı oı túısek jetkilikti: oıyn balalardyń tili bolyp sanalatyndyqtan, oıyn olardy ne alańdatatynyn bilýdiń dástúrli áńgimelesý ádisinen góri jaqsyraq tásili bolýy múmkin. Qysqa qaıyrsaq, budan jaqsy terapevttik ádis joq.   

Osy sebepti, eger balanyń bir qıyndyqtarǵa tap bolyp nemese problemalardan taryǵyp júrgenin kórseńiz, oıyn terapıasy mamanynyń qyzmetine júginip kórińiz.

Sáttilik!

---